Yeşil hidrojen üretimine destek – Para Dergi

PARA ARAŞTIRMA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu (TENMAK), hidrojeni “yeşil” olarak üretecek, depolayacak, sıvılaştıracak”, “karbonu yakalayacak, depolayacak, katma kıymetli ürüne dönüştürecek” projeleri destekleyecek. 30 Kasım itibarıyla Teknoloji ve Ürün Geliştirme Projeleri Destek Programı (TUGEP) çerçevesinde “hidrojen teknolojileri ve yakıt hücresi” ile “karbon soruşturma, kullanım ve depolama teknolojileri” olmak suretiyle iki çağrıya çıkan TENMAK, her bir proje için senelik bütçe sınırlaması olmaksızın 50 milyon TL’ye kadar destek sağlayacak. “TENMAK Ar-Ge Teşvikleri Hidrojen Teknolojileri ve Yakıt Hücresi” çağrısı kapsamında öncelikli olarak günlük minimum 100 kilogram üretim kapasiteli temiz hidrojen üretim teknolojileri, günlük 100 kilogram depolama kapasitesine haiz depolama ve sıvılaştırma teknolojileri ile uygulama alanına nazaran minimum 10 kW güç çıkış kapasitesine haiz yakıt hücresi teknolojileri desteklenecek. Hedef ise, Türkiye’nin elektrolizör (su moleküllerini kurucu oksijen ve hidrojen atomlarına ayırabilen aygıt) kapasitesinin 2053’e kadar 70 gigawatt’a (GW) çıkarılması… “TENMAK Ar-Ge Teşvikleri Karbon Soruşturma Kullanım ve Depolama Teknolojileri” çağrısı kapsamında ise yüzde 95 üstünde verimli ve günlük minimum 1 ton dokunabilecek karbon soruşturma teknolojileri, karbon kullanım ve yararlı ürüne dönüştürme teknolojileri, günlük minimum 1 ton depolama kapasitesi ile yüksek verim ve düşük maliyete haiz modüler depolama seçeneklerinden rezervuarlara kadar geniş kapsamlı depolama seçeneklerine haiz karbon depolama teknolojileri öncelikli olarak desteklenecek mevzular içinde yer alacak. Karbonun katma kıymetli bir ürüne dönüşmesi ve ekonomiye geri kazandırılmasını sağlanacak.

Her iki davet için proje başvuruları http://tendes.tenmak.gov.tr adresinden yapılacak. 2 Ocak 2023’te başlamış olacak olan müracaat süreci 6 Mart 2023’te sona erecek. Elektronik müracaat çıktısının gönderilmesi için son tarih 13 Mart 2023 olacak.

TEKNOLOJİK ÜRÜNE DÖNÜŞTÜRÜLECEK

Bu iki çağrıyla “hidrojen ve yakıt hücresi teknolojileri” ile “karbondioksit soruşturma, kullanım ve yararlı ürüne dönüştürme ile depolama teknolojileri mevzularında” kamu, üniversite ve endüstri kurumlarının bir araya getirilerek Türkiye’nin gereksinim duyduğu ticarileştirilebilir teknolojilerin geliştirilmesi hedefleniyor. Elde edilecek teknolojik ürünün yüksek verimli, düşük maliyetli, modüler ve kompakt olması ile çevre dostu malzemelerden oluşturulması gerekiyor. Bu amaçla proje yürütücüsü kuruluşlar tarafınca yapılacak; araştırma, inovasyon ve teknoloji geliştirme sonuçlarının yararlı vasıta, gereç, araç-gereç, hizmet, ürün, yöntem, süreç, sistem ve üretim tekniklerine dönüştürülmesi, mevcutların iyileştirilmesi ve kullanımının yaygınlaştırılması amacıyla teknoloji ve ürün geliştirme projeleri TENMAK ve proje neticelerini Türkiye’de uygulamayı taahhüt eden minimum bir endüstri ortağı tarafınca desteklenecek.

DIŞA BAĞIMLILIK AZALTILACAK

PARA Dergisi’ne açıklamalarda bulunan TENMAK Başkanı Prof. Dr. Abdulkadir Balıkçı, açtıkları çağrılarla ufak ve laboratuvar ölçeklerindeki sistemlerden ziyade ticarileşebilecek ve sanayide kullanılabilecek sistemlerin geliştirilmesini istediklerini altını çizdi. Teknoloji hazırlık seviyesi minimum 4 olan projelerin, teknoloji hazırlık seviyesinin 8’e çıkarılıp gerçek ortamda kullanılabilecek teknolojik bir ürüne dönüştürülmesinin hedeflendiğini dile getiren Balıkçı “Bundan dolayı günlük minimum 100 kilogram hidrojen üretebilecek teknolojilerin, gene bu oranda depolama ve sıvılaştırma teknolojilerine yönelik projeleri destekleyeceğiz. Ek olarak elektrik dönüşümünde de gücün minimum 10 kW olmasını istiyoruz. Türkiye’nin elektrolizör kapasitesinin 2053’e kadar 70 gigawatt’a (GW) çıkarılması hedefleniyor. Kuramsal olarak, Türkiye’nin 24 saat çalışan 70 GW’lik elektrolizör kurulu gücü olan tesisleri olsa buradan üretilecek hidrojen, enerji miktarı olarak Türkiye’nin bir yılda ithal etmiş olduğu doğalgaz miktarına eşit olacağı söylenebilir. Karbon Soruşturma Kullanma ve Depolama çağrısında ise günlük minimum 1 ton karbon yakalayabilen prototip sistemleri destekleyeceğiz. Karbon kıymetli bir elementtir. Karbonun katma kıymetli bir ürüne dönüşmesini ve ekonomiye geri kazandırılmasını istiyoruz. Temel gayemiz, söz mevzusu teknolojilerde Türkiye’nin dışa bağımlılığını ortadan kaldırmaktır. Kamu, üniversite, endüstri ortaklaşa iş içinde yapılacak her iki çağrıdaki projelerin kontrol altyapısı ihtiyacını TENMAK karşılayacaktır” diye konuştu.

DESTEK ÜST LİMİTİ 50 MİLYON TL

Her iki çağrıda da önerilecek projelerin süresi 36 ayı aşamayacak. Söz mevzusu çağrılar çerçevesinde sunulacak her bir proje için TENMAK tarafınca sağlanan toplam destek üst limiti senelik bütçe sınırlaması olmaksızın 50 milyon TL olacak. Her bir projenin TENMAK tarafınca sağlanan toplam proje bütçesinin minimum yüzde 20’si ayni ya da nakdi destek olarak endüstri ortağı tarafınca ek olarak karşılanacak. Bu destek endüstri ortağı tarafınca kabul edilen projelerin onaylanan bütçesinde yer edinen proje süresi ile sınırı olan olarak istihdam edilen süreli personel giderleri ve/yada proje sonrasında satın alan kuruluşa devredileceği belirtilen alet, teçhizat ve yazılım giderleri şeklinde olabilecek. Bu durumda endüstri ortağı tarafınca sağlanan destek haricinde kalan proje bütçesi TENMAK tarafınca desteklenecek.

SERMAYE ŞİRKETLERİ BAŞVURABİLECEK

TENMAK tarafınca oluşturulan her iki çağrıda, kamu kurum/kuruluşu, üniversite ve {özel sektör} kuruluşları proje yürütücüsü kurum olabiliyor. {Özel sektör} kuruluşunun tecim sicil belgesine haiz ve Türkiye’de yerleşik ana para şirketi olması gerekiyor. Birden fazla proje yürütücü kuruluşun yer almış olduğu projelerde, projenin yönetiminden görevli olan proje yöneticisi kurum belirleniyor ve proje başvurusu proje yöneticisi tarafınca yapılıyor. Tek proje yürütücü kuruluşun yer almış olduğu projelerde, proje başvurusu bu kuruluşun proje yürütücüsünce yapılıyor. Proje başvuruları, TENMAK tarafınca usul ve biçim bakımından incelenecek. İnceleme sonucunda uygun görülmeyen yada verilen süre içinde eksiklikleri tamamlanmayan başvurular iade edilecek. Usul ve biçim bakımdan uygun görülen proje başvurularına ilişik tavsiyeler, değerlendirme komisyonu tarafınca ön değerlendirmeden geçirilecek. Proje başvurusunda proje neticeleri uygulama planını sunan ve proje neticelerini Türkiye’de uygulamayı taahhüt eden minimum bir endüstri ortağı olması mecburi oluyor. Her bir projenin toplam proje bütçesinin minimum yüzde 20’si ayni ya da nakdi destek olarak endüstri ortağı tarafınca karşılanacak.

LİSANS SÖZLEŞMESİ İMZALANACAK

Proje kapsamında ortaya çıkacak her türlü fikri ve sınai ürün ile bunlara ilişkin hakların sahibi TENMAK olacak. TENMAK, lisans sözleşmesi ile proje kapsamında ticarileştirme planı sunan endüstri ortağına; proje kapsamında ortaya çıkan fikri ve sınai haklara ilişkin üretim, ticarileştirme, satış, dağıtım, ihraç etme, her türlü geliştirme ve geliştirilmiş değişen teknolojinin değişik alanlara uygulanması haklarını kapsayan inhisari lisans verecek. Lisans bedeli ve bu hususa ilişkin öteki hususlar endüstri ortağı ve TENMAK içinde imzalanacak lisans sözleşmesi ile belirlenecek. TENMAK, lisans bedelinin yüzde 15’ini proje yöneticisi kurum (PYÖK) / proje yürütücüsü kurum ödeyecek.

“HİDROJENİN ‘YEŞİL’ ÜRETİLMESİNİ HEDEFLİYORUZ”

Prof. Dr. Abdulkadir BALIKÇI /Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu (TENMAK) Başkanı

Düşük karbon hedeflerine, ekonomik kalkınma ve refahı azaltmadan ulaşmayı sağlayacak en kuvvetli, umut vaad eden çözümlerden biri olarak öne çıkan hidrojen, geleceğin yakıt taşıyıcısı olma yolunda teknolojik gelişimini hızla sürdürüyor.

Dünyada hidrojene ilgi her geçen gün giderek artarken ülkeler ve enerji şirketleri de hidrojenle ilgili yol haritalarının ya yenisini çıkarıyor ya da güncelliyor. TENMAK olarak ikimiz de ‘Hidrojen Teknolojileri Yol Haritası’ hazırlıyoruz. Yol haritamızda hidrojenin; üretilmesi, depolanması, kullanılması açısından neler yapılması icap ettiğini belirliyoruz. İhtiyaçlar belirlendi ve bunlar için kısa, orta, uzun dönem çözüm önerilerini açıklayacağız. Meydana getirilen tüm çalışmalarda, bilhassa elektrolizör ve yakıt hücresi benzer biçimde teknolojilerin ‘yerli ve ulusal’ imkânlarla tasarlanması ve üretilmesinin önemini vurguluyoruz. ‘Karbon Soruşturma, Kullanma ve Depolama (CCUS)” Teknolojileri alanında Stratejisi ve “Yol Haritası” çalışmalarımızın sonuna yaklaştık.

Her iki ‘yol haritamız’ kapsamında davet mevzularını belirledik. Açtığımız bu iki davet kapsamında desteklenecek projelerle ortaya çıkacak ürünler; Türkiye’nin 2053 net sıfır emisyon hedeflerine ulaşmasında, teknolojik olarak dünyada öncü bir ülke olunmasında, mühim katkılar elde edecektir. Bugün dünyada üretilen hidrojene baktığımızda, yüzde 90’ından fazlası fosil yakıtlardan geliyor. Bu hidrojene ‘gri hidrojen’ diyoruz. Biz hidrojenin ‘yeşil’ olarak üretilmesini hedefliyoruz.

“İKİNCİ, ÜÇÜNCÜ NÜKLEER SANTRALLERDE, TEKNOLOJİ TARAFINDA DA OLACAĞIZ”

TENMAK Başkanı Prof. Dr. Abdulkadir Balıkçı, Kurumun nükleer enerjiyle ilgili emek harcamaları hakkında da informasyon verdi. Yerli ve ulusal imkânlarla, Türkiye’deki insan kaynağını kullanarak bir araştırma reaktörü geliştirmek için çalıştıklarını söyleyen Balıkçı, üstünde çalışılan bu reaktörlerin nükleer alanda geliştirilen yeni ekipmanları kontrol etmek ve nükleer tıpta kullanılan ilaçları üretmek amacıyla kullanıldığına dikkat çekti. Yeni nesil nükleer santrallerle ilgili de emekler yaptıklarını belirten Balıkçı, dördüncü nesil reaktörlerin geliştirilmesiyle ilgili fizibilite aşamasında olan bir proje hazırlıkları bulunduğunu altını çizdi. Nükleerde deneyim, insan deposu ve teknolojiye haiz olmak icap ettiğinin altını çizen Balıkçı, “Akkuyu’dan ilkin nükleer mevzusunda informasyon birikimi yok denecek kadar azdı. Akkuyu ile nükleer teknolojiye bir adım attık. Bazı işleri halletmeye başladık, insan deposu yetişmeye başladı. İkinci ve üçüncü nükleer santrallerde işin teknoloji tarafında da bulunmaya başlayacağız” dedi.