PARA RÖPORTAJ/ ZEYNEP CANDAN AKTAŞ Yaşlanma ekonomik sorunların peşinden gelen, kim bilir ekonomik sorunlarla başa baş giden en mühim sorunlarımızdan biri olmaya aday. Devletimizde giderek genç nüfusun toplumdaki oranı azalırken, 65+ nüfusun oranı artıyor. Yaşlı nüfus oranına bakılırsa 184 ülke içinde 66. sırada yer alıyoruz. TÜİK’in 2022 yılı verilerine bakılırsa toplumumuzdaki 65+ nüfus oranı yüzde 9.9’a terfi etti. Mevcut durumda her dört haneden birinde, bir yaşlı bulunuyor. Projeksiyonlara bakılırsa, yaşlı nüfusun oranı 2030’da yüzde 13’e, 2040’ta yüzde 16’ya 2060’ta yüzde 23’e ve 2080 senesinde yüzde 26’ya ulaşıyor. Yaşlanma, kendini en oldukça sıhhat problemleri ile gösteriyor. Sadece yaşlıların gelir sağlama olanaklarının kısıtlılığı, yalnızlık, muhtaçlık benzer biçimde pek oldukça sorunları var. Bu mevzuda yavaş yavaş farkındalık artıyor ve kafi olmasa da adımlar atılıyor. Bunlardan biri de ‘Tazelenme Üniversiteleri.’ Bu hafta, Akdeniz Üniversitesi Gerontoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. İsmail Tufan ile yaşlanma ve Tazelenme Üniversitelerini konuştuk.
-Hocam, kendinizi tanıtır mısınız?
1961 Tarsus doğumluyum. Yükseköğretimimi Almanya’da tamamladım. 2000 yılların başlangıcında Türkiye’ye geri döndüm. 2006 senesinde ilk gerontoloji bölümünü Akdeniz Üniversitesi’nde kurdum. Helen bu bölümün başkanı olarak görevime devam ediyorum. 2000 senesinde ‘Türkiye Gerontoloji Atlası’ adı altında gerontolojik araştırmayı 2000-2023 yılları aralığında yürüttüm. 60+Tazelenme Üniversitesi‘ni 2016 senesinde hayata geçirdim ve 2020 senesinde Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’na devrettim. Türkiye Gerontoloji Serisi adı altında gerontolojik bilgininin yayılması için yeni bir gösterim serisini 2020 senesinde başlattım. Türkiye Gerontoloji Serisi’nde, gerontolojinin interdisipliner niteliğini ortaya koymaya çalışıyorum.
-Devletimizde yaşlılarla ilgili sorunları ana başlıklar altında iyi mi toplayabiliriz? Sorunların giderilmesi için atılan adımlar nedir?
En mühim sorunların başlangıcında sıhhat sorunları gelmektedir. Erken yaşlarda kronik hastalıklara yakalanan bir yaşlı kuşağımız var. Bilhassa 80 yaş ve üstü yaşlılar içinde ağır kronik hastalıklar, multimorbidite ve günlük yaşam ödevlerinin yerine getirilmesinde desteğe ve bakıma gerekseme duyanları sayısı oldukça fazladır. Benim araştırmada (Türkiye Gerontoloji Atlası), bu yaş grubunda desteğe ve bakıma muhtaçlık oranı yüzde 50’yi aşıyor.
Her ne kadar ülkemiz son yıllarda sıhhat hizmetlerinde mühim adımlar atsa da yaşlıların sıhhat hizmetlerine erişimi mevzusunda maalesef hala eksikliklerimiz var. Buluşma siteminde bana gelen şikayetlere bakılırsa hala istenilen randıman alınamıyor. Muhtemelen doktor başına düşen hasta sayısının bunda tesiri vardır fakat birçok yaşlıdan işittiğim şey, hekimin buluşma gününde yerinde olmaması. İlaç erişim mevzusunda da bazı zorluklar yaşandığını belirtiyorlar.
Öteki bir problem ise yaşlıların ekonomik sorunlarıdır. Bunu genel problem olarak da varsayabiliriz. Fakat yaşlıların emekli aylıklarının geçimlerine yetmesi gerekir, bu sebeple bilhassa ileri yaşlıların artık ek kazanç sağlayabileceği emek harcama olanakları yoktur. Emeklilik maaşlarının yetersizliği muhakkak giderilmelidir.
Belli bir yaşın üstündeki kişilerin de iş bulma zorlukları çektiğini görüyoruz. Yaşlılık, iş dünyasında aşağı-yukarı 50 yaşlarında başlıyor. Bu yaşlarda işi olmayan kalan bireylerin tekrardan iş hayatına dönmesini sağlayacak politik önemlere ihtiyacımız var ve bu gerekseme tıpkı yaşlılıkta sıhhat ve bakım sorunları benzer biçimde artmaya devam edecektir.
Yaşlılıkta toplumsal yalıtım ve ruhsal sorunlara da dikkat etmeliyiz. Yaşlılar içinde yalnızlık problemi giderek yaygınlaşmaktadır. Yaşlıların birçoğu – ortalama her üç yaşlıdan biri – tek başına oturuyor. Tek başına oturmak hemen hemen yalnızlık anlamına gelmese de bu yaşlıların birçoğu topluma katılamıyor ve giderek toplumdan soyutlanıyor. Bilhassa büyük şehirlerde artık eskiden tanıdığımız komşuluk ilişkileri de azalıyor. Bu, yaşlılar açısından mühim bir sorundur.
Yaşlılar içinde depresyon ve anksiyete aslına bakarsak gençler arasındakinden daha çok değildir fakat yaşlılıkta depresyon ve anksiyetenin tesirleri daha ağır ve kimi zaman de oldukça üzücü sonuçlar doğurmaktadır. Yaşlılar içinde intihara girişim ve intihar vakaları hakkında elimizde kati data yoksa da başka ülkelerde meydana getirilen araştırmaları referans olarak alırsak, bizim de toplumumuzda yaşlı nüfus içinde intihar vakalarının düşük olmadığından hareket etmemiz gerekir. Özetle söylersek, yaşlıların toplumsal katılım olanaklarını artırmalıyız ve mevcut toplumsal ilişki bağlarının kopmaması için önlemler almalıyız.
Eğitim ve bilinçlendirme yaşlılıkta da gereklidir, “öğrenmenin yaşı yoktur”. Bu mottodan hareket ederek 2016 senesinde 60+Tazelenme Üniversitesi’ni kurdum ve bir fazlaca de ilgi görmüş oldu. Demek ki bir ihtiyaca yanıt verebilmişiz.
Yaşlılardan, sanki bu insanoğlu hızla gelişen teknolojinin içinde büyümüşler benzer biçimde, teknolojik gelişmelere ayak uydurmalarını bekliyoruz. Onlardan E-devlet ve E-nabız benzer biçimde çağdaş teknolojik imkanları gençler benzer biçimde kullanabilmelerini bekleyemeyiz fakat sanki bekler durumdayız. Yaşlıların içinde hem bu teknolojileri bilmeyenler var hem de bu teknolojileri kullanabilecek imkanlardan yoksun olan yaşlıları da düşünmek lazım. Küçük bir emekli aylığıyla geçimini zor bela elde eden bir yaşlı, internete, cep telefonuna, bilgisayara iyi mi erişsin? Üniversite öğrencilerine ucuz web sözü verirken, aynısı niçin yaşlılara uygulanmıyor?
Sıhhatli yaşlanma mevzusunda da data eksikliği var. Gazetelerin web sayfalarında kimi zaman sıhhatli besinler vs. hakkında ansiklopedik bilgiler veriliyor. Bunların ne kadar doğru olduğu bile belli değil ve bilgiden oldukça fotoğrafla süslenmiş sözde sıhhat bilinci yaratan haberler(!) Sıhhatli yaşlanma, alkol ve sigaranın zararlarını anlatmakla da olmaz. Hele yasaklayarak asla olmaz. İnsanları bilinçlendirmenin yolları var ve bu tarz şeyleri devreye dahil etmeliyiz.
Devletimizde yaşı ilerledikçe toplumsal aktivitelerini bir kenara bırakanların da teşvik edilmesi gerekiyor. Bunun yanı sıra ruhsal destek hizmetleri ve toplumsal iştirakı çoğaltmak için gerontolojik programlar olmalıdır.
– Tazelenme üniversitesi ne demek, sizi bu alana motive eden etmenler nedir?
Tazelenme Üniversitesi, 60 yaş ve üstü bireylerin katılabileceği bir eğitim programıdır. Bu yaş grubundaki bireylerin devamlı öğrenmeye teşvik edilmiş olduğu, yaşam boyu eğitim imkanları sunan bir eğitim modelidir. Oldukça meşhur olan bir terim var: “Yerli ve ulusal”. İşte 60+Tazelenme Üniversitesi, yaşlı eğitimi alanında yerli ve ulusal bir uygulamadır.
Tazelenme Üniversitesi’nin motivasyon faktörleri şunlardır: Yaşlı bireylerin data ve becerilerini güncel tutmalarını sağlamak, toplumsal iştirakı çoğaltmak, toplumsal bağları güçlendirmek ve yaşlı nüfusun etken kalmasını teşvik etmek.
-Mevcut yaşlı nüfusa bakılırsa Tazelenme Üniversiteleri kafi mi? Kontenjanları çoğaltmak için neler yapılabilir?
Mevcut Tazelenme Üniversiteleri, öğrenci bağlı olarak kafi olmayabilir. Kontenjanları çoğaltmak için yeni şubeler (kampüsler) açılmalıdır. Online eğitim imkanları mevzusu da dikkate alınmalıdır. Hususi sektörün de 60+Tazelenme Üniversitesini desteklemesini uygun görüyorum. Sonucunda bugün hususi sektöre çalışanlar, yarının yaşlılarıdırlar.
-Öğrencilerinizin tazelenme üniversitesinden beklentileri neler? Beklentilerini ne kadar karşılayabiliyorlar?
60+Tazelenme Üniversitesi öğrencilerinin beklentilerini ve bunların karşılanıp karşılanmadığı sorusunu, bu üniversiteyi hayata geçirdiğim ilk andan itibaren ben de sormuş oldum. Bu yüzden bir araştırma yaptım ve neticelerini da yayınladım. Öğrencilerin beklentilerinin yüksek düzeyde karşılandığını ortaya koyan bilimsel verilere eriştik.
-Eklemek istedikleriniz var mı?
Yaşlılarla ilgili sorunların çözümünde toplumun tüm kesimlerinin iş birliği yapması önemlidir. Kamu, {özel sektör} ve sivil cemiyet kurumlarının ortak projelerle yaşlı nüfusun yaşam standardını artırma çabalarına iştirak etmesi gerekmektedir. Bunlar gerontologların liderliğinde yürütülürse oldukça daha başarıya ulaşmış işlerin altına imza atabiliriz.
Hangi illerde bulunuyor ve iyi mi müracaat ediliyor?
-Tazelenme Üniversiteleri şu şehirlerde bulunuyor: Eskişehir, Muğla, Burdur, Sivas, Malatya, Muş, Alanya, Yozgat ve KKTC-Girne.
-Müracaat için 60 yaşını doldurmuş olmak şartı haricinde başka hiçbir koşul yok.
-Dört senelik bir eğitim süresi sonunda katılımcılara bir sertifika veriliyor.
