Bilim adamları, Sibirya’nın donmuş topraklarında devamlı olarak rastgele ortaya çıkan devasa patlayan kraterlerin ne olduklarını ve iyi mi ortaya çıktıklarını araştırırken masaya yeni bir izahat getirdi. İlk kez 2012’de tespit edilen bu kraterler Sibirya’nın tenha permafrost tabakasında ansızın ortaya çıkıyor ve bu “ansızın ortaya çıkma” durumu bilim adamlarının kafasını karıştırıyor.
Derinliği ortalama 50 metreye, genişliği ise ortalama 20 metreye ulaşabilen ve yıkıntı parçalarını yüzlerce metre uzağa fırlatabilen bu çukurlar dikkate kıymet. Öte taraftan bazı kaynaklar, patlamaların 100 kilometre öteden duyulabildiğini de öne sürüyor.
Bilim adamlarına nazaran olağan şüpheli organik gaz. Patlamaların arkasında yeraltı rezervlerinden sızan, sıcak organik gazın olabileceği öne sürülüyor. Bulgular, kraterlerin niçin yalnızca Sibirya’nın belirli bölgelerinde ortaya çıktığını da açıklayabilir.
Norveç’teki Oslo Üniversitesi’nde çevresel yerbilim profesörü olan çalışmanın baş yazarı Prof. Helge Hellevang, Business Insider’a yapmış olduğu açıklamada, bölgenin geniş yeraltı organik gaz rezervleriyle tanındığını söylemiş oldu:
“İklim değişikliği yada atmosfer ısınması permafrostun öteki kısmını zayıflattığında, bu patlamalar yaşanıyor… Ve bunlar yalnızca Sibirya’da görülmekte.”
Dev çukurlar gaz sebebiyle oluyor sadece…
Permafrost oldukça sayıda organik maddeyi hapseder. Sıcaklıklar arttıkça erir ve malçların (malç: toprağın üzerini örten ışık geçirmeyen materyaller) ayrışmasına izin verir. Bu süreç metan açığa çıkarır. Dolayısıyla bilim adamları organik olarak permafrosttan sızan metanın kraterlerin oluşumunda rol oynadığını öne sürmüştü.
Bu çılgınca bir fikir değil. Söz mevzusu argümanda sürecin, permafrostun eridiği bölgelerde ortaya çıkan, metanla kabarcıklanan ve ateşe verilebilen termokarstlara, doğrusu göllere yol açmış olduğu düşünülüyordu.
Fakat bu argüman patlayan kraterlerin niçin bu kadar “mahalli” bulunduğunu açıklamıyor.
Şu ana kadar bu kraterlerden yalnızca sekiz tane tespit edildi ve hepsi oldukça spesifik bir bölgede yer ediniyor: Rusya’nın kuzeyinde, Sibirya’nın batısında, Yamal ve Gydan yarımadalarında… Buna karşılık “patlayan göller” ise Kanada da dahil olmak suretiyle permafrostun bulunmuş olduğu oldukça çeşitli bölgelerde görülebiliyor.
Prof. Hellevang ve meslektaşları başka bir mekanizmanın daha çukurların oluşumunda rol oynadığını öne sürüyor: Bir tür jeolojik faydan sızan sıcak organik gaz, donmuş toprak tabakasının altında birikiyor ve permafrostu aşağıdan ısıtıyor.
Bu süreçte sıcak gaz bulutları, permafrostu alttan eritmesine destek olurken, bu durum permafrostu zayıflatıyor ve çökme olasılığını ciddi halde artırıyor. Prof. Hellevang şöyleki ekliyor:
Bu patlama sadece permafrostun kırılacak kadar ince ve zayıf olması durumunda meydana gelebilir.
Yükselen sıcaklıklar hem de permafrostun üst katmanını da eritmekte. Bu, gazın ansızın özgür kalması için muhteşem koşulları yaratıyor ve tazyik altındaki gazın niçin olduğu bir patlamayı yada “mekanik çökmeyi” tetikliyor. Prof. Hellevang ve meslektaşlarına nazaran krateri oluşturan, tam da bu gelişme.
Araştırmaya nazaran bölge, Prof. Hellevang ve meslektaşlarının teorisiyle örtüşen organik gaz rezervleriyle dolu. Prof. Hellevang, “Bu bölge dünyanın en büyük yataklarından biri” ifadelerini kullanıyor.
Ekibin ortaya koyduğu modellemeye nazaran, bu kraterlerden daha fazlası oluşmuş ve yakınlardaki su ve toprağın boşluğu doldurmak suretiyle düşmesiyle o zamandan beri yok olmuş olabilir:
Burası oldukça uzak bir bölge, dolayısıyla gerçek sayıyı hakkaten bilmiyoruz. Yamal Yarımadası’nın uydu görüntüsüne bakarsanız, bu yuvarlak plaka benzeri çöküntülerin binlercesi var. Bunların bir çok yada tamamı termokarst olabilir, sadece potansiyel olarak daha ilkin oluşmuş kraterler de olabilirler.
Hipotez geçen ay EarthArXiv çevrimiçi sunucusunda gösterildi. Yazı ve makalede yer edinen hipotez, hemen hemen bilimsel açıdan incelenmedi.
İklim krizi tehlikesine vurgu icra eden bir hipotez
Mevzuyu araştıran ve Hawaii Üniversitesi’nde vazife icra eden yer bilimci Dr. Lauren Schurmeier, New Scientist’e bu fikrin haklı bulunduğunu sadece bu gaz rezervlerinin donmuş toprak altında oluştuğunu göstermek için daha çok kanıta gereksinim duyulacağını dile getiriyor.
Gene de hipotezin doğru olduğu tespit edilirse, bu durum iklim modelleri için problem yaratabilir. Naturel gaz kuvvetli bir sera gazı olan metanla doludur. Norveç Svalbard’daki Üniversite Merkezi’nden Thomas Birchall, New Scientist’e kraterlerin, zararı olan kimyasalların ansızın atmosfere salınabileceği devasa bacalar benzer biçimde davranılmış olduğu anlamına gelebileceğini ifade ediyor:
Eğer büyük birikimlerin açığa çıkmasının standart yolu buysa, o süre oldukça kısa sürede oldukça fazla metan atıyorsunuz anlamına gelir.
Sadece Prof. Hellenvang dikkatli davranıyor. Eğer bu vaka yalnızca bu oldukça sınırı olan alanda mevcutsa, tesiri küresel ölçekte oldukça ufak olabilir. Yeraltı rezervlerinde büyük oranda metan depolanmış olsa da, bunun ne kadarının dışarı çıkabileceği belli değil.
“Bence yapmamız ihtiyaç duyulan şey, ilk olarak bu tür sistemlerden organik olarak ne kadar metanın sızdığını idrak etmek ve ondan sonra bunu permafrostta organik madde olarak ne kadar metan bulunduğunu karşılaştırmak” diyen Prof. Hellenvang, “O süre atmosferik ısınma yada iklim değişikliği sebebiyle ne kadar salınabileceği mevzusunda daha gerçekçi bir resme haiz olabiliriz” şeklinde konuşuyor.
Kaynak: Science Alert, Business Insider / Metin Aktaşoğlu tarafınca yerelleştirildi
