Türkiye ekonomisinin 2023 yılı performansı

PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Yeni senenin ilk ayında Türkiye ekonomisinin 2023 yılı performansını ortaya koyan veriler gelmeye devam ediyor. 2023 yılının son çeyreğine ilişkin dönemsel gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) verilerinin 29 Şubat’ta açıklanması beklenirken, geçen senenin bütçe performansı da belli oldu. Türkiye’nin merkezi yönetim bütçesi 6 Şubat depremlerinin yaşandığı 2023’te 1 trilyon 374 milyar 968 milyon lira açık verdi. Gömü ve Maliye Bakanlığı verilerine nazaran; bütçe gelirleri 2023 yılı Ocak-Aralık döneminde yüzde 86.1 artışla 5.2 trilyon lira, bütçe giderleri yüzde 123.8 artışla 6.59 trilyon lira oldu. 2023’te faiz giderleri yüzde 117 artışla 674.6 milyar lira olurken, faiz dışı denge 700.4 milyar lira açık verdi. 2023’te vergi gelirleri ise yüzde 91.2 artışla 4 trilyon 500.9 milyar lira oldu.

Merkezi yönetim bütçesinde ana para transferlerinin üstün dereceli artışla (yüzde 3.656) 639.4 milyar lira düzeyinde gerçekleştiği Aralık’ta, bütçe dengesi yüzde 589.4 artışla 842.5 milyar lira açık verdi. Bütçe giderlerinin yüzde 271.2 artışla 1 trilyon 392.5 milyar lira olduğu Aralık’ta, faiz giderleri yüzde 132 artışla 42.3 milyar lira düzeyinde gerçekleşti. Bütçe gelirlerinin yüzde 117.4 artışla 549.9 milyar lira olduğu Aralık’ta, vergi gelirleri yüzde 108.3 artışla 440.9 milyar lira düzeyinde kaydedildi. Aralıkta, faiz dışı denge yüzde 669.7 artışla 800.2 milyar lira açık verdi. 2023 yılı bütçe gerçekleşmelerine bakıldığında, 2024-2026 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Program (OVP) hedeflerinde öngörülen 1.6 milyar liralık açığın altında kalınsa da, 6 Şubat depremleri sebebiyle ortaya çıkan kaynak ihtiyacı çerçevesinde Temmuz’da meydana getirilen ek bütçe sonrasında da korunan 659.4 milyar liralık açık öngörüsü ise aşıldı.

“DEPREM ETKİSİ HİSSEDİLİYOR”

Bütçe verilerinin zelzele tesirini hissettirdiğini vurgulayan İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yusuf Dinç, zelzele kapsam haricinde tutulsa Türkiye’nin hala Maastricht Kriterleri’nin içinde kalacağını belirtti. Zelzele kaynaklı ana para transferlerine işaret ederek, bütçe açığının bir kısmının geçen yıla değil, bu yıla dair giderleri öngördüğünün de değerlendirilebileceğini belirten Dinç, “Buna karşın bütçe açığı 2024’te gündem olmaya devam edecek. Elbet iktisatta bütçe açığı bir tercih meselesidir. Fakat zelzele söz konusuyken bütçe açığının bir tercih değil, zorunluluk olduğu anlaşılmalıdır. Yüksek bütçe açığı öteki taraftan yüksek gelişme performansına işaret eder. 2024’te beklenti üstü bir büyümenin hükümet harcamaları ve inşaat kanallarından gerçekleşmesi beklenebilir” dedi.

KONUT SATIŞI 1 MİLYON 226 BİNE DAYANDI

Konut satışları 2023’te son dokuz senenin en düşük seviyesinde gerçekleşti. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine nazaran Türkiye genelinde 2023’te 1 milyon 225 bin 926 konut satıldı. Konut satışlarında İstanbul 198 bin 739 konut satışı ve yüzde 16.2 ile en yüksek paya haiz oldu. Satış sayılarına nazaran İstanbul’u; 114 bin 432 konut satışı ve yüzde 9.3 hisse ile Ankara, 65 bin 465 konut satışı ve yüzde 5.3 hisse ile İzmir izledi. İpotekli konut satışları; 2023’te senelik yüzde 36.6 azalışla 177 bin 748, Aralık’ta senelik yüzde 72.3 azalışla 6 bin 42 oldu. Toplam konut satışları içinde ipotekli satışların oranı Aralık’ta yüzde 4.4, 2023 senesinde yüzde 14.5 olarak hesaplandı. İlk el konut satış sayısı Aralık’ta senelik yüzde 34.2 azalışla 51 bin 243, ikinci el satış yüzde 32.9 azalışla 87 bin 334 olurken, 2023 senesinde ilk el satış senelik yüzde 17.5 azalışla 379 bin 542, ikinci el satış senelik yüzde 17.5 azalışla 846 bin 394 düzeyinde gerçekleşti. Yabancılara meydana getirilen konut satışı, 2023’te yüzde 48.1 azalışla 35 bin 5 düzeyinde. Toplam konut satışları içinde yabancıya satışın oranı yüzde 2.9 oldu. 2023’te yabancılara meydana getirilen konut satışlarında ilk sırayı 12 bin 702 ile Antalya aldı. Antalya’yı sırasıyla 11 bin 229 konut satışı ile İstanbul, 3 bin 16 konut satışı ile Mersin izledi. Uyruklara nazaran 2023’te en oldukça konut satışı Rusya Federasyonu vatandaşlarına yapılmış oldu. Rusya Federasyonu vatandaşları 2023’te Türkiye’den 10 bin 560 konut satın aldı. Rusları sırasıyla 4 bin 272 konut ile İran vatandaşları ve bin 917 konut ile Irak vatandaşları izledi.

FİYATLARDAKİ ARTIŞ HIZI YAVAŞLADI

Konut fiyatlarındaki artış hızı yavaşlamaya devam etti. Türkiye’deki konutların kalite etkisinden arındırılmış fiyat değişimlerini seyretmek amacıyla hesaplanan Konut Fiyat Endeksi (KFE), 2023 yılı Kasım’da aylık yüzde 1.9 artarak 1150.4 seviyesinde gerçekleşti. TCMB verilerine nazaran senelik yüzde 82.8 artan KFE, aynı dönemde gerçek olarak yüzde 12.4 artış gösterdi. Aylık veriler dikkate alındığında Temmuz’da yüzde 7.4 artan konut tutarları, Ağustos’ta yüzde 5.5, Eylül’de yüzde 4.3, Ekim’de yüzde 3.8 oranında artış göstermişti. Üç büyük ile baktığımızda KFE aylık bazda İstanbul’da yüzde 0.8, Ankara’da 1.8, İzmir’de 2.8 oranlarında arttı. KFE senelik bazda ise İstanbul, Ankara ve İzmir’de sırasıyla yüzde 69.2, 96.3 ve 76.9 oranlarında artış gösterdi. Ayrıca Türkiye genelinde yeni konutlar fiyat endeksi ise Kasım’da yüzde 88.2 arttı.

2023’TE 128 BİN 528 ŞİRKET KURULDU

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin (TOBB) verilerine nazaran; Türkiye genelinde 2023’te 128 bin 528 şirket kurulurken, 25 bin 883 şirket kapanmış oldu. 2023’te kurulan şirket sayısı senelik yüzde 8.3 azalırken, kapanan şirket sayısı senelik yüzde 11.7 artış gösterdi. 2023’te tasfiye edilen şirket sayısı bundan önceki yıla nazaran yüzde 30 artışla 28 bin 691 oldu. 2023’te kurulan birleşke sayısı yüzde 61.3 artışla 3 bin 202, tasfiye edilen birleşke sayısı yüzde 1.8 azalışla 905, kapanan birleşke sayısı yüzde 5.7 azalışla bin 69 düzeyinde gerçekleşti. 2023’te kurulan gerçek şahıs ticari işletme sayısı yüzde 26.6 azalışla 19 bin 880, kapanan gerçek şahıs ticari işletme sayısı yüzde 42.3 artışla 32 bin 933 oldu. Aralık’ta senelik yüzde 16.7 azalışla 12 bin 519 şirket kuruluşu gerçekleşirken, yüzde 30.3 artışla 5 bin 952 şirket kapanmış oldu.

Geçen hafta açıklanan verilerden biri de ziraat ürünleri üretici fiyat endeksi (Ziraat-ÜFE) oldu. TÜİK verilerine nazaran Ziraat-ÜFE, Aralık’ta senelik yüzde 52.66, aylık yüzde 6.34 arttı.

OCAK TÜFE ARTIŞ BEKLENTİSİ YÜZDE 5.1

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) gerçek sektör ve finansal sektör temsilcilerinden oluşan 68 kalıtımcı tarafınca yanıtlanan piyasa katılımcıları anketine nazaran iştirakçilerin 2024 yılı Ocak ayı tüketici fiyat endeksi (TÜFE) artışı beklentisi yüzde 5.41 olarak tahmin edilirken, 2024 yılı sonu TÜFE beklentisi yüzde 42.04 oldu. Piyasa katılımcıları anketinde iştirakçilerin cari yıl sonu döviz kuru (ABD Doları/TL) beklentisi bu anket döneminde 40 lira oldu. Iştirakçilerin GSYH 2024 yılı gelişme beklentisi bundan önceki anket döneminde yüzde 3.3 iken, bu anket döneminde yüzde 3.4 olarak gerçekleşti. Iştirakçilerin 2024 yılı sonu cari açık beklentisi ise 34.4 milyar dolar oldu. TCMB senenin son enflasyon raporunda yıl sonu tüketici enflasyonu beklentisini 3 puan artışla yüzde 36’ya çıkarmıştı. OVP’de ise yıl sonu TÜFE artışı beklentisi yüzde 33.

D Macro Research Kurucusu Dr. Tolga Dağlaroğlu Ocak ayı TÜFE artışı beklentisini yüzde 3.63 olarak belirtirken, 2024 yılı sonu TÜFE artış beklentisini ise yüzde 47 olarak deklare etti. Enflasyonun Ocak’ta aylık yüzde 4.5, senelik ise yüzde 62 seviyelerinde olacağını dile getiren A&T Bank Baş Ekonomisti Ayşe Özden, 2024 yılsonu enflasyon beklentisini ise yüzde 45 olarak beyan etti.

Akdeniz Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Yıldıran, Ocak ayında TÜFE’nin aylık yüzde 5-6 aralığında artacağı, 2024 yılı sonunda ise yüzde 40-45 aralığında artış göstereceği öngörüsünde bulunmuş oldu. Ahlatcı Yatırım Genel Müdür Yardımcısı Tonguç Erbaş, Ocak’ta TÜFE artış beklentisini aylık yüzde 7, senelik yüzde 70.20 olarak deklare etti. 2023 yılı Ocak ayı enflasyon oranının aylık yüzde 6 civarında olduğuna dikkat çeken 3. Göz Danışmanlık CEO’su Hikmet Baydar, “Ocak 2024’te ise yüzde 3 civarı bir sayı gelse bile senelik bazda enflasyonda 3 puanlık düşüş gelebilir ve yüzde 62-63 civarına gerileyebilir” dedi.

“2024’te enflasyon kontrolü, temel başarı faktörü olacak”

Prof. Dr. Mustafa YILDIRAN / Akdeniz Üniversitesi Öğretim Üyesi

2023 yılı bütçesiyle ilgili en belirgin netice, bütçe açığının artış eğiliminde olması. 2023’te bütçe 1 trilyon 374.9 milyar lira açık verdi. Bütçe açığındaki artışın yükselmesinde 6 Şubat Kahramanmaraş depremlerinin getirmiş olduğu ek maliyetler ve enflasyonun etkilerini azaltmak için uygulanan personel harcamaları politikasının etkilerinin olduğu söylenebilir. Bütçe açığının içinde ana para transferlerinin yüksekliği dikkat çekici. Muhtemelen bu durum, 2023 bütçesindeki zelzele giderleri için ayrılan karşılıkların 2024 bütçesine aktarılmasını gerektirecektir. Dolayısıyla bütçe açığındaki yükselişin denetim altında tutulması mümkün görünmekle beraber maliye yöntemi açısından rasyonel iktisat politikasının istikrarı açısından mühim olacak. Bütçedeki mühim gelişmelerden birisi de vergi gelirlerindeki artışın enflasyonun üstünde gerçekleşmesi. Gelirlerin 2024’te artıp artmayacağı bununla birlikte sıkı para politikasının ekonomideki durgunluğa niçin olup olmayacağı da kontrol edilmesi açısından mühim olacak. 2024’te bütçe açığının 2023 seviyesinin altında olması olası. Işgören ve emekli zamları, TCMB’nin enflasyon hedefinin üstünde. Dolayısıyla bütçe tahmininde enflasyon hedefinin esas alınması ve bütçenin ortalama yüzde 2.5 üstünde zelzele maliyetlerinin bulunacağı hesaplanırsa bütçe açığının beklentilerinin üstünde olmakla beraber yönetilebilirliği devam edecektir. Işgören zamları ile en büyük risk, Ocak-Temmuz aylarındaki enflasyonun beklentilerin oldukça üstünde gelmesi durumunda ek zam taleplerinin ve baskısının artması şeklinde olacak. İkinci yarıdaki zam oranları yükseleceği için, ek bütçe zorunluluğu ortaya çıkıp açık artarsa iktisat yönetimini negatif etkileyebilir. Bu açıdan enflasyon kontrolü, iktisat yönetiminin temel başarı faktörü olacak.

“Hanehalkları güvenilir konut talebini canlı tutuyor”

Prof. Dr. Yusuf DİNÇ / İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Öğretim Üyesi

Konut satışları mortgage maliyetlerinde artışları müteakip süratli geliştiği bir periyot sonrası 2023 yılı ikinci yarısında hız kesti. Senenin son aylarında aylık satış miktarlarında düşüşler sıkılaştırıcı para politikalarının gecikmeli etkisine gösterdi. 2024 senesinde sıkılaştırıcı para politikalarının mahalli seçimler sonrası tesirini konut kredisi tarafında artıracağı beklenebilir. Fakat zelzele endişesi sebebiyle hanehalkları güvenilir konut talebini canlı tutuyor. Buna karşılık güvenilir konut arzındaki kıtlık konut fiyatlarını artış hızı yavaşlasa da çıkmış olduğu seviyelerde kuvvetli şekilde koruyor. Bu durum eski konutların fiyatında aynı zelzele kaygıları sebebiyle gerçekleşmesi ihtiyaç duyulan düşüşe de engel oluyor. Kiralarda bir dengelenme belirdi fakat arz problemi aşılamazsa kira sezonu olarak malum bahar ayları sonrasında artışlar görülmeye devam edebilir. 2024 senesinde hızlıca arzı çoğaltmak mümkün olmayacağından konut fiyatlarını regüle etmenin bir yolu olarak vasıta fiyatlarıyla-konut tutarları arasındaki korelasyon işlevsel şekilde kullanılabilir. Kısaca vasıta tutarları düşürülürse konut tutarları arz artışı sağlanana kadar baskılanacaktır. Bunun için de ÖTV ve/yada ÖTV dilimi düzenlemelerine başvurulabilir. Ya da Çinli otomotiv üreticilerinin piyasa rekabetinde daha kuvvetli rol almaları sağlanabilir.

“Ziraat-ÜFE gerilemedikçe besin enflasyonu gerilemez”

Prof. Dr. Bülent GÜLÇUBUK / Ankara Üniversitesi Öğretim Üyesi

Ziraat-ÜFE’deki artışı genel ekonomiden ve genel enflasyondan ayrı düşünmek olanaksız. Aralık 2023’te senelik enflasyon yüzde 64.77, besin enflasyonu yüzde 66 olarak gerçekleşti. Böylesi bir ekonomik ortamda Ziraat-ÜFE’nin düşük çıkması beklenemez. TCMB, 2024 yılı sonu beklenen enflasyon oranını kısa bir süre ilkin 3 puan artırarak yüzde 36’ya yükseltti. Döviz fiyatlarının yükselmesi, girdi maliyetlerindeki artış Ziraat-ÜFE’deki artışı da tetikliyor. Buna faiz oranlarında artışlar da eklendiğinde 2024’te hem Ziraat-ÜFE’nin hem de bilhassa besin enflasyonunun daha da yükselmesi sonucunu ortaya çıkaracaktır. Öteki taraftan dünyadaki kaos ortamının küresel piyasalar üstünde yarattığı ve yatacağı etkisinde bırakır bilhassa enerji ve besin fiyatlarını tetikleyebilir ve bu da ulusal düzeyde Ziraat-ÜFE’deki artışın devam etmesine yol açabilecek. Bu durum kuşkusuz besin fiyatlarında da artışa yol açabilecek. Burada üretim girdi maliyetlerinin düşmesi, üretim planlamasına geçiş, kendine yeterlilik hem Ziraat-ÜFE’sinin hem de besin enflasyonunun düşmesine katkı elde edecektir.