Un niçin çok tehlikeli bir patlayıcıdır

Tarihte kayda geçen ilk un patlaması 1785 senesinde İtalya’da Turiri’de bir ekmek fırınında, bir lambanın un tozunu tutuşturması sonucu oldu. Ölüme ve fazla zarara yol açmayan bu patlamadan sonrasında mevzu unutuldu gitti. Çağdaş günlerimizin başlangıcında, insanlık tarihinin ana gıdası ekmeğimizin en mühim girdisi olan unun oldukça ciddi bir halde yanarak patlayabileceğini kime söyleseniz herhalde latife kabul eder gülerdi. 1981’de ABD’de büyük bir hububat silosu infilak edip, 9 şahıs ölüp, 30 şahıs de yaralanınca gülmeler durdu. 1988’de hububat bulunan bölgelere belirli bir güvenlik standardı getiren kuralların uygulanmasına başlanılmasına karşın 90’lı yıllarda yalnız ABD’de undan meydana gelen averaj yılda 13 patlama oldu.

Peki iyi mi oluyor da un bu kadar tehlikeli bir halde patlayabiliyor? Sebebi rahat. Bu sebeple o bir karbonhidrat. Havada toz olarak asılı duran karbonhidratın miktarı, bir metreküpte 50 gramı aşınca herhangi bir halde tutuşturulduğunda patlar. Un tozları o denli küçüktür ki, anında yanar ve bu yangın diğerlerine zincirleme yayılır. Bu da toz bulutunda, ortama da bağlı olarak, patlayıcı bir güç oluşturur. Benzer durum şeker, puding ve hatta oldukça ince testere talaşlarında bile oluşabilir.
Bir yangının çıkması için üç şeyin bir arada olması gerekir. Hava (içindeki oksijen), yanıcı madde (burada un oluyor) ve tutuşturucu. Silolarda insanların çalışmış oldukları yerlerde tutuşmak için ihtiyaç duyulan metreküpte minimum 50 gram un tozu miktarına pek ulaşılamaz. Doğal burada unutulmaması ihtiyaç duyulan patlamaya sebep verenin yanıcı maddenin havada asılı duran toz miktarı olduğudur, yoksa yere serilen unda bu şekilde bir çekince yoktur.
Silolarda tutuşmaya sebep olan şeyler, bilgisizce meydana getirilen bir kaynak, bir kesme işlemi, sigara, asansörler ve konveyörlerin mekanizmalarından çıkan kıvılcımlar olabilir. Şüphesiz ortamın da oldukça önemi vardır. Patlamanın yarattığı büyük tazyik boşalacak yer bulamazsa binayı bile yıkabilir. Açık havada ise patlama olmaz fakat gene de tehlikeli bir alevlenme olur.
Hanımlar, endişelenmeyin, kurabiye yada börek yapmak için aldığınız bir kilo undan 50 gramı havaya uçmaz. Bu vaka için tonlarca un gerekir. Hamur harcı yoğurmak için balkona çıkmanıza asla gerek yok!