PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Türkiye’nin dört bir yanında teşvikli yatırımlar hareketlendi. Endüstri ve Teknoloji Bakanlığı, yatırım teşvikleri kapsamında 2023 yılının ilk iki ayında senelik yüzde 106 artışla 2 bin 679 tane teşvik belgesi düzenlerken, bu belgelerle 128 milyar 953 milyon TL tutarında durağan(durgun) yatırım teşvike bağlandı. Bu yatırımlar kapsamında 54 bin 632 kişilik istihdam taahhüt edildi. 2023 yılı Ocak-Şubat döneminde 1 milyar TL’nin üstünde 19 proje teşvike bağlandı. Bu ivmenin sürmesi, depremin yaralarının sarılması için yeni bir düzenlemeye gidildi. Cumhurbaşkanı Sonucu ile depremden etkilenen dokuz ildeki 65 ilçe, Albeni Merkezleri Programı’na dahil edildi. Karara gore depremzede ilçeler 6. Bölge teşviklerinden yararlanacak. Yeni düzenleme; hasar gören yatırımların yenilenmesini, hasar gören makine ve teçhizatın tamiri yada yenisinin teminine yönelik yatırımları da kapsayacak.
1. BÖLGE İLGİ ODAĞI OLDU
Endüstri ve Teknoloji Bakanlığı verilerine gore; 2023 yılı Ocak-Şubat döneminde en oldukca yatırım teşvik belgesinin düzenlenmiş olduğu sektör bin 632 belge ile imalat endüstri olurken, bunu 651 belge ile enerji ve 289 belge ile hizmetler sektörü izledi. Senenin ilk iki ayında ziraat sektöründe 64, madencilik sektöründe 43 tane yatırım teşvik belgesi düzenlendi. Bu zamanda teşvik belgesi düzenlenmiş imalat sektöründe 75.8 milyar TL’lik durağan(durgun) yatırımla 44 bin 723 kişinin, enerji sektöründe 33 milyar TL’lik durağan(durgun) yatırımla 796 kişinin, hizmetler sektöründe 15.8 milyar TL’lik durağan(durgun) yatırımla 6 bin 912 kişilik istihdam öngörüldü. Teşvikli yatırımlarda aslan payını bin 183 tane teşvik belgesi, 48.3 milyar TL’lik toplam yatırım tutarıyla 1. Bölge aldı. Bunu 503 yatırım teşvik belgesi ve 30.6 milyar TL’lik durağan(durgun) yatırım tutarıyla 2. Bölge, 334 teşvik belgesi ve 11 milyar 285 milyon TL’lik durağan(durgun) yatırımıyla 3. Bölge izledi. Bilinmiş olduğu suretiyle yatırım teşvik sisteminde yatırım yeri tahsisinden faiz yada kar oranı desteğine, sigorta primi işveren hissesi desteğinden KDV istisnası ve Gümrük Vergisi muafiyetine kadar birçok destek unsurları içeriyor
44.4 MİLYAR TL YATIRIM TEŞVİKE BAĞLANDI
Endüstri ve Teknoloji Bakanlığı verilerine gore Şubat’ta geçen senenin aynı ayına kıyasla yüzde 94.6 artışla bin 183 yatırım için teşvik belgesi düzenlenirken, öngörülen durağan(durgun) yatırım tutarı yüzde 73.7 artışla 44.4 milyar TL oldu. Bu yatırımlar kapsamında 20 bin 521 kişinin istihdamı taahhüdünde bulunulmuş oldu. Teşvike bağlanan bu yatırımlar için 909 milyar 625.7 milyon TL’lik makine ve teçhizat ithalatı yapılması öngörüldü. Şubat’ta teşvik belgelerinin bin 148’i yerli firmalar, 35’i yabancı firmalar için düzenlenirken, durağan(durgun) yatırımların 43.3 milyar TL ile yüzde 97.5’i yerli yatırımcılardan geldi. Yabancı sermayeli firmalarca alınmış olan yatırım teşvik belgelerinde öngörülen toplam durağan(durgun) yatırım tutarı 1.1 milyar TL olup, toplam içindeki oranı yüzde 2.5 düzeyinde hesaplandı. Şubat’ta düzenlenen yatırım teşvik belgelerinin 739’unu 25.55 milyar TL’lik durağan(durgun) yatırımla topyekün yeni yatırımlar, 372’sini 16.6 milyar TL’lik durağan(durgun) yatırımla tevsi yatırımlar, 72’sini 2.3 milyar TL’lik durağan(durgun) yatırımla teşvikli yatırımlar oluşturdu.
ASLAN PAYI 1. BÖLGENİN
Şubat’ta teşvike bağlanan yatırımlarda aslan payını birinci bölge aldı. İstanbul, Ankara, Antalya, Bursa, Eskişehir, İzmir, Kocaeli, Muğla ve Tekirdağ illerini kapsayan 1. Bölge’de Şubat’ta 550 yatırım teşviki belgesi düzenlenirken, 19 milyar TL’lik yatırım teşvike bağlandı. Bu yatırımın hayata geçirilmesiyle 7 bin 900 kişilik istihdam öngörüldü. Bunu teşvike bağlanan 235 yatırım teşvik belgesi, 13 milyar TL’lik durağan(durgun) yatırımla 2. Bölge, 159 yatırım teşvik belgesi; 5.35 milyar TL’lik durağan(durgun) yatırımla 3. Bölge izledi. 2. Bölge’de Kayseri, Konya, Sakarya’nın da aralarında bulunmuş olduğu 15 il, 3. Bölge’de Adana, Gaziantep, Samsun ve Mersin’in bulunmuş olduğu 13 il içeriyor. Şubat’ta düzenlenen teşvik belgelerinin yüzde 7.5’ini 4 bölge, yüzde 5.2’sini 5. Bölge, yüzde 6.9’unu 6. Bölge oluşturdu.
Depremin vurmuş olduğu Elazığ, Hatay ve Malatya toplam 14 ili kapsayan 4. Bölge’de, Kahramanmaraş, Kilis ve Osmaniye toplam 14 ili kapsayan 5. Bölge’de, Adıyaman, Diyarbakır ve Şanlıurfa ise toplam 16 ili kapsayan 6. Bölge’de içeriyor.
İMALAT VE ENERJİ SEKTÖRÜ YATIRIMLARI ÖNDE
Şubat’ta teşvike bağlanan yatırımları destek sınıfına gore değerlendirildiğinde, bölgesel destek sınıfında yer edinen yatırım teşvik belgeleri, toplam belge adedinin yüzde 79.3’ünü, öngörülen toplam durağan(durgun) yatırım tutarının yüzde 82.7’sini ve toplam istihdamın yüzde 88’6’sını oluşturdu. Şubat’ta genel destek sınıfında ise 243 teşvik belgesi düzenlendi, toplam 7.6 milyar TL’lik yatırım teşvike bağlandı.
Şubat’ta imalat sektörü 688 tane belge, yüzde 58.2 hisse ile ilk sırada yer aldı. Şubat’ta teşvike bağlanan yatırımların yüzde 66’sını imalat sektörü yatırımları oluşturdu. Bu sektörü 317 tane belge yüzde 26.8 hisse ile enerji sektörü, 125 belge yüzde 10.6 hisse ile hizmetler sektörü, 28 belge yüzde 2.4 hisse ile ziraat sektörü, 25 belge ve yüzde 2.1 hisse ile madencilik sektörü izledi.
1 MİLYAR TL’NİN ÜZERİNDE 19 YATIRIM TEŞVİKE BAĞLANDI
Ocak’ta teşvike bağlanan en büyük yatırımlar Çoruh Elektrik Dağıtım’ın 9.6 milyar TL’lik, Fırat Elektrik Dağıtım’in ise 6.6 milyar TL’lik modernizasyon, tevsi yatırımları oldu. Çoruh Elektrik Dağıtım’ın çeşitli il ve ilçelerde yapacağı bu yatırım 1 milyon 565 bin 495 aboneyi kapsıyor. Fırat Elektrik Dağıtım’ınki ise 976 bin 455 aboneye yönelik. 2023 Ocak’ta Smart GES Enerji Üretim’e, Niğde Bor’da 1 milyar 994 milyon TL’lik 100 MW’lık elektrik enerjisi üretimi (arazi GES) için yatırım teşvik belgesi düzenlendi. Bu yatırım çerçevesinde bir tek 1 kişilik istihdam öngörüldü. Gene Ocak’ta Enerjisa Enerji Üretim AŞ’nin Aydın Nazilli’de 1 milyar 840.3 milyon TL’lik topyekün yeni yatırımı, yatırım teşviki kapsamına alındı. Teşvik belgesi kapsamında 84 MW elektrik enerjisi üretimi (RES) tesisi devreye alınacak. Bu topyekün yeni yatırımla 6 kişinin istihdamı öngörüldü. Tukaş Besin Endüstri ve Tecim AŞ’nin Niğde Bor’da 1.7 milyar TL’lik yatırımı için teşvik belgesi düzenlendi. Topyekün yeni yatırım çerçevesinde senelik 268 bin ton işlenmiş ve dondurulmuş sebze ve meyve üretimi gerçekleştirilecek. Bu yatırımla 950 kişinin istihdam edileceği öngörüldü. Ocak’ta KC İplik Endüstri ve Tecim’in Denizli Çardak’taki 1.39 milyar TL’lik topyekün yeni yatırımı teşvike bağlandı. Bu yatırımla 200 kişinin istihdamı öngörüldü.
GEMİ YAPIMI YATIRIMLARI
Tur-Kon Konteyner Taşımacılık ve Denizcilik AŞ’nin İstanbul Tuzla’da her biri ortalama 1.17 milyar TL olan birer tane konteyner gemisi yapımına yönelik dört projesi için yatırım teşvik belgesi düzenlendi. Konteyner gemilerin tam boyları 199.95 metre olacak. Cemre Tersanesi Vapur İnşa Endüstri’ne, Yalova Altınova’da biri 1 milyar 161.9 milyon TL, diğeri 1 milyar 150.2 milyon TL durağan(durgun) yatırım tutarında iki teşvik belgesi düzenlendi. Her bir teşvik belgesi kapsamında birer tane açık deniz rüzgar türbini destek gemisi yapımı, 300’er kişinin istihdamı öngörüldü. Erkal Internasyonal Taşıma ve Tecim’in İstanbul Tuzla’daki 1.48 milyar TL’lik tersane modernizasyon projesi için de yatırım teşvik belgesi düzenlendi.
Özdilek Ev Tekstil Endüstri Bursa Nilüfer’e yapacağı 1.1 milyar TL’lik dokumaların boyanmasına yönelik topyekün yeni yatırımı için teşvik belgesi düzenlendi. Bu tesisin senelik kapasitesinin 7 bin 221 ton olması öngörüldü. İstihdam öngörüsü ise 950 şahıs oldu. 2023 Ocak’ta, KÇS Kahramanmaraş Çimento Beton Endüstri ve Madencilik AŞ’nin depremin verdiği Kahramanmaraş Pazarcık’ta 1.1 milyar TL’lik topyekün yeni yatırımı için teşvik belgesi düzenlendi. Senelik bin 400 ton kireç üretimi öngörüldü. Ocak’ta Modavizyon Tekstil Endüstri’nin ise Elazığ Merkez’de topyekün yeni 1.07 milyar TL’lik yatırımı teşvik kapsamına alındı. Bu yatırımla senelik 8 milyon 376 bin kilo kapasitesinde perakende tecim için olmayan pamuk ipliği üretimi yapılması öngörüldü.
ASAS ALÜMİNYUM’DAN 5.7 MİLYAR TL’LİK YATIRIM
Endüstri ve Teknoloji Bakanlığı verilerine gore, Şubat’ta teşvike bağlanan en büyük yatırımlardan biri ASAS Alüminyum Endüstri ve Tecim AŞ’nin, Sakarya Karapürçek’teki 5 milyar 653 milyon TL’lik tevsi yatırımıydı. ASAS bu yatırımla senelik 130.2 milyon kilo alüminyum levha üretecek. Bu yatırımın hayata geçmesiyle 585 şahıs istihdam edilecek. SKY Maden Ürünleri Endüstri ve Tecim AŞ’nin Niğde Ulukışla’daki 1 milyar 56.7 milyon TL’lik topyekün yeni yatırımı teşvike bağlandı. Bu yatırımla senelik 1 milyon 650 bin tonluk klinker, senelik 1 milyon 188 bin tonluk çimento üretimi yapılacak. Oğuz Oluklu Mukavva ve Ambalaj Endüstri Tecim AŞ, Yalova’da 1 milyar 516.2 bin TL’lik topyekün yeni yatırım için teşvik belgesi aldı. Bu yatırımla Oğuz Oluklu Mukavva ve Ambalaj Endüstri senelik 29 milyon 302 bin 500 kilo oluklu kağıt ve kartondan kutu, koli ve muhafazalar üretecek.
İSTANBUL İLK SIRADA
Yatırım teşviklerinin belge adedine gore sıralamasında Şubat’ta İstanbul 121 tane belge ve yüzde 10.2 hisse ile ilk sırada yer aldı. Bu kapsamda 3 milyar 51 milyon TL’lik yatırımla bin 406 kişilik istihdam öngörüldü. Şubat’ta İzmir’de 98 tane yatırım teşvik belgesi düzenlendi ve 3 milyar 983 milyon TL yatırım teşvike bağlandı. Bin 274 kişinin istihdamı öngörüldü. Şubat’ta Ankara’da 75 tane teşvik belgesi ile 2 milyar TL’lik teşvik yatırıma bağlandı. Bu yatırımla 872 kişinin istihdamı öngörüldü. 2023 yılının ilk iki ayında ise İstanbul’da 285 tane, İzmir’de 204 tane, Ankara’da 171 tane yatırım teşvik belgesi düzenlendi. Senenin ilk iki ayında üç büyük ilde düzenlenen yatırım teşvik belge sayısı 2 bin 679 düzeyinde olan toplam belge sayısının yüzde 24.6’sını oluştururken, bu oran teşvike bağlanan yatırımlarda yüzde 22, istihdamda yüzde 18.2 oldu.
ŞUBAT AYINDA HATAY’DA 26 TEŞVİK BELGESİ DÜZENLENDİ
Kahramanmaraş merkezli depremlerden etkilenen illere de bir göz atalım. Ilk olarak depremin yatırım teşvik belgelerine yansımalarını gelecek aylarda değerlendirebileceğimizi not düşelim. Endüstri ve Teknoloji Bakanlığı verilerine gore, depremden etkilenen bazı illerde, teşvike bağlanan yatırım sayısı ve teşvik kapsamına alınan yatırım tutarı arttı. Şubat’ta Hatay’da 11 yatırım için teşvik belgesi düzenlendi, 525 milyon TL’lik yatırım teşvike bağlandı. Bu yatırımlarla 121 kişinin istihdamı öngörüldü. 2022 yılı Şubat’ta üç teşvik belgesi düzenlenmiş, 16 milyon TL’lik yatırım teşvike bağlanmıştı. 2023 yılı Şubat’ta Gaziantep’te toplam 1 milyar 334 milyon TL tutarında 26 yatırım teşvike bağlandı. Bu yatırımlarla 482 kişinin istihdamı öngörüldü. Şanlıurfa’da 19 belge karşılığında 298 milyon TL’lik yatırım, Adana’da 22 belge karşılığında 306 milyon TL’lik yatırım teşvike bağlandı. Geçen senenin aynı ayına gore teşvike bağlanan yatırımlarda azalış görülen iller içinde ise yüzde 61 gerilemeyle Diyarbakır, yüzde 67 gerilemeyle Kahramanmaraş, yüzde 50 gerilemeyle Malatya, yüzde 25 gerilemeyle Osmaniye, yüzde 85.7 gerilemeyle Elazığ yer aldı.
EN AZ 1.5 MİLYON TL’LİK YATIRIMLAR FAYDALANABİLECEK
Türkiye’yi derinden sarsan zelzele felaketinden etkilenen dokuz ildeki 65 ilçe Albeni Merkezleri Programına dahil edildi. Mevzuya ilişkin Cumhurbaşkanı Sonucu, Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Endüstri ve Teknoloji Bakanlığı tarafınca yürütülecek Karar’a gore dokuz ilin 65 ilçesindeki yatırımlar, 6. Bölge teşviklerinden yararlanacak. Bu ilçelerde yatırım ortamı iyileştirilecek, istihdamın artması sağlanacak. Hasar gören binalar, teşvik belgesine bağlanacak, hasarlı makine ve teçhizatın tamiri yada yenilenmesi desteklenecek. Yeni cumhurbaşkanı kararından, minimum 1.5 milyon TL’lik yatırımlar faydalanabilecek. Yeni teşvik belgesi başvurusu kapsamında yapılacak yatırımlar kapsamda olacak. Endüstri ve Teknoloji Bakanlığı’ndan meydana getirilen açıklamaya gore, mevcut yatırımlardaki gerek makine teçhizat yönünden gerekse de yapı yönünden hasarların yerine konulmasına yönelik yatırımlar desteklenecek. Ek olarak, yatırım süresi devam eden ve tamamlama vizesi yapılmamış yatırım teşvik belgeleri kapsamındaki yatırımlar da bu destekten yararlanabilecek. Desteklenecek yatırım mevzuları, Albeni Merkezleri Programı’nın mevcut uygulamasına gore daha kapsamlı olacak. İmalat sanayisindeki bazı yatırımlarda belirli şartlar aranmayacak. Enerji ve madencilik ile ziraat ve hayvancılık yatırımları da destek mekanizmasına dahil edilecek.
6. BÖLGE TEŞVİKLERİ
Düzenleme ile 65 ilçede gerçekleştirilecek yatırımlar, en avantajlı olan 6. Bölge teşviklerinden faydalanacak. Finansman maliyeti desteği, yatırım tutarının yüzde 10’unu geçememek suretiyle 30 milyon TL’ye kadar uygulanacak. Kapsamdaki yatırımlar; KDV istisnası, Gümrük Vergisi Muafiyeti, Vergi İndirimi, Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği, Yatırım Yeri Tahsisi, Sigorta Primi İşçi Hissesi Desteği benzer biçimde teşvikleri kullanabilecek. Yeni Cumhurbaşkanı Sonucu, ek olarak hasar gören yatırımların yenilenmesine yönelik yatırımları da kapsıyor. Ek olarak hasar gören binalar, inşaatlar tekrardan yapılabilecek. Hasar gören makine ve teçhizatın tamiri yada yenisinin teminine yönelik yatırımlar, teşvik belgesine bağlanabilecek. Yapı hasarının seviyesine ya da makine teçhizat hasarına gore istihdam desteklerinin belirlenmesinde mevcut ve ilave istihdam oranlarına bakılacak.
CAZİBE MERKEZİ OLACAK DEPREMZEDE İLÇELER
Adıyaman: Besni, Çelikhan, Gerger, Gölbaşı, Kahta, Merkez, Samsat, Sincik ve Tut. (9)
Elazığ: Alacakaya, Arıcak, Baskil, Karakoçan, Keban, Kovancılar, Maden, Palu ve Sivrice. (9)
Gaziantep: Araban, İslahiye ve Nurdağı. (3)
Hatay: Altınözü, Antakya, Arsuz, Belen, Defne, Dörtyol, Erzin, Hassa, İskenderun, Kırıkhan, Kumlu, Payas, Reyhanlı, Samandağ ve Yayladağı. (15)
Kahramanmaraş: Afşin, Andırın, Çağlayancerit, Dulkadiroğlu, Ekinözü, Elbistan, Göksun, Nurhak, Onikişubat, Pazarcık ve Türkoğlu. (11)
Kilis: Musabeyli ve Polateli. (2)
Malatya: Akçadağ, Arapgir, Arguvan, Battalgazi, Darende, Doğanşehir, Doğanyol, Hekimhan, Kale, Kuluncak, Pütürge, Yazıhan ve Yeşilyurt. (13)
Osmaniye: Bahçe ve Hasanbeyli. (2)
Sivas: Gürün. (1)
