PARA İK/ ÜRÜN DİRİER 2022, Türkiye için zam yılı olurken globalde resesyon kaynaklı değişik dinamikler devrede. Yeni yıla adım atmak suretiyle olduğumuz şu günlerde İK birimlerinin ve uzmanların penceresinden bakarak bir 2023 öngörüsü yaptık. İşte şirketlerin İK müdürlerinin 2023 planları.
“Yan hak izinleri daha fazlaca geliştirmeliyiz”
Pınar YAMANER / Alarko Tüm ortaklık İnsan ve Organizasyon Grup Başkanı
Son yıllarda firmalar yılda iki hatta üç kez tüm İK politikalarını gözden geçirmeye başladı ve zam oranlarıyla ilgili olarak da birçok firmanın prim sistematiğini çalıştığını söyleyebiliriz. Yaşam maliyetleri, kabiliyeti elde tutma ve ücretlerin düzenlenmesi sebebiyle 2022 yılı, maaş dengelerinin oluşturulmasında mühim bir dönem oldu. 2023’te de ücret politikasının firmalar tarafınca yine gözden geçirilmesi gerekecek. Zam oranları devamlı olduğu benzer biçimde sektörlere gore değişkenlik gösterecektir. En fazlaca zam icra eden sektörlerin başlangıcında teknoloji sektörü olacağını söyleyebiliriz. 2022 yılı bizim için çalışan bağlılığı ve ihtiyacına yönelik yan hak politikalarımızı gözden geçirdiğimiz bir yıl oldu. Birçok şirket, senelik izin ve çoğunlukla rastladığımız izin haklarına ek olarak doğum günü izinleri, sigarayı bırakma izni, ruhsal dinlenme izni, regl izni benzer biçimde daha kişiselleştirilmiş uygulamalara geçiş yapmış oldu. Bu zamanda yan hak olarak ele alabileceğimiz bu tür izinleri daha fazlaca geliştirmemiz, kabiliyeti çekme ve elde tutma için mühim bir gösterge haline geldi.
“Her sektör ücret artışını karşılayamaz”
Abdurrahman BAŞ / Gürok İnsan Kaynakları Grup Direktörü
2022 yılı dünyayı da etkisine alan sıkıntılı ekonomik koşullar ve yüksek enflasyonla geçen bir yıl oldu. Seneler sonrasında, yıl içinde iki kere ücret artışı yaptık. 2023 zam oranının belirlenmesinde Aralık ortasında açıklanacak asgari ücret artış oranı ve yılsonunda açıklanacak enflasyon oranı etkili olacak. Bu rakamlar açıklanmadan bir kestirimde bulunmak oldukça zor. Bizim buradaki temel hedefimiz, çalışanlarımızı enflasyonun negatif etkilerinden korumak ve piyasa oluşan maaş dengelerini yakından takip ederek rekabetçi seviyede kalmak. Yan haklarda da rekabetçi olmaya devam etmek amacındayız. Bunun için de wellness ve esenlik tarafında yenilikler planlıyoruz. Asgari ücret artışının enflasyonun bir miktar üstünde olması beklentisi var. Bu şekilde bir ücret artışı oranının, asgari ücret seviyesinin üstündeki maaşlarda, her sektörde karşılanabilmesi mümkün görünmüyor. Bu mevzuda net ihracatçı durumunda olmayan şirketlerin birazcık daha zorlanacağını düşünebiliriz.
“Asgari ücretin artış oranı dengeleri değiştirecektir”
Figen DÖNDER / Hitit İnsan Kaynaklarından Görevli GMY
2023 senesinde da 2022 benzer biçimde enflasyon oranları ve dünya genelindeki maaş baremlerini gösterge alarak dengeli bir zam ve iyileştirme uygulaması yapılacaktır. Türkiye’de ek olarak asgari ücretin artış oranı dengeleri değiştirecektir. Hitit olarak mevcud çıkar paketlerimizin devamlılığı sağlanacaktır. Pandeminin yarattığı tükenmişlik, dünyanın birçok bölgesindeki siyasal istikrarsızlıklar ve bunların sebep olduğu resesyon benzer biçimde birçok sebep, 2022 içinde bazı toplu işten çıkartmaları bununla beraber getirmişti. Buna rağmen, 2023 senesinde gerek vatanımızda gerekse global seviyede bu şekilde bir durumun yaşanacağını düşünmüyoruz. Zira teknoloji bir anlamda pandeminin çıkış bileti oldu. Etkinlik gösterdiğimiz havacılık teknolojileri sektöründen örnek vermek gerekirse, müşterimiz olan havayolu firmaları dijital dönüşümün artık bir lüks değil gereklilik bulunduğunu görmüş oldu. Pandemi döneminde alan kişi sayımız üç kat arttı. Bu durum Hitit kadrosunda genişleme ihtiyacını da bununla beraber getirdi ve çalışan sayımız yüzde 45 arttı.
“Ara dönem zamlarında standart olmaması belirsizliği artırıyor”
Semih SEL / Kuveyt Türk İnsan Kaynakları Grup Müdürü
2023 zam oranını belirleyecek birçok unsur var. Yılsonu enflasyon oranı ve asgari tutara yapılacak zam oranı belli olmadan 2023 artışları için tahmin yapmak fazlaca kolay değil. Ara dönem zamlarında bir standart olmaması, her kurumun değişik oranlarda zam yapmış olması da belirsizliği artıran unsurların içinde. Belirleyici unsur asgari ücretli çalışan yoğunluklu sektörlerde asgari ücret, asgari ücretli çalışan oranı azca olan sektörlerde ise yılsonu enflasyon oranı olacaktır. Yan haklar mevzusunda da gene sektörde bir ilk olan ve bu yıl beşinci dönemine girdiğimiz esnek yan haklar uygulamamız Sepetim ile arkadaşlarımızın değişik gereksinimlerine değişik çözümler sunuyoruz. Çalışanlarımız, yan haklarından esnettikleri bütçelerle, BES benzer biçimde tutum yolunu tercih edebiliyor ya da bütçelerini gezi, telefon, eğitim benzer biçimde gereksinim alanlarında değerlendirebiliyor. Kişiye hususi bütçeleme ekranlarımızı, yerli yazılımımız olan BOA Bankacılık Platformu ile rahatça gerçekleştiriyor olmamız da Sepetim uygulamasının ayırt edici yönlerinden biri olarak öne çıkıyor.
“2023 için dinamik bir zam uygulaması planlıyoruz”
Semra SOLAK / Medianova İnsan Kaynakları Direktörü
Çalışan menfaatine odaklanan yan haklar toplumsal paketlerimizi gene çalışan lehine zenginleştirip uygulamada en fazlaca istenen çeşitler ile devam etmeyi düşünüyoruz. Finansal destekten ulaşıma, kırtasiye desteğinden aile kapsamlı hususi sıhhat sigortasına uzanan birçok yan hak ile yolumuza devam edeceğiz. Belirsizliğin bir süre daha devam edeceğini öngörerek net bir zam oranı belirlemek oldukça zor. Çalışan popülasyonu bakımından katma kıymetli çalışanların fazlaca daha yoğunlukta olduğu sektörlerdeki zam oranlarının daha geniş bir bantta yapılacağı düşüncesindeyiz. Dünya genelinde gündemde olan toplu işten çıkarmalar ve istifaların arkasında iş hayatındaki ihtiyaçlara karşılık bulamama tesiri yatıyor. Değişimi tam anlamıyla yönetememekten kaynaklı bu optimizasyona gitme, tekrardan yapılanma için bir vasıta olarak görülüyor. Dolayısıyla bilhassa teknoloji alanında süratli değişiklik trendinden geri kalan çalışanların işten çıkarılma senaristliği ile karşılaşmaları fazlaca ihtimaller içinde duruyor.
“Yan haklar güncellenmeli”
İrem Akman KESKİN / GTech İK Direktörü
2023’te çalışanlara maaş haricinde verilen ek yardımlar kısaca yan haklar bakımından güncellemeler olması gerekecek diye düşünüyorum fakat bu firmadan firmaya değişimler gösterecektir. Zam oranları da sektörlere gore değişim izah edebilir. Bilhassa teknoloji sektöründeki maaşların şu anda pek fazlaca sektöre gore daha yüksek bulunduğunu söyleyebilirim. Her firmanın bütçe yönetimi fazlaca değişik. Kazanılan gelirin personel sayısına oranı ve çalışan kişilerin görevlerinden tutun şirketteki konumuna kadar zam oranları doğal ki değişimler gösteriyor fakat buradaki unsur, şirketlerin iyi mi bir siyaset izlediğidir. Şu demek oluyor ki bu mevzu, sektöre gore değerlendirildiği benzer biçimde aslolan şirketlerin finansal durumu, gelişme potansiyeli benzer biçimde faktörlere gore de değerlendiriliyor. Şu anda dünyanın durgunluk riskiyle karşı karşıya olduğu bir gerçek. Doğal ki global olarak daralan pazarların Türkiye pazarına da bir tesiri olacaktır. Fakat bu durumun tüm sektörleri etkileyeceğini söylemek zor. Türkiye için teknoloji sektöründe ciddi oranda yetişmiş beceri ihtiyacı olduğu bir gerçek. Bu alanda globalde bir daralma olsa bile Türkiye’ye tesiri, beceri açığını azaltarak denge noktasına yaklaştırmak olacaktır.
“Yeni kamu çalışmalarıyla değişik bir sürece giriyoruz”
Özge ÜNAL / PayTR İK Direktörü
2023’e yaklaşılan bu zamanda ve meydana getirilen yeni kamu çalışmalarıyla değişik bir sürece giriyoruz. Gerek şirketlerde oluşacak EYT maliyetleri, gerekse EYT’li olup çalışmaya devam etmek isteyenler için yansıtılacak SGDP oranlarının değişmesiyle bilhassa emek yoğun çalışan üretim sektöründeki çalışan şirketlerin bu yükümlülükleri zamlarına da yansıtacağı kanısındayız. 2022 yılına girmeye hazırlanırken kurda gerçekleşen sıçramalarla internasyonal çapta çalışan şirketlerin yeni yıl zamları destekleyici bir tesir görmüş oldu. Bu yıl bu sıçrama fazlaca öngörülmediği için firmalar için daha zorlayıcı bir süreç olabilir. Bu sebeple 2023 süreci zam oranları üretim ve hizmet sektörü öngörülerek şirketlerin yurtiçi ve yurtdışı emek verme prensibine gore değişim gösterecektir. Globale bakacak olursak, zamanında meydana getirilen orantısız gelişme hedeflerinin yerini şu an için artık kârlılığı koruma hedefleri almış durumda. Buna bağlı olarak da bilhassa son 10 yılda kaydedilen ciddi yükseliş yerini daha durgun bir döneme bırakacak benzer biçimde görünüyor.
“2023 daha stabil bir yıl olacak”
Tuğçe HÜNKAR / Gidişat BPO İK Direktörü
2022’de adaylar ücret beklentilerini yukarı çekerken, uzmanlaşmış doğru kaynağa ulaşmakta tüm işverenler zorlandı. 2023, adayların da şirketlerin de daha stabil olacağı bir yıl olacaktır. Yan haklarda esneme ve çeşitlilik sağlayabilen firmalar, çalışan memnuniyeti açısından daha tatminkar bulunacak ve tercih edilecektir. Zam oranları elbet başta asgari ücretten tetiklenecektir. Yurtdışı bağlantılı iş icra eden sektörlerde döviz dalgalanmaları da etkili olacaktır. Her yıl sektörlere gore değişik zam oranları gözlemledik. 2023’te bu fark artacaktır. Döviz cinsinden gelir elde eden şirketlerin daha yüksek oranda artış yapmasını, enflasyondan ve asgari ücretten fazlaca etkilenen hizmet sektörünün bir miktar daha ihtiyatlı yaklaşacağını tahmin ediyorum. Globalde ekonomik koşullar, tüm şirketleri daha kompakt çalışmaya itiyor. Tüm kaynakların verimli kullanılması yükselen kıymet olmakla beraber insan deposu da bu kaynaklara dahil. Bu aşamada firmalar yüksek performanslı ve fazlaca yönlü çalışanların bağlılığını artırmaya çalışacaktır.
“Oranlar sektöre değil şirketlere gore değişebilir”
Büşra KÖYMEN / Tepe Müdafa ve Güvenlik Kabiliyet Kariyer Yönetim Müdürü
2022 senesinde, hükümet tarafınca asgari tutara hem yılbaşında hem de yıl ortasında olmak suretiyle iki kez zam yapılmış oldu. Asgari ücretle vazife icra eden hususi güvenlik görevlileri maaşları da bu çerçevede terfi etti. Tepe Müdafa ve Güvenlik olarak, hususi güvenlik görevlilerimizin maaşlarına projeler bazında ek ödeme de gerçekleştiriyoruz. 2023’te yapılacak zam oranları, hükümetin bu mevzuda alacağı karara bağlı. Biz de yapılacak bu zam oranlarını çalışanlarımıza yansıtacağız. 2023 senesinde asgari tutara yapılacak zam oranları, doğal ki birçok sektöre de yansıyacaktır, diye düşünüyorum. Sadece bazı firmalar, şirket politikaları doğrultusunda azca bulup daha çok yapabilir ya da yüksek bulup kendi belirledikleri oranlar ölçüsünde zam oranlarını belirleyebilir. Zam oranları sektörlere gore değil de şirketlere gore değişebilir.
“EYT yetişmiş insan gücünün yitirilmesine niçin olabilir”
Beyza Erdem BALCI / ICF Türkiye Yönetim Kurulu Üyesi
EYT gündemde ve bu olasılık, belli bir tecrübeye haiz, kıdem yılı yüksek çalışanların, mali güçlük çekilen bu zamanda alınacak toplu paranın da cazibesi ile emekli olacaklarını düşünüyorum. Şirketlerin nakit akışlarını etkileme boyutu haricinde, yetişmiş insan gücünün kaybı da söz mevzusu olabilir. 2022’de hem vatanımızda hem global konjonktürde artan enflasyon, yüksek yaşam pahalılığı ve besin kıtlığı benzer biçimde zorluklar ve ekonomik yapılarda bozulmalar yaşandı. Çalışanların kurumlardan beklentileri daha çok arttı ve aldıkları tekliflerle daha süratli hareket ettiler. Kurumların “turnover”ları (çalışan sirkülasyonu) fazlaca arttı. Yan haklar mevzusunda ise yakacak yardımı, ev yardımı, evden emek verme kaynaklı yardımlar benzer biçimde yeni haklar yaşamımıza girdi. Elbet hızla yükselen enflasyon kaynaklı ücret artışı talepleri devamlı gündemde olacak ve ücret ayarlamalarının çoğunlukla gözden geçirilmesi, önümüzdeki senenin bir başka İK mevzusu olacak. 2023 senesinde zam oranları ile ilgili beklentiler yüksek. Asgari ücretin 10 bin TL olacağının konuşulmuş olduğu bir ortam var.
“CEO’lar iş enerjisini küçültmeyi düşünüyor”
Melis ABACIOĞLU / Wellbees CEO’su
Asgari ücret artışı, firmalar için fazlaca mühim bir etken olacak. Averaj yüzde 40’lık bir artış öngörüyoruz. Kişiselleştirilmiş yan haklar daha da artacak, dolayısıyla yiyecek kartlarının ilerisine geçilecek. Esenliğe yönelik destek sunar de artacak. Artış oranları her yıl sektöre gore değişim gösteriyor. Bilhassa teknoloji ve finans sektöründe artış oranları daha yüksek seyrediyor. Pandemi sonrasında insanoğlu eski alışkanlıklarına dönmeye başladıkça bazı iş kollarındaki beklentiler istenilen seviyede olmadı. Bu durum da bazı şirketlerde işe alımların durmasına ve işten çıkarmalara yol açtı. Türkiye’de de bilhassa büyük e-ticaret firmalarında benzer bir durumla karşılaşıyoruz. Global araştırmalar, ekonomik çalkantıların devam etmesi sebebiyle CEO’ların yüzde 39’unun işe alımları durdurduğunu, yüzde 46’sının önümüzdeki altı ay içinde iş enerjisini küçültmeyi düşündüğünü gösteriyor. Bu yüzden toplu istifaların yavaşlaması umut ediliyor.
“Globaldeki resesyon Türkiye için fırsat olabilir”
Çağla ŞENGÖZ / Michael Page Türkiye Direktörü
2022, zamlar açısından baktığımızda fazlaca değişik bir yıl oldu. Birçok şirket ara zam uygulamaları yapmış oldu. Ek olarak klasik yan haklar haricinde, wellness paketi benzer biçimde haklar da pakete eklendi. 2023 yılı için şu an bir öngörüde bulunmamız fazlaca mümkün gözükmüyor. Şirketlerin bir çok bütçeleri yapmakta zorlanıyor. Asgari ücret belirlendikten sonrasında, Ocak ayında oranların netleşeceğini düşünüyoruz. 2023’te de ara zam uygulamalarının devam etme ihtimali yüksek gözüküyor. Zam oranları, firmanın sektörü, büyüklüğü, karlılığı benzer biçimde mevzulara değişkenlik gösterecektir. Bazı sektörlerin daha fazlaca büyümüş olduğu ve daha karlı bulunduğunu görüyoruz. Sadece şirket politikaları da oranlar mevzusunda etkili olabilir. Averaj rakamlar belli olduğunda üstünde ve aşağısında duracak firmalar olacaktır. Globaldeki kitlesel işten çıkarmalarda resesyonun tesiri bulunduğunu düşünüyoruz. Global firmaların bir kısmının daha davranışlarında ölçülü davrandıklarını da gözlemliyoruz. ABD ve Avrupa’da resesyon etkilerini duymaya başladık. Türkiye’de ise hemen hemen büyük bir tesirini görmedik. Aksine bu durum Türkiye için bir fırsat da olabilir.
“Kilit roller için değişik yan hak ve zam sunulacak”
Burcu EROL / Kariyer Enerjim İnsan Kaynakları Danışmanlık kurucusu
Bilhassa asgari ücretteki değişik değişimler ve ücretlerin ara dönemde revize edilmesi, herkesi fazlaca etkiledi. Şu anda tüm firmalar asgari ücret ve işverene olan yükü konusunu bekliyor. Bunlardan bağımsız olarak da fintech, teknoloji ve oyun sektöründe yabancı kur üstünden ücret alanlar için kur artışı başka bir gündem mevzusu. Yan haklarda firmalar yelpazelerini oldukça genişletti. Sadece gençler için hala en mühim mevzu, uzaktan emek verme opsiyonu ve hibrit çalışmada ofiste geçirecekleri süre. Pek fazlaca şirkette gençlerin iş tercihlerini etkilediğini ve insan kaynaklarının uygun adayları bulamadığını biliyoruz. İK’nın 2023’te uyguladığı temel stratejilerin merkezinde esnek emek verme formülleri yer alacaktır. Zam oranları sektör ve pozisyon özelinde değişecektir. Bilhassa kilit roller ve zor bulunan pozisyonlarda firmalar, kaybetmemek adına değişik yan hakları ve oranları sunacaktır.
“MAAŞ DÜŞÜRME DE GÜNDEMDE”
KPMG tarafınca hazırlanan ‘2022 ABD CEO Görünümü’ raporuna gore ABD’de CEO’ların yüzde 91’i, önümüzdeki 12 ay içinde resesyonun yaklaştığını, yüzde 51’i ise gelecek 6 ayda iş enerjisini azaltma ihtiyacı olabileceğini düşünüyor. Dolayısıyla ABD ve Avrupa’daki şirketlerin çoğunun çalışan sayısını azaltma ve işe alımları durdurma yönünde karar aldıklarına değinen Yazar Ecehan Ersöz, “Makro ekonomideki belirsiz ortam sebebiyle şirketlerin finansal sağlıklarını gözden geçirdiği ve bu doğrultuda maliyetlerini düşürmeye yönelik önlemler aldıkları görülüyor. İşe alımlar gözden geçiriliyor. Büyük teknoloji şirketleri, yüksek orandaki istihdama rağmen 2022’nin 3. çeyrek finansal sonuçlarında beklentilerinin karşılanmadığını gördüler. Burada teknoloji şirketlerinin sunmuş olduğu ürün yada hizmet taleplerinde beklenen seviyelerin gerçekleşmemesi, hisselerdeki kıymet kaybı da etkili oldu. Yatırımcıların ve büyük fonların risk iştahındaki düşüşle beraber firmalar üstünde maliyet düşürme baskısı yaratmaları, risk sermayesi şirketlerinin yatırımlarını yüzde 50 ve daha çok oranda kısması da mühim etkenler. Yatırımcılar teknoloji şirketlerinde ödenen ücretlerin ve ikramiyelerin uzun vadeli sürdürülebilirliğinin olmadığını düşünüyorlar. Maaş düşürme mevzusu da istihdamı azaltma ile beraber gündemde. Tüm bunların yanında büyük teknoloji markaları halen en kıymetli markalar listelerinde en üst sıralarda yer alsalar da en kıymetli firmalar sıralamasında Suudi Arabistan’ın ulusal petrol şirketi Saudi Aramco’nun dünyanın en kıymetli şirketi sıralamasında Apple’ın önüne geçtiğini görüyoruz. Dolayısıyla teknoloji şirketleri, belirsiz makroekonomik ortam sebebiyle istihdam, işe alım ve yatırımları dengeleyerek davranışlarında ölçülü davranmayı amaçlıyor. Küçülme ve organizasyonel tekrardan yapılanma şirketlerin önceliği haline gelmiş durumda. Benzer yaklaşımlar yeni kurulan start-uplar içinde geçerli” diye konuşuyor.
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİKLERİNİ KORUYORLAR
Yaşananların tam olarak Silikon Vadisi’nin çöküşü olmadığını kaydeden Ersöz, “Son aşama yüksek yaratıcılığa, yetkinlik ve kabiliyete haiz bir potansiyel barındıran bir teknoloji, inovasyon ve girişimcilik merkezi. Teknoloji devlerinin doğmasına vesile olmuş bir ekosistem. Firmalar bu kararları finansal sağlamlıklarını ve sürdürülebilirliklerini korumak için veriyorlar. Bilhassa büyük teknoloji şirketleri ekonomik belirsizliklerden etkilenmiş olsalar da halen en kıymetli markalar konumunda bulunuyorlar” ifadelerini kullanıyor.
“YENİ GİRİŞİMLER ORTAYA ÇIKACAK”
Yaşanmış olan krizin pozitif yönde yanları da olabileceğine dikkat çeken Ersöz, “İşten çıkarmalar şirketteki know-how’ın kısaca deneyim ve tecrübe birikiminin de kaybolmasına yol açıyor. Tüm firmalar için olduğu benzer biçimde bu durum teknoloji firmaları için de son aşama mühim bir mevzu. Teknoloji firmaları için yaratıcılık düzeyi yüksek çalışanlar son aşama mühim katma değerler sağlıyorlar. Yetişmiş iş gücünün şirketten ayrılması aslına bakarsak mühim bir yitik. Öteki taraftan mühim yetkinliklere haiz bu kişiler değişik iş modelleri geliştirmek suretiyle yeni projeler geliştirebilirler. Yeni girişimler ortaya çıkabilir” diyor.
“TÜRKİYE’Yİ DE ETKİLEYEBİLİR”
Ersöz, işten çıkarma dalgasının Türkiye’yi etkileyip etkilemeyeceği mevzusunda ise şunları söylüyor: “Teknoloji şirketlerinin bazıları işten çıkarmaların fazlar şeklinde 2023 senesinde da süreceği ifade ediliyor. Bu aşamada şimdilik ABD ağırlıklı olarak süregelen bu durum değişik lokasyonlarda da ortaya çıkabilir. Şu an net bir izahat olmasa da ülkemiz için de tesirleri olabilir.”
2023 İÇİN BEKLENEN ÜCRET ARTIŞ ORANLARI
Otomotiv Ana Endüstri 70.5
Enerji 68.6
Üretim 67.3
Otomotiv Tedarik Endüstri 67.1
Maden – Metal 66.8
Lojistik 66.3
Finansal Hizmetler 65.4
Teknoloji 62.5
Sigorta 61.2
Kimya 60.3
Holdingler 57.8
Tüketici Ürünleri 57.2
Perakende 56.8
Kaynak: Mercer ‘2023 Ücret ve Yan Haklar Araştırması’
