Tarımsal üretimde yeni dönem ne getiriyor?

PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Tarımsal üretimde yeni dönem başlıyor. 5 Nisan itibarıyla Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren yeni düzenlemeye gore sözleşmeli üretimi özendirmek için üreticilere, tarımsal desteklerin verilmesinde öncelik tanınacak. Üretim sözleşmesine doğal olarak ürünlere yada üretim varlıklarına sigorta yaptırılması mecburi olacak. Ziraat ve Orman Bakanlığı, sözleşmenin tarafı olan kişiler için de ilave sigortaların yaptırılması şartını getirebilecek. Bakanlık, sözleşmeli üretimin geliştirilmesi, izlenmesi ve denetim edilmesi amacıyla sözleşmenin taraflarını ve kapsamını içeren kayıt sistemleri oluşturacak ve sözleşmeler, bu kayıt sistemleri kullanılmak suretiyle de düzenlenebilecek. Tarımsal üretim sözleşmelerinde belirtilen mücbir sebepler haricinde sözleşme kapsamında üretilen ürünün alımından yada satımından vazgeçen üretici ya da alıcılar için ceza koşulu belirlenecek. Ceza koşulu, alımından ya da satımından kaçınılan ürün miktarının sözleşmedeki bedelinin yüzde 20’sinden azca ve yüzde 50’sinden fazla olamayacak. Et ve Süt Kurumu’nun (ESK) taraf olduğu sözleşmelerde üretici için ceza koşulu alt sınırdan daha azca olarak belirlenebilecek yada ceza koşuluna yer verilmeyebilecek.

ARABULUCU ŞARTI

Tarımsal üretim sözleşmesinden doğan 1 Eylül 2023’ten sonrasında açılacak davalarda arabulucuya başvurulması dava şartı olacak. Bu uyuşmazlıklarda sözleşmeli üretim mevzusunda uzmanlık eğitimi almış olan arabulucular; bu eğitimi alanların bulunmaması durumunda öteki arabulucular görevlendirilecek. Arabulucu, meydana getirilen başvuruyu görevlendirildiği tarihten itibaren iki hafta içinde sonuçlandıracak. Bu süre, mecburi hâllerde arabulucu tarafınca en fazla yedi gün uzatılabilecek. Arabuluculuğa ilişkin hususlar, Ziraat ve Orman Bakanlığı’nın görüşü alınarak Hakkaniyet Bakanlığı’nca çıkarılan yönetmelikte belirlenecek. Tarımsal üretim sözleşmesinden doğan davalarda kolay yargılama usulü uygulanacak ve bu davalar çabuk olarak görülecek.

BAKANLIKTAN İZİN ALINACAK

Ziraat arazilerinin verim kabiliyeti, yağış ve sulama imkanları dikkate alınarak ürün planlaması yapılacak. Yeni düzenlemeye gore tarımsal üretimin planlanması, besin güvencesi ve güvenliğinin sağlanması, verimliliğin artırılması, çevrenin korunması ve sürdürülebilirliğin tesis edilmesi için Ziraat ve Orman Bakanlığı’nca belirlenen ürün yada ürün gruplarının üretimine başlanmadan ilkin Bakanlık’tan izin alınacak. Bakanlık, arz ve talep miktarıyla yeterlilik derecesini dikkate alarak hangi ürün yada ürün gruplarının üretileceği ile ziraat havzası yada işletme bazında asgari ve azami üretim miktarlarını belirleyecek. İklim şartlarına ve ürün desenine uygun olmayan üretim yapanlar, ilk seferinde yazılı olarak uyarılacak. Uyarı tarihinden itibaren 12 ay içinde bu maddeye uygun faaliyette bulunmayanlar, uyarı tarihinden itibaren beş yıl süreyle hiçbir destekleme programından yararlandırılmayacak. Bir sonraki yıl gene aykırı üretim yapanlara, aykırı faaliyette bulunmuş olduğu tespit edilen her yıl için bu faaliyetten elde edilecek senelik brüt hasılasının yüzde 5’ini kadar yönetimsel para cezası verilecek. Entegre yönetim ve denetim sistemi oluşturuluncaya kadar üreticilere yapılacak destekleme ödemelerinde Bakanlık’ça belirlenen kayıt sistemleri esas alınacak.

VERİMLİ ORMANLARDA MADENCİLİK YAPILABİLECEK

Çevre Kanunu’nda ormanları kapsayacak şekilde çevreye çöp dökülmesi suçu ve cezası yer alsa da bu mevzuda caydırıcılığın artırılması için Orman Kanunu’nda değişikliğe gidilerek, devlet ormanlarında, nakil vasıtaları ile ormanlara yıkıntı yada inşaat atığı atmak ya da hafriyat yada çöp dökmek yasaklandı. Yeni düzenlemeyle ormanlara hafriyat dökenlere verilen cezalar artırıldı. Temditler dahil ruhsat süresince müktesep haklar korunmak kaydı ile devlet ormanları sınırları içindeki tohum meşcereleri, gen koruma alanları, muhafaza ormanları, verimli orman alanları, orman parkları, endemik ve korunması ihtiyaç duyulan ender ekosistemlerin bulunmuş olduğu alanlarda maden aranması ve işletilmesi, Ziraat ve Orman Bakanlığı’nın muvafakatine bağlı olacak. Madencilik faaliyetlerinin ve faaliyetlerle ilgili her türlü yer, yol, bina ile tesislerin hükmi şahsiyeti haiz kamu müesseselerine ilişkin ormanlarda yada hususi ormanlarda yapılmak istenmesi halinde Ziraat ve Orman Bakanlığı’nca izin verilebilecek. Madencilik faaliyetlerinin sona ermesiyle idareye teslim edilen yada terk edilen naturel yapısı bozulmuş orman alanlarının rehabilitasyonu için büyükşehir mücavir alanlarında büyükşehir belediyelerine, öteki yerlerde il ve ilçe belediyelerine bedeli karşılığında izin verilebilecek yada Bakanlıkça uygun görülmesi halinde ihale mevzuatına gore gerçek ve tüzel kişilere yaptırılabilecek.”

ORMAN KÖYLÜLERİNİN REFAHI ARTIRILACAK

Orman köylülerinden ormancılık faaliyetlerinde vahidi fiyatla (birim fiyatla) çalışanlara kendi mülki hudutları içinde istihsali meydana getirilen oduna dayalı orman ürünlerinin satış gelirlerinden üretim giderleri düşüldükten sonrasında kalan tutarın yüzde 10’una kadarı ayni yada nakdi olarak dağıtılacak.

Üretimin orman idaresi tarafınca yapılması halinde, sınırları içinde devlet ormanı bulunan köylerde o yer nüfusuna kayıtlı olarak ikamet eden gerçek kişilerin yada sınırları içinde devlet ormanı bulunan köy ve kasabalarda kurulan ve her birinde ikamet eden hane adedinin çoğunluğunun ortak olduğu orman köylerini kalkındırma kooperatiflerinin; amenajman planlarına gore baltalık ormanlar, koruya tahvil sahaları ve ağaçlandırılacak yapraklı bozuk orman vasfındaki yerlerden, vahidi fiyat usulü ile kesip satış istif yerine taşıdıkları yakacak odunların yüzde 100’üne kadarı idarece belirleme edilecek süre içinde, istedikleri takdirde kendilerine maliyet bedeli üstünden verilecek. Devlet ormanlarında üretim işlerinin vahidi fiyat usulü ile orman idaresince yaptırılması durumunda; üretimde çalışan gerçek kişilerin kesip, satış istif yerine taşıdıkları endüstriyel ve yakacak emvale ilişkin istihkak tutarı yüzde 10, orman köylerini kalkındırma kooperatiflerine ise yüzde 20 fazlasıyla ödenecek.

Orman idaresi tarafınca vahidi fiyat usulü ile yaptırılan, odun üretimi, silvikültür, ağaçlandırma, toprak muhafaza, fidan ve tohum üretimi şeklinde işlere ilişkin istihkak tutarları; ödemenin yapılacağı tarihlerde Toplumsal Güvenlik Kurumu’na kendi sigortalılıklarından meydana gelen prim borcu ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcunun bulunmaması şartıyla yüzde 5 fazlasıyla ödenecek. Böylece orman köylülerinin sigortalı olmasını teşvik edecek Bu düzenleme de 5 Nisan itibarıyla altı ay sonrasında yürürlüğe girecek.

YILLIK 14 MİLYAR TL’LİK KAYIP ÖNLENECEK

Atıl durumda bulunan ziraat arazileri, iyelik hakkının özüne dokunmaksızın üretime kazandırılacak. Yeni düzenlemeye gore Bakanlık, Hazinenin hususi mülkiyetinde yada devletin yargı ve tasarrufu altında bulunan ziraat arazileri hariç olmak suretiyle, mülkiyeti gerçek ve tüzel kişilere ilişkin olup, hisselilik, iyelik ihtilafı, parçalılık, tarımsal faaliyete son verilmesi, göç yada başka bir sebeple üst üste iki yıl süreyle işlenmeyen ziraat arazilerini tespit ederek, ekonomiye kazandırılması ve kamu yararına kullanılması için bu arazileri kira geliri arazi maliklerine ilişkin olmak suretiyle ve arazinin vasfının değiştirilmemesi şartıyla sezonluk olarak rayiç bedelden aşağı olmamak suretiyle kiraya verebilecek. Kiralama öncelikli olarak kiraya verilecek arazinin bulunmuş olduğu yerleşim yerinde ikamet edenlere ya da sivil cemiyet kuruluşlarına ve meslek odalarına yapılacak. Bakanlık kiralama işlemlerini genel hükümlere gore taşınmaz ticareti yetki belgesine haiz işletme ve sözleşmeli işletmelere de yaptırabilecek. Bu maddeye gore kiralanan araziler Bakanlıkça belirlenen kayıt sistemlerine kaydedilecek ve kiracılar bu arazilerle ilgili tarımsal desteklerden yararlandırılacak. Türkiye’de ortalama 656 bin hektar ziraat arazisi çeşitli nedenlerle atıl durumda bulunuyor, söz mevzusu arazilerin üretime kazandırılmasıyla senelik ortalama 14 milyar TL’lik ekonomik kaybın önüne geçilmesi planlanıyor.

AYLIK FARKLARI HESABA YATTI

Ayrıca TBMM Genel Kurulu, 14 Mayıs’ta gerçekleştirilecek 28. Dönem Milletvekili Genel Seçimi kati sonuçlarının Yüksek Seçim Kurulu (YSK) tarafınca ilanını takip eden üçüncü günü saat 14.00’te toplanmak suretiyle tatile girdi. Meclis tatile girmeden ilkin yasalaşan düzenlemelerden biri en düşük emekli maaşını 7 bin 500 TL’ye, emekliye bayram ikramiyesini 2 bin TL’ye İcra ve İflas Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişim yapılmasına dair kanundu. Buna gore İstiklal Madalyası sahiplerine, Sivas Kongresince seçilen temsil heyeti üyelerine, Meclis’in birinci dönem üyelerine ve Türk vatanına hizmet edenlere, toplumsal güvencesi olup olmadığına bakılmaksızın muharip gazilere verilen aylıklar, 1 Nisan 2023’ten geçerli olmak suretiyle 30 günlük net asgari ücret seviyesine yükseltildi. Minimum 15 senelik güvenlik koruculuğu hizmeti esas alınarak aylık bağlanan güvenlik korucuları ile vefat edenlerin hak sahiplerine dosya bazında bağlanan aylık da 7 bin 500 TL’den azca olamayacak. Emek harcama ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’ndan meydana getirilen açıklamaya gore, bu düzenlemeler kapsamındaki tüm vatandaşların 1 Nisan 2023’ten geçerli olarak oluşan aylık farkları 7 Nisan 2023 itibarıyla hesaplarına yatırıldı.

TIBBİ KENEVİR, TMO KONTROLÜNDE YETİŞTİRİLECEK

Internasyonal gelişimleri yakından kovuşturmak ve katma kıymetli bir ürün olan kenevirin ilaç etkin maddesi olarak kullanılması amacıyla tıbbi kenevir yetiştiriciliği, Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) kontrolünde gerçekleştirilecek. Lif, tohum ve sap üretimi ile ilaç etkin maddesi elde etmeye yönelik çiçek ve yaprak üretimi amaçlı kenevir yetiştiriciliği, Ziraat ve Orman Bakanlığı’nın iznine doğal olarak olacak. Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle düzenlenecek. İlaç etkin maddesi üretimi amaçlı kenevir yetiştiriciliği ve/yada işlenmesi TMO tarafınca yapılacak yada yaptırılacak. Gerektiğinde ülke arz ve talep durumuna gore Cumhurbaşkanınca belirlenen kota doğrultusunda, TMO kontrolünde gerçek yada tüzel kişilere yaptırılabilecek.

SERTİFİKALI TOHUM DESTEKLERİ YÜZDE 100 ARTTI

Kahramanmaraş merkezli depremlerden ziyan olan ve afet bölgesi duyuru edilen yerlerde yurtiçinde üretilip sertifikalandırılan tohumu kullanarak, 2023 üretim senesinde ÇKS’ye kayıtlı arazilerde ekim ve dikim meydana getiren çiftçilere sertifikalı tohum kullanım destekleri yüzde 100 artırıldı. Cumhurbaşkanlığı Sonucu’na gore yeraltı sularının yetersiz seviyede ve su kısıtı bulunduğunun tespit edilmiş olduğu havzalarda 2023 üretim senesinde ÇKS’ye kayıtlı arazilerinde yurtiçinde üretilip sertifikalandırılan yağlık ayçiçeği tohumunu kullanarak ekim meydana getiren çiftçilere dekar başına 135 TL sertifikalı tohum kullanım desteği ödemesi yapılacak. Ziraat Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli çerçevesinde Aksaray-Güzelyurt, Hatay-Kumlu, Hatay-Reyhanlı, Mardin-Artuklu, Mardin-Derik, Mardin-Kızıltepe, Nevşehir-Acıgöl, Nevşehir-Derinkuyu, Niğde-Bor, Niğde-Çiftlik, Niğde-Merkez ve Şanlıurfa-Viranşehir havzalarında desteklenecek ürünler içinde (yağlık) ayçiçeği de eklendi. Karar, 1 Ocak 2022’den geçerli olmak suretiyle yürürlüğe girdi.

DEPREMZEDEN ÖZEL İLETİŞİM VERGİSİ ALINMAYACAK

Depremzedelerden hususi kontakt vergisi ve telsiz kullanım tutarı alınmayacak. 6 Nisan’da Resmi Gazete’de piyasaya sürülen Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine gore elektronik iletişim alanında iletişim hizmetinin sıhhatli ve kesintisiz sürdürülebilmesi için muhteşem hal (OHAL) süresince, muhteşem hal duyuru edilen illerde depremden etkilendiğini belgeleyen bireyler için tesis edilecek bir tane yeni mobil abonelikten ilk tesis Hususi İletişim Vergisi alınmayacak. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine gore depremden önceki (6 Şubat 2023 saat 04.17) son 24 saat içinde OHAL duyuru edilen illerde hizmet alan yada işletmecide kayıtlı adresi OHAL illerinde olan abonelerin mevcut mobil aboneliklerinden üç aylık kıst telsiz ruhsatname ve kullanım tutarı öğrenim edilmeyecek. İşletmecilerce, OHAL duyuru edilen illerde depremden etkilendiğini belgeleyen abonelere 6 Şubat’tan itibaren düzenlenecek yada ödeme vadesi bu tarih ve sonrasına isabet eden faturalarla OHAL süresinin sonuna kadar bu abonelere satmaca edilecek bedellerden feragat edilmesi halinde feragat edilen satmaca bedeli, Vergi Usul Kanunu’nun ilgili maddesi kapsamında alacak kabul edilecek. Doğrusu öğrenim edilemeyen alacak, değersiz alacak olarak kabul edilecek.

OHAL duyuru edilen illerde inşaat halindeki hidroelektrik santral tesislerinin zelzele sebebiyle inşaatına devam edilememesinde, Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü ilgi bölge müdürlüğünce iş programının onaylanmasıyla, bu tesisler için alınması ihtiyaç duyulan su yapıları denetim harcaması alınmayacak.

“UZLAŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ KOLAYLAŞACAK”

Mehmet Ali ÜNAL / Türk Ziraat Yüksek Mühendisleri Birliği (TZMBY) Genel Başkanı

Yeni düzenleme, Türkiye’nin tarımsal potansiyelini öne çıkaracak. Sözleşmeli üretim, ürün planlaması, üreticinin ve tüketicinin korunması için mühim. Sözleşmeli üretimin geliştirilmesi, izlenmesi ve denetim edilmesi için sözleşmenin taraflarını ve kapsamını içeren kayıt sistemleri oluşturulacak. Tarımsal üretim sözleşmesinden doğan davalarda arabulucuya başvurulması şartı getirilmesi uzlaşmazlıkların çözümünü kolaylaştıracak. Tarımsal üretim sözleşmesine doğal olarak ürünlere yada üretim varlıklarına mecburi sigorta yaptırılması risklerle karşı üreticiyi koruyacak, üretimin sürdürülebilirliğini sağlayacak. Ziraat arazilerinin boş kalması yılların kanayan yarası. Yeni düzenlemeyle iki yıl üst üste boş kalan bir ziraat alanı var ise Bakanlık bunun kiralanmasını gündeme getirecek. Bu arazilerin kullanım hakkı verilecek. Kira bedelleri ise rayicin altında olamayacak ve en can alıcı noktası ihtilaflı ve bölünemeyen arazilerin üretime kazandırılması mümkün olacak. Varisler de gene kira bedellerini alabilecekler ve maddi hak kayıpları olmayacak.

“ÇKS YERİNE GELECEK SİSTEM BİR AN ÖNCE AÇIKLANMALI”

Kalımlı Remzi SUİÇMEZ / TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Başkanı

Ziraat Kanunu’nda temel değişimleri getiren yasa, poşet yerine ayrı bir düzenleme olarak ele alınmalıydı. Çıkarılan düzenlemenin uygulanabilirliğini çoğaltmak için yasalaşma sürecinde meslek örgütlerinin görüşü alınmalıydı. Devamlı tarımsal üretimin planlanması icap ettiğini, çiftçinin ortalama 5 yıl önünü görebileceği yönlendirici desteklerle üretim planlamasının yapılması icap ettiğini savunduk. Sadece yeni düzenleme bu beklentiyi karşılamadı. Ülke düzeyinde arz talep miktarı ile yeterlilik derecesini dikkate alarak hangi ürün yada ürün gruplarının, nerelerde üretileceğini Bakanlık neye gore belirleyecek? Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıklamış olduğu bitkisel ürünler denge tablolarına gore toplam tahıl üretiminde en büyük paya haiz buğdayın yeterlilik derecesi yüzde 87.3, yem sanayinin en mühim girdilerini oluşturan arpanın yeterlilik derecesi yüzde 66.8, mısırın yeterlilik derecesi yüzde 76.6, kırmızı mercimeğin yüzde 57, yeşil mercimeğin yüzde 50.9. Veriler, kafi olmadığımızı gösteriyor. Tarımsal desteği ihtiyaç duyulan düzeyde vermiyorsak, destekleri bir yıl sonrasında ödüyorsak, girdi maliyetlerini somut olarak düşürmüyorsak, sözleşmeli üretimdeki sorunları çözmeden, atıl arazilerin kiraya verilmesi uygulamada karşılık bulmayacaktır. Öte taraftan Ziraatçi Kayıt Sistemi (ÇKS) yerine gelecek sistem bir an ilkin açıklanmalı. Sözleşmeli üretim vatanımızda uygulanıyor. Bilhassa tütünde, sözleşmeli üretim modelinde kaybeden ufak üretici oluyor. Kısa sürede salçalık domateste Bursa örneğinde gördüğümüz suretiyle, sanayici sözleşmeye uymayarak, daha ucuz diye başka yerden alım yapmış oldu. Ziraat ve Orman Bakanlığı, sözleşmeli üretime taraf olmalı. İki tarafın da hakkını korumuş olan sözleşmeler Bakanlığa gelmeli, uymayanlar hakkında Bakanlık yaptırım uygulamalı. Sözleşmeli üretimde mevcut sorunların çözülmesi, sözleşmeli üretimin koşulları düzenlenmiş ortamda uygulanması daha doğru olurdu.