PARA TARIM/ ÖZGE ÖZ Türkiye, meyve sebze üretiminde dünyanın sayılı ülkelerinden. Toplam sebze ve meyve üretimi 52 milyon tonu geçmiş durumda. Coğrafi konumu sebebiyle dünyada dört mevsim üretim icra eden ender ülkelerden biriyiz. Yazları açık tarla tarımı, kış aylarında örtü altı üretimde iddialıyız. Türkiye hem jeotermal bölgelerde hem de Ege ve Akdeniz’deki seralarda yaz-kış üretim yapıyor.
PARA Dergisi’ni takip edenler bilir. Neredeyse her sayımızda ziraat ile ilgili haberleri sayfalarımıza taşıyoruz. Domates, biber, patlıcan, patates, kabak benzer biçimde sebzeler ve kiraz, erik, incir, kayısı benzer biçimde meyveler, yıl süresince periyodu geldikçe sayfalarımızda yer buluyor. Ara sıra yaygın üretimi meydana getirilen ürünleri sayfalarımıza taşırken bir çok vakit da geleceği olan ürünler sayfalarımızda içeriyor. Bu kez ise kendileri küçük, ekonomisi büyüyen baby (küçük) sebzelere dikkat çekmek istiyoruz.
25 YILLIK GEÇMİŞE SAHİP
Baby sebzelerin geçmişi hemen hemen yeni. 25 senelik geçmişe haiz. Küçük sebzeler eskiden yalnız lüks restoranlarda meşhur şeflerin tabaklarında yer alıyordu. Sonrasında gurme marketler vasıtasıyla üst gelir grubunun sofralarına girdi. Şu sıralar CarrefourSA, Macro, Migros, File benzer biçimde zincir marketlerde ve lüks manavlarda satılmaya başlandı. Pazarlarda fazlaca sık olmasa da karşımıza çıkmaya başladı. Gidişata bakılır ise kısa sürede indirimli marketlerin raflarında da yer alması yakındır. Doğrusu pazarı giderek büyüyen bir ürün grubundan bahsediyoruz. Hem ihracatta hem de iç piyasada alıcıları giderek artıyor. Üreticiler için gelecek dönemde ciddi bir gelir kaynağı, alternatif bir kazanç kapısı olmaya aday.
Mini sebzelerle ilgili istatistiki detayları de sizlere aktarmak isterdik. Sadece hemen hemen üretim düşük olduğundan Ziraat ve Orman Bakanlığı’nın veri envanteri içinde yer alabilmiş değil. Ziraat ve Orman Bakanlığı ve Tarımsal Araştırma Enstitüleri’ne mini sebzeler ile ilgili hususi bir emek harcama olup olmadığını da sorduk. Sadece bakanlık tarafınca bu mevzuda emek harcama olmadığı bilgisi verildi. Giderek yaygınlaşan bu ürün grubunun önümüzdeki dönemlerde bakanlığın da radarına gireceğine eminiz.
İstatistiki bir veri olmadığı için ne kadarlık bir üretim olduğu net belli değil. Bu alanda iki büyük üretici bulunuyor. Biri Erüst Ziraat, diğeri de Emtar Ziraat. Her ikisi de küçük sebzeleri Antalya’daki seralarında üretiyor. Antalya’nın seralarıyla meşhur Kumluca, Serik, Demre benzer biçimde ilçelerinde ufak çaplı üretimler mevcut.
YENİ TÜRLER YOLDA
1932 yılından bu yana ziraat sektörünün içinde olan Erüst Ziraat, mini sebzeler mevzusunda oldukça iddialı bir marka. Erüst Online ile dijital kanallardan da satış icra eden Erust Ziraat’ın; ıspanak, marul, domates, pancar, biber, kereviz, roka, turp, fasulye ve soğan benzer biçimde 10 çeşit mini sebzesi CarrefourSA, Migros ve Makro Center’lerde satılıyor. Erüst Ziraat, mini sebze üretimine 1998 senesinde Antalya’da başlamış ve bu alanda öncülük eden bir şirket.
Erüst Satış Pazarlama Departmanı Yöneticisi Burak Akbulut, açık yada kapalı seralarda mevsim şartlarına bakılırsa üretim yaptıklarını belirtiyor. Akbulut, “Mevcutta birçok çeşit küçük sebzemiz var. Küçük sebzeler ehemmiyet gösterdiğimiz bir departman. Bundan dolayı yeni türler için Ar-Ge çalışmalarımız devam ediyor. Denemelerimiz turpgiller, lahanagiller ve Ege otları üstüne. Yakında yeni çeşitler de piyasada olacaktır” diyor. Bu ürünlerin artık tüm ulusal marketlerde bulunduğunu da belirten Akbulut, “Marketler için perakende satış noktalarında bulunduruyoruz. Aslına bakarsanız günlük satışlarının yapılması da bu ürünlerin üretiminin başladığını ve arttığını gösteriyor. Biz hep şef ve ustalaşmış mutfaklar için hususi ürün üretiyoruz, fakat gayemiz tüm mutfaklarda olması” şeklinde konuşuyor. Genel anlamda yurtiçi satış yaptıklarını belirten Akbulut, talep doğrultusunda Arap ülkeleri ve Rusya’ya mini sebze ihracatı yaptıklarını söylüyor.
Mini sebzelerin en fazlaca otel, kafe ve restoranlardan talep gördüğünü belirten Akbulut, mini sebzeleri keşfedecek daha fazlaca insan bulunduğunu söylüyor. Akbulut, “Fuarlara devamlı katılıyoruz. Orada görünce şaşırıyorlar. Pek de bilinmiyor aslına bakarsak. Biz, daha fazlaca yaygınlaşmasını sağlayacağız. Hem vitamin ve mineral açısından varlıklı. İnsanlar bunu gördükçe daha fazlaca kullanımı olacağını ve daha fazlaca talep geleceğini düşünüyorum” diyor. Akbulut, son olarak “Her mini grubun averaj aylık üretimini üç ton. Mini havuç ve mini Yedikule üretimi ise aylık averaj bir milyon tane. Üreticilerden ekim talebi var fakat iyi ziraat uygulamaları kontrolünü kaybetmemek için ekimlerimizi kendi sera ve tarlalarımızda yapıyoruz” şeklinde konuşuyor.
“KUMLUCA’DA MİNİ KAVUNLAR POPÜLER”
Türkiye’de seracılığın başkenti olarak malum Kumluca ağırlıklı geleneksel sera ürünleri yetiştiriyor. Domates üretiminde açık ara önder konumunda olsa da salatalık, biber, patlıcan ve fasulye üretiminde de iddialılar. Ek olarak seralarda karpuz, kavun benzer biçimde meyveler de yetiştiriliyor. Kumluca Ziraat Odası Başkanı Hidayet Kökçe, mini sebze üretiminin de başladığı bilgisini veriyor. Kökçe’nin verdiği bilgiye bakılırsa Kumluca’da 55 bin dönüm alanda mini sebze üretiliyor. Hidayet Kökçe, “küçük ürünlerde karpuz, kavun, domates ve biber ekimi var” diyor. Yeni dönemde mini kavunların popüler bulunduğunu belirten Kökçe, mini sebzelerin normallerinden daha pahalı bulunduğunu da belirtiyor. Kökçe, “Düzgüsel boyutlu ürünlerden daha pahalılar zira işçiliği fazla. Şu an revaçta. Görsel olarak da farklılar” diyor. Serada üretim yapıldığından bahseden Kökçe, “Açık alanda üretim yapma şansı her geçen gün sıfıra düşüyor, zira fazlaca değişik haşereler var. Örtü altı buna bakılırsa fazlaca daha güvenli. Tül yardımı ile ürünleri koruyoruz. Öteki türlü fazlaca fazla ilaç kullanmakta fayda vardır” şeklinde konuşuyor. Kökçe, bölgede üretilen küçük sebzeleri öğrenci bakılırsa iç yada dış piyasada çeşitli bölgelere gönderildiğini söylüyor.
Antalya Kumluca’da arazi sahibi olan Murat Aygün, topraklarını kiraya veriyor. 50 dekar arazide tecrübe etme amaçlı dört dekara mini sebze ekimi yapılmış. Aygün, “Şimdilik domates üretiliyor. Şu an dört dekar fakat öğrenci bakılırsa üretimi artabilir. İşçiliği öteki ürünlere bakılırsa daha çok olduğundan o kadar da talep durgun diyebiliriz. Bakımı daha meşakkatli” diyor. Gübre açısından düzgüsel sebzelerle içinde fark olmadığını belirten Aygün, “Gübrede fark yok, fakat bakım ve işçilik değişik. Bunlar düzgüsel sebzelere bakılırsa birkaç TL daha çok. Bakımı zor, o yüzden fiyatlarının değişik olması düzgüsel. Bakımının değişik olduğu nokta ise örnek veriyorum, arı kısmı. Dölleme amacıyla kullanılan dört-beş kovan arı koymalısınız. Öteki düzgüsel sebze yetiştirirken bir kovan ya da iki tane kafi. Bu bile fazladan harcama” şeklinde yorum yapıyor.
NORMAL SEBZELERE GÖRE DÖRT KAT PAHALI
Uzunlukları beş santimetreyi geçmeyen mini sebzeler vitamin açısından normallerinden daha varlıklı. Mini sebzelerin fiyatı da düzgüsel sebzelere bakılırsa dört kat daha pahalı. Bir paket mini kabağın 250 gramlık paket fiyatı 48 TL kilosu ise 200 TL’ye yaklaşıyor. Düzgüsel bir kabağın kilo fiyatı ise 23 TL. Mini patlıcanın 250 gramlık paketi 48 TL , kilosu 200 TL’ye yaklaşırken düzgüsel patlıcanın fiyatı 35 TL seviyesinde. Karpuz sezonu hemen hemen başlamadı. İthal karpuzların kilosu 35 TL’den satılırken 250 gramlık mini karpuzun fiyatı 150 TL bulunduğunu belirtelim.
CARREFOURSA’DA AYLIK 4 BİN PAKET SATILIYOR
Mini sebzelerin artık market raflarında da yerini aldığını belirtmiştik. Mini sebzelerin en fazlaca satılmış olduğu marketlerden biri de CarrefourSA’dan meydana getirilen açıklamada, son dönemlerde mini sebzelerin satılmasında ciddi bir artış yaşandığı vurgulanıyor. Yazılı açıklamada mini sebze satışları ile ilgili şu bilgiler veriliyor: “Mini sebze satışları, bilhassa son dönemlerde artış gösteren ürünlerimiz içinde içeriyor. Görüntüsüyle ustalaşmış şef tabaklarından çocuklarına sebze yedirmeyi sevdirmeye çalışanlara kadar her insanın ilgisini çeken bu mini sebzeler, CarrefourSA raflarında da yerini aldı. Mini sebzelerin satışları kilodan ziyade genel olarak 250 gr’lık paketler halinde satılıyor. Bu kapsamda aylık 3 bin-4 bin paket içinde bir satış gerçekleştiriyoruz. Her sebzenin mini üretimi yapılmıyor. Şu anda kabaktan havuca, salatalıktan marula, enginardan patlıcana 10’dan fazla sebzenin küçük hali üretiliyor. CarrefourSA’da en fazlaca tercih edilen mini sebzeler ise ıspanak, domates, salatalık, havuç, kabak ve patlıcan. Mini sebzelere gösterilen ilgiyle beraber üretimde de artış yaşandı. Bilhassa Ege ve Akdeniz bölgesinde mini sebze yetiştiriciliği ön plana çıkıyor. Mini sebze üretimi düzgüsel sebze üretiminden değişik gerçekleştiriliyor. Mini sebzeler bir-iki buçuk ay benzer biçimde kısa sürelerde yetiştirildiği ve sık hasat yapıldığı için yıl süresince üretim yapılabiliyor. Bu da meydana getirilen üretimin şu anda ortaya çıkan talebi karşılamasına yetiyor. Bu yüzden hususi bir üretim yaptırmıyoruz. Mini sebze tedarikimizi ise Antalya’da yerli üretim icra eden firmalarımızdan sağlıyoruz.”
“İhracat şansı yüksek”
Hayrettin UÇAK / Ege Yaş Meyve ve Sebze İhracatçıları Birliği Başkanı
Üretici mini sebzeleri sevmeye başladı. Hem iç piyasadan hem ihracat pazarlarından talepler artıyor. İhracat şansı oldukça yüksek bir ürün. Küçük sebze ürün grupları fazlaca kıymetli. Üretici sayısı daha da artmalı. Üretim arttıkça pazar da büyüyecektir. Bu alana giren üreticinin zarar etmesi mümkün değil şu aşamada. Antalya bölgesinde üretimler var. Gelecek yıllarda öteki Akdeniz illerinde de bu ürün gruplarında üretimin artacağını temenni ediyorum. Bir bilgiyi de aktaralım buradan. Gastronominin sofralarımıza getirmeye başladığı farklılıklardan olan mini yada minyatür sebzeler, genetiği ile oynanmış ürünler değildir. Tüketicilerimizin içi rahat olsun. Mini sebzeler, evlerimizde bile yetiştirebileceğimiz naturel ürünlerdir. Artık yemeklerin tadı kadar sunumu, görünüşü de önemsendiğinden, hususi üretim parmak patlıcanlar, kabaklar, bir lokmalık enginarlar, mini domatesler, vb. ürünlerin üretimi hızla artmaktadır. Katma kıymeti bayağı fazla olan mini sebze üretimi icra eden girişimci üreticilerimizin yaptıkları takdire şayandır. Bu tür sebzeler, evlatların sebze tüketimini artırmaya destek olmakla beraber, mutfaklar için cazip bir alternatif oluşturmaktadır.
“Kullanımı daha da artacak”
Harp AKCAN / Türkiye Tohumcular Birliği (TÜRKTOB) Başkanı
Mini sebzelere çok önemli seviyede talep bulunduğunu söyleyemem. Gözlemlerimize bakılırsa bu işi icra eden birkaç şirket var. Üretim daha fazlaca hobi amaçlı, evlerde yapılıyor. Sebzeler ufak diye genetiği ile oynandığını söylemek doğru değil. Bunlar hibritleme ve melezleme şekilleri ile meydana getirilen emekler sonucunda elde ediliyor. Aslına bakarsanız 5977 sayılı biyogüvenlik kanununa bakılırsa bu durum yasak. Dolayısıyla GDO’lu değiller. Mini sebzelerin, kullanımının artacağını düşünüyorum sadece bu sebzeler, doyumla ilgili değil. Daha fazlaca şehirlerde yaşayan evlatların tarımı öğrenmesi yada yiyecek yemeği sevmesi, şeflerin tabak süslemesi benzer biçimde durumlarda kullanılıyor.
BABY SEBZE ÇEŞİTLERİ
Mini patlıcan, mini beyaz patlıcan, mini hıyar, mini kabak, mini mısır, mini sarı kabak, mini patates, mini ıspanak, kırmızı mini Yedikule marul, mini Yedikule marul, mini çeri domates, mini sarı çeri domates, mini plum domates, kırmızı mini pancar, sarı mini pancar, mini biber, mini kereviz, beş ayrı renkte mini havuç, mini roka, mini turp, mini fasulye ve mini soğan.
EN AZ 20 DEKAR İLE YATIRIM YAPIN
Artık tarımda ölçek ekonomisi eğer olmazsa olmaz. Minik alanlarda meydana getirilen tarımın üreticiyi kazandırması mümkün değil. Mini ürünlerle ilgili de durum aynı. Mini ürünler seralarda üretiliyor. Bu alana girmek için de minimum 20 dekarlık sera kurulması öneriliyor. Teknolojik seraların kurulum maliyeti metrekare başına 55 dolar seviyesinde. 20 dekarlık bir sera için ise ortalama 20 milyon TL’lik bir yatırım gerekiyor. Düzgüsel klasik seralarda ise yatırım maliyeti daha düşük. Sadece bu aşamada da gene 10 milyon TL’ye kadar bir yatırım gerekiyor. Doğrusu ciddi bir ana para koşul. Bugün mini sebze pazarı fazlaca iyi. Mevcut üreticiler pazara mal yetiştiremiyor. Kârlı bir alan. İşin uzmanları, minimum üç-dört yılda yatırımın amorti edilebileceğini belirtiyor.
“HER ŞEYİN MİNİSİNİ YAPACAĞIZ”
Emtar Ziraat’ın markası Greenada’da mini sebze olarak 12 tür bulunuyor. Antalya’da bin 200 dönüm üstünde üretim yapılıyor. Emtar Ziraat Sahibi Mesut Türk, yeni türler eklemek için Ar-Ge emekleri yaptıklarını belirtiyor. Türk, “Mümkün olabildiğince her şeyin minisini yapacağız. Yeşillik, sebze, lahana üstünde çalışıyoruz. Hem insanoğlu da seviyor. Beğenmiyorlar benzer biçimde yorum oluyor, fakat tam aksine talep var zira dünya bu tarz şeyleri tüketiyor artık. Ağırlıklı iç piyasa olsa da Rusya, Avrupa ülkeleri, Maldivler ve Seyseller’e ihracat yapıyoruz” diyor. Mini sebzelerin hem fazlaca daha leziz hem de mineralinin daha çok bulunduğunu belirten Türk, kitlesinin sıhhatli beslenen sporcu insanoğlu bulunduğunu belirtiyor. Tarımın mühim bulunduğunu vurgulayan Türk, “Mühim olan bu sektörde ben katma kıymetli ürün üreterek, daha da katma ürün haline getiriyorum” şeklinde konuşuyor.
“Yeni akım giderek büyüyen bir pazar payına haiz”
Nur DEMİROK / Para Dergisi Yazarı
80’li yıllarda ‘San Francisco’da sükunet içinde başlatılan yeni bir trend, günümüzde giderek aranan bir beslenme formu haline geldi. ‘Microgreens’ (mikro-yeşillikler) birçok yenilebilir bitkinin ilk yapraklarını verir vermez hasadı meydana getirilen ve besinsel özelliklerini yoğun bir halde içeren körpe, ufak yapraklı yeşilliklere deniyor. Konsantre lezzetleri, ufak yapraklı oluşları ve güzel duyu görünümleri sebebiyle günümüzde büyük ilgi görüyor. Bu yeni nesil besin formu, bilhassa gelişmiş ülkelerde hızla yaygınlaşıyor. Besinsel değerlerinin epey yüksek oluşlarıyla da adeta şifalı bir iksir benzer biçimde aranıyor. Mikro-yeşillikler, doğrusu ‘microgreens’ler bilhassa gelişmiş ülkelerde birçok tarımsal kurum ve tohum firmaları tarafınca yetiştiriliyor. Tamamı dünyadaki gurme-sağlık marketlerinde ve günümüzün en tanınmış sanal marketlerinde de rahatça bulunabiliyor. Bu yeni akım, giderek büyüyen bir pazar payına haiz. Söz mevzusu mikro-yeşilliklerin tümü bu formdaki besinsel bitkileri ayrıcalıklı bir yere oturtuyor. İster microgreen (mikro-yeşillik), ister sebze filizi, ister ‘bebek sebze’ olsun besinsel bitkilerin bu formlarda yetiştirilmesi, hem günümüz şartlarında daha mühim hale gelen sıhhat ve ‘iyi yaşam’ açısından hem de lezzet çeşitlendirmesi açısından, üretici ve tüketicilere birçok alternatif ve yenilikler sunuyor. Vatanımızda ufak işletmeler tarafınca da uygun toprakta yada toprağa benzer hususi yosunlu karışımlarda (sfagnum yosunu benzer biçimde) rahatça yetiştirilebilir.
SEBZE Mİ, MEYVE Mİ?
Genel anlamda meyve ve sebze tanımı fazlaca karıştırılır. Uzmanlar, sebze bildiğimiz birçok bitkiye meyve diyor. Bezelye, domates hatta patlıcan bile meyve sınıfında değerlendiriliyor. Bilim adamları “Çekirdeği olan yiyecekler meyvedir” diyor. Bir başka şekilde, tüketilen şey çekirdekliyse meyve, yaprak ya da köklü sebze olarak tanımlanıyor. Buna bakılırsa pek çoğumuzun sebze olarak isimlendirdiği kabak, domates, salatalık, hatta fasulye, aslen meyve olarak tanımlanıyor. Soğan, patates, ıspanak, marul benzer biçimde bitkiler ise sebze sınıfına giriyor. Sadece biz gene de bu haberimizde hala yaygın malum toplumda kabul görmüş haliyle bu yenen bitkilere; sebze demeye devam edeceğiz…
“Daha sıhhatli ve leziz”
Tuba SUNGUR / Acıbadem Dr. Şinasi Can Kadıköy Hastanesi Beslenme ve Rejim Uzmanı
Meydana getirilen analizlerde mini sebzelerin düzgüsel sebzelere bakılırsa gıda değerlerinde, oldukça yüksek farklılığa rastlanmamıştır. Yetiştiricilik yöntemi olarak daha kısa süre branşında kalmış olduğu için ve zirai ilaç kullanımına gerek duyulmadığından daha sıhhatli ve tatları daha lezzetlidir. Tüketimleri düzgüsel sebzelerden faklı değil. Boyut olarak ufak olduğundan daha fazlaca salatalarda tercih edilebilir. Ana yemeklerde et, tavuk yada balığın yanında, fırında yada buharda pişirilip garnitür olarak sunumu şık yemekler oluşturulabilir. Kabuklarını soymadan tüketilmesi, gıda değerlerini kaybetmemesi açısından mühim.
“Ortalama 45-50 çeşidi var”
Özden ÖRKÇÜ / NPİSTANBUL Hastanesi Beslenme ve Rejim Uzmanı
Mini sebzelerde, düzgüsel sebzelere bakılırsa olgunlaşma süresi kısa. Bu yüzden polisakkarit olan nişastanın şekere dönüşme süresi azalıyor ve olgunlaşmanın getirmiş olduğu gıda kayıplarının da önüne geçilmiş oluyor. İlaçlama süresi ve maruz kalma süresi de azalıyor. Ortalama 45-50 çeşit minyatür sebze var. Bir ihtimal dahası da sayılabilir. Bu tür sebzelerin duyarlı kıvamları, onları nispeten kısa bir raf ömrü ve daha çok emek yoğun hasat uygulamaları sağlar. Neredeyse asla zirai ürün kullanılmadığı için de onları ötekilerden cazip kılan yönü de bu olsa gerek. Evlatların da güvenle tüketmelerini sağlar, hatta iştahı azca olan çocuklarda şekli ve görüntüsüyle daha çekici bir hale gelebilir. Bu tür sebzeleri uygun pişirme tekniğine bakılırsa tüketmekte yarar var. Domates likopen içeriğinden dolayı pişirilince antioksidan özelliğinde olan likopen aktive olur. Öteki taraftan sindirim açısında sorun yaşayanlar vitamin mineral içeriğini kaybetmeden pişirip haşlama suyunu değerlendirmeleri vitaminler ve mineraller açısından daha sıhhatli olacaktır. En uygun yöntem, buharda ve kısa sürede B vitamini ve C vitamini kaybını en aza indirecek şekilde olmalı.
“Yemeklerimde kullanıyorum”
Rüzgar SÜNBÜL / Şef
Gözlemlerime bakılırsa her türlü mini sebze yemeklerde kullanıma uygun. Ben de mini sebzeleri, yemeklerimde kullanıyorum. Bilhassa restoran ve kafelerde çokça tercih sebebi. Mini sebzeleri, genel anlamda et ve balık yemeklerinde kullanıyorum ve fazlaca pişirmeden kullanmayı yeğliyorum. Balık ve tavuk yemeklerinin yanında da fazlaca tercih ediliyor ve kullanılıyor. Bu boyuttaki sebzeler, tabaklarda görüntü açısından fazlaca iyi duruyor. Artık şef ve aşçılık fazlaca değişti. Yalnız lüks restoranlarda değil, evlerde de kullanılıyor bu ürünler. Bilhassa anneler, çocuklarına tabakları sevdirmek için tercih ediyorlar. Konuk geldiği vakit, tabak süslemek için kullanılıyor ve sunum için tercih sebebi oluyor da diyebiliriz. Salata ve hatta tatlı için bile tercih ediliyor. Dünya değişiyor, bu ürünler de daha fazlaca kullanılıyor haliyle. Değişik şeyleri artık tecrübe etmek lazım.
