Elektromekanik senaryoların haricinde trafik, güvenlik şeklinde ekiplerinde vakalar için senaryoları bulunabilmektedir. Sadece ben bu yazımda sizlere yalnızca elektromekanik sistemlerin senaryolarından bahsedeceğim.
Karayolu tünellerin elektromekanik sistemlerini anlatırken birçok kez “senaryo” tabirini kullandım. Bu tabir gelen alarmlar doğrultusunda sistemin tepki vererek evvel programlanmış ekipmanların otomatik şekilde çalıştırılmasını ifade etmektedir.
Tüneller içinde değişik durumlar için değişik senaryolar oluşturulabilir. Bu senaryolar PLC, SCADA, otomasyon panosu şeklinde değişik ekipmanların içinde, birbiri ile bağımlı yada bağımsız olarak çalışabilirler.
Yangın durumunun tünellerde en tehlikeli sonuç olaylardan biri bulunduğunu daha ilkin de belirtmiştim. Yangın durumunda tünelde bulunan ekipmanların emek vermesi can ve mal güvenliği için büyük ehemmiyet arz etmekte olup yangın senaristliği elektromekanik sistemler içindeki en kapsamlı senaryodur. Tünel içinde bulunan neredeyse tüm elektromekanik sistemler yangın senaryosunda vazife almaktadır.
Yangının idrak etme sisteminden alarm gelmesi ile beraber yangın senaryoları etken olmaktadır. Sadece yanlış alarm yada evvel müdahale edilmiş yangınlar için operatör onayı sisteme eklenebilmektedir.
Bu durumda operatöre onay için bir süre tanımlanır. Tanımlanan süre içinde operatör onay vermese dahi senaryolar etken olur ve sistemler çalışmaya adım atar.
Yangın durumunda otomatikman çalışan sistemler ve emek verme şekilleri özetlemek gerekirse şu şekilde emek vermesi için tasarlanır:
- Havalandırma: Jet fanlar yangın bölgesine bakılırsa duman tahliyesi için daha ilkin belirlenen sıra ile iş yapmaktadır. Havalandırma sistemi ile yangın dumanı istenilen noktaya yönlendirilebilir. Bu sayede sürücülerin yangın dumanı ile görüş mesafeleri azalmaz ve duman zehirlenmelerinin önüne geçilir. Jet fanların sıra ile çalıştırılmasının bir sebebi duman tahliyesini dizgesel olarak yürütmektir.
Öteki bir sebepte jet fanların tamamının aynı anda emek vermesi durumunda şebeke yada jeneratörlerde oluşacak ani yük artışlarını engellemektedir.
Vatanımızda bulunan tünellerin havalandırma sisteminin çoğu zaman boyuna havalandırma yöntemi kullanılarak yapıldığından bahsetmiştim.
Bu sebeple de yukarıda yangın durumunda boyuna havalandırma sisteminin çalışmasını sizler ile paylaştım. Enine ve yarı enine havalandırmada emek verme prensibi farklılık gösterecektir.
İki tüplü tünellerde yangın senaristliği kapsamında yangın olmayan tüpte de jet fan çalıştırılabilir. Bunun sebebi yangın olmayan tüpe duman girişini engellemektir.
Yangın olmayan tüpe duman iki şekilde geçiş yapabilir. İlki tünel çıkışından tahliye edilen dumanın öteki tüp girişinden tünele kaçması, diğeri ise tünel içinde bulunan enine geçiş kapılarının açılması durumunda yangından etkilenmeyen tüpe duman geçişidir.
- Aydınlatma: Karayolu tünellerinde aydınlatma sistemi kademeler halinde iş yapmaktadır. Sadece yangın durumunda duman sebebi ile görüş azalabileceğinden dolayı aydınlatma %100 kademesine çekilmektedir.
Bu sayede tünel tavanından, tahliye yönüne doğru hareket eden dumandan kaynaklı ışık miktarında azalmanın önüne geçilmeye çalışılmaktadır.
- Değişken Bildiri İşaretleri: Tünel yaklaşımındaki ilk kavşak noktasından yada tünel girişinden ilkin bulunan değişken ileti işaretleri ile kullanıcılar bilgilendirilerek tünele girmeden alternatif yollara yönlendirme sağlanır. Bu sayede bölgedeki trafik yoğunluğunun artması engellenir
- Değişken Trafik İşaretleri: Tünel içinde yangın noktasından ilkin bulunan değişken trafik işaretleri X konumuna alınır. Bu sayede sürücülere tünelin kapatılmış olduğu bilgisi aktarılmış olur.
- Kamu Anons Sistemi ve Radyo Anons Sistemi: Yangın anının başlangıcı ile anons sistemleri devreye girer ve kullanıcılar sesli olarak bilgilendirilir.
- LED’li Yol Butonları: Yolun her iki tarafında bulunan ve düzgüsel koşullarda durağan(durgun) yanan yol butonları yangın durumunu belirtmek için flaşör modunda çalışır.
- Enine Geçiş Kapıları: İki tüplü tünellerde bulunan enine geçiş kapıları yangın senaristliği dahilinde açık durumda ise kapanır.
Bunun sebebi yangın dumanının tahliye edilmiş olduğu tüpten öteki tüpe duman kaçmaması ve tüpte oluşan hava akımının bozulmamasıdır.
Yukarıda belirttiğim sistemlere ek olarak kollu bariyer, tünel içi elektrik dağıtım binaları havalandırma sistemi şeklinde ekipmanlarda yangın senaryolarına dahil edilebilir.
- Havalandırma Senaryoları
Tünel içinde hava kalitesinin düşmesi ile jet fanların otomatikman emek vermesi elde eden senaryodur. Tünel içine tesis edilmiş CO, NO2, görüş açıklığı şeklinde sensörlerden gelen veriler ile jet fanlar kademeli olarak çalıştırılabilir. Düşük değerlerde daha azca jet fan çalıştırılırken sensör değerleri yükseldikçe çalıştırılacak jet fan sayısı da artmaktadır.
CO, NO2 ve görüş açıklığı sensörlerinden gelen verilere bakılırsa jet dan kademeleri tünel elektromekanik sistemler şartnamelerinde tanımlanır.
Tünellerde izin verilen yükseklik sınırı uygulaması bulunmaktadır. Belirlenen azami yükseklikten daha yüksek araçlar tünellerde bulunan ekipmanlara zarar verebilir.
Bu durumun oluşmaması, kullananların uyarılarak tünele girmemeleri, ekiplerin yaklaşan araca erken müdahale edebilmeleri için tünel yaklaşımına yada tünel öncesi kavşaklara optik gabari ölçüm sistemleri tesis edilir.
Optik gabari ölçüm sistemi hem işletme ekiplerinin hem de yüksek vasıta kullanan sürücülerin uyarılması için kullanılabilir.
İşletme ekipleri SCADA yazılımı üstünden alarm ile uyarılırken sürücüler tünel güzergahında bulunan değişken ileti işaretleri aracılığı ile uyarılmaktadır.
Tünele giriş öncesinde acil kaçış yolu var ise DMİ mesajı ile sürücüler bu kaçış yoluna yönlendirilir. Tünel giriş öncesi acil kaçış yolu yok ise yönlendirmenin tünel öncesi son çıkıştan ilkin yapılması gerekmektedir.
- Yolda Yabancı Nesne, Yavaş Seyreden / Duran Vasıta, Tünelde Yaya Senaryoları
Tünellerde bulunan vaka idrak etme sistemi ile belirlenen vakalar ile de senaryolar oluşturulabilir.
Bu olayların algılanması sonrası yapılacaklar yüksek vasıta senaryosuna benzer yapıdadır. İşletme ekipleri SCADA sistemi üstünden uyarılırken sürücüler değişken ileti işaretleri ve değişken trafik işaretleri aracılığı ile uyarılmaktadır. Vaka ve olayın gerçekleştiği konuma bakılırsa gösterilecek mesajlar değişmektedir.
Senaryolar oluşturulurken temel fikir, insana bağlı hataları en aza indirilerek tünelin her durumda güvenli şekilde işletilmesini sağlamaktadır. Bu sebeple senaryolar tünel gereksinimlerine, yapısına ve trafik koşullarına bakılırsa değişim izah edebilir.
Senaryoların tamamı kullananların güvenli ve konforlu seyehati için yapılmaktadır. Bu sebeple kendinizin ve sevdikleriniz güvenliği için tüm uyarı ve yönlendirmelere uyması büyük öneme haizdir.
Görüşmek dileğiyle…
