Sanayi üretiminde deprem etkisi

PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Kahramanmaraş merkezli depremlerin tesirleri, öncü verilere de yansıdı. Takvim etkisinden arındırılmış verilerle 2023 Ocak’ta yüzde 4.6’lık artışla kısmi toparlanma gösteren endüstri üretimi endeksi, Şubat’ta aylık bazda yüzde 8.2 daraldı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine gore, mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış endüstri üretimi Şubat’ta aylık yüzde 6 azalışla sert bir daralmaya işaret etti. Arındırılmamış verilerle endüstri üretiminde Şubat’ta, aylık yüzde 9.6, senelik yüzde 8.2 gerileme oldu. TÜİK verilerine gore Şubat’ta endüstri, inşaat, tecim ve hizmet sektörleri toplamında ciro endeksi, aylık yüzde 5.1 azalırken, senelik yüzde 68.1 artış gösterdi. TÜİK verilerine gore durağan(durgun) fiyatlarla perakende satış hacmi Şubat’ta aylık yüzde 6.5 azalırken, senelik yüzde 21.5 artış gösterdi. Şubat’ta cari fiyatlarla perakende ciro aylık yüzde 5.5 azaldı, senelik yüzde 93.4 arttı.

Ayrıca TÜİK’in, depremlerin etkisiyle endüstri üretiminden hanehalkı işgücü araştırmasına sahadan tüm verileri toplayamadığını, Şubat’a ilişkin hesaplamalarda noksan gözlemler için alternatif veri kaynakları ve istatistiksel yöntemler kullanılarak tahmin yaptığını hatırlatalım. TÜİK, yapmış olduğu açıklamada, endüstri üretim endeksinde bu yöntemlerle tahmin edilen büyüklüğün toplam içindeki payının yüzde 1.94 bulunduğunu kaydetti. Ciro endeksleri ve perakende satış endekslerinin hesaplanmasında ise tahmin edilen büyüklüğün toplam içindeki payının ise sırasıyla yüzde 3.52 ve yüzde 3.78 bulunduğunu deklare etti. Hanehalkı işgücü araştırması Şubat ayı anket uygulaması, zelzele sebebiyle Adıyaman, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya ve Osmaniye’de yapılamadı. Bu illerdeki örnek hane sayısının örneklem içindeki oranı yüzde 7.8 oldu.

“YARALAR SARILDIKÇA ÜRETİM TOPARLANIR”

3. Göz Danışmanlık CEO’su Hikmet Baydar, depremin tesirinin en yoğun hissedildiği Şubat’ta endüstri üretiminde aylık bazda yaşanmış olan yüzde 6’lık sert daralmanın depremin üretimi ne kadar etkilediğini açıkça gösterdiği görüşünde. Yaralar sarıldıkça endüstri üretiminin hızla toparlayacağını dile getiren Baydar, “Cironun aylık bazda yüzde 5.1 düşmesi 11 ilin birden tüketimden çekilmesinin tesirini gösteriyor. Perakende satışlar da yurtiçi talebi gösterir ve aylık yüzde 6.5 düşüş mühim bir veri. Ciro ve satışlar artmazsa gelecek günlerde fiyat kırılmaları yaşayabiliriz. Talep daralması enflasyonun düşüşünü hızlandırabilir. Bu veriler gelişme mevzusunda da ciddi bir ivme kaydedileceğini gösteriyor. Şimdilik 2023 yılı için 2.7-3.2 gelişme umut ediliyor. Zelzele büyümeyi mühim seviyede etkileyecek olsa da bu tesir kademeli olarak azalacak” dedi.

Endüstri üretiminde ivme kaybının devam ettiğini vurgulayan Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burak Arzova, endüstri üretimindeki daralmanın alt kalemlerin derhal hepsine yayılırken, katkı elde eden tek kalemin aydan aya yüksek oynaklık gösteren “bilgisayarların, elektronik ürünlerin imalatı” bulunduğunu belirtti. Dış talepteki kötüleşmenin beklentilerden daha hafifçe oluşunun bir toparlanma olarak okunmaması icap ettiğinin altını çizen Arzova, şunları kaydetti:

“Gelişmiş ülke merkez bankaları tarafınca uygulanan para politikalarının enflasyonla savaşım hedefleri doğrultusunda sıkılaşmaya devam edeceği, dolayısıyla zayıf dış talep koşullarının bilhassa Avrupa’da yıl süresince devam etmesi temel beklenti olarak göze çarpıyor.”

İŞSİZLİK ORANI YENİDEN ÇİFT HANE

Türkiye genelinde işi olmayan sayısı 2023 yılı Şubat’ta aylık 65 bin şahıs artarak 3 milyon 514 bin şahıs, işsizlik oranı ise 0.2 puan artarak yüzde 10 düzeyinde gerçekleşti. TÜİK verilerine gore istihdam edilenlerin sayısı Şubat’ta bundan önceki aya gore 361 bin şahıs azalarak 31 milyon 460 bin şahıs, istihdam oranı ise 0.6 puan azalarak yüzde 48.2 oldu. İşgücü Şubat’ta bundan önceki aya gore 295 bin şahıs azalarak 34 milyon 975 bin şahıs, işgücüne katılma oranı ise 0.5 puanlık azalış ile yüzde 53.6 olarak gerçekleşti. Atıl işgücü oranı Şubat’ta bundan önceki aya gore 1.5 puanlık artış ile yüzde 23.4 oldu. 15-24 yaş grubunu kapsayan genç nüfusta işsizlik oranı bundan önceki aya gore 0.7 puanlık azalış ile yüzde 19.2 oldu.

“YENİ DENGELERİN KURULACAĞI BİR DÖNEME GİRİLDİ”

İşgücü verilerini değerlendiren İstanbul Topkapı Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Berrin Ceylan Ataman, son verilerin yapısal sorunların devam ettiğini gösterdiğini altını çizdi. Hanım işsizlik oranlarının yüksek seyrettiğini ifade eden Ataman, Şubat’ta işsizlik oranı erkeklerde yüzde 8.7 iken hanımlarda yüzde 12.6 olarak tahmin edildiğini kaydetti. Ataman, “Bilhassa genç işsizlik oranında bayanların oranının yüksek olması dikkat çekici. 15-24 yaş grubunu kapsayan genç nüfusta hanım işsizlik oranı yüzde 26.2 ile genç adam işsizlik oranı olan yüzde 15.4’e gore oldukça yüksek. Eğitimli genç hanımlarda işgücüne katılım eğiliminin artması işsizliğin yüksek olmasının bir sebebi olarak gösterilebilir. İlk işini aramadaki piyasa bilgisi eksikliği toplumsal cinsiyet eşitsizliği ile birleşince genç bayanların iş bulmaları erkeklere gore daha zor hale geliyor. Bu tabloya kafi iş olanaklarının olmaması da eklenince mesele daha mühim hale geliyor” dedi.

Önümüzdeki dönemde işsizliğin seyrine ilişkin tahmin yürütürken ilk olarak depremin tesirini de dikkate almak icap ettiğini belirten Ataman, şunları kaydetti:

“Depremde yaşamını kaybedenlerin işgücünden düşüleceği, öte taraftan tekrardan inşa sürecinde depremde işini kaybedenlerin istihdam olanakları bulacağı bir süreç yaşanacak. Seçim süreci de dikkate alındığında yeni dengelerin kurulacağı bir döneme girildiği söylenebilir.”

ŞUBAT’TA CARİ AÇIK 8.78 MİLYAR DOLAR

Şubat’ta cari işlemler hesabı senelik yüzde 66.5 artışla 8 milyar 783 milyon doları açık verdi. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) verilerine gore, altın ve enerji hariç cari işlemler hesabı 834 milyon doları fazla verdi. Şubat itibarıyla yıllıklandırılmış cari açık 3.48 milyar dolar artışla 55 milyar 362 milyon dolar oldu. TCMB verilerine gore ödemeler dengesi tanımlı dış tecim açığı 10.4 milyar dolar olarak gerçekleşti. Hizmetler dengesi altında gezi kaleminden meydana gelen net gelirler 1 milyar 652 milyon dolar, direkt yatırımlardan meydana gelen net girişler 505 milyon dolar, portföy yatırımlarında net girişler 240 milyon dolar oldu.

Ödemeler dengesi verilerini değerlendiren Selçuk Üniversitesi İİBF Öğretim Üyesi Doç. Dr. Esra Kabaklarlı, 12 aylık cari açık da 10 senenin zirve seviyesi kaydedildiğini vurgulayarak, “Seçim sonrasında kurların yukarı yönde hareketi beklenildiği için ihracat ve gezim açısından cari dengede yazları düşen enerji talebine paralel olarak pozitif bir seyir olabilir” dedi.

“İSTİHDAM ARTIŞININ HİZMET SEKTÖRÜNDEN GELMESİ BEKLENMELİ”

Prof. Dr. Berrin Ceylan ATAMAN / İstanbul Topkapı Üniversitesi Rektör Yardımcısı

Ekonomik gelişme göstergelerine bakıldığında Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) 2022’de yüzde 5.6 arttı. Hatta Dünya Bankası, Türkiye’nin ekonomisine ilişkin gelişme tahminlerini bu yıl için yüzde 2.7’den yüzde 3.2’ye yükseltti. Devletin devam eden tekrardan inşa emek harcamaları için hanehalklarına ve yatırımlara sağlamış olduğu destek yardımıyla gelişme oranının 2024-2025 yıllarında averaj yüzde 4.2’ye çıkmasının beklendiği ifade edildi. Ekonomik gelişme göstergeleri bir toparlanmaya işaret ediyorsa da ayrıntılara bakıldığında dikkat çeken bir veri endüstri üretimindeki keskin düşüşten geliyor. Şubat ayı endüstri üretimi senelik yüzde 8.2, aylık ise yüzde 6 azaldı. TUİK’in yayınladığı bültenlerde meydana getirilen açıklamalara gore gerek işgücü verilerinde gerekse endüstri üretimi endeksi verilerinde zelzele etkisinden kaynaklı olarak ölçümler sıhhatli yapılamadı ve hesaplamada değişikliğe gidildi. Endüstri üretim endeksindeki düşüşün bir açıklaması zelzele etkisinden kaynaklı olarak beyannamelerin ertelenmiş olması ve bundan dolayı, 2023 Şubat’a ilişkin hesaplamalarda istatistiksel yöntemler kullanılarak tahmin yapılmasına bağlanıyor. Sadece büyümenin kaynaklarına bakılırsa bundan önceki yıla gore büyümeye en yüksek katkı elde eden sektörün yüzde 21.8 ile finans ve sigorta faaliyetleri olduğu görülüyor. Hesaplamadaki hata oranı dikkate alınsa da endüstri sektörünün ekonomik büyümeye katkısı gene de düşük kalıyor. İnşaat sektörünün ise yüzde 8.4 küçülmüş olması da istihdam üstünde negatif bir tesir yaratacak. İstihdam artışının ağırlıklı olarak hizmet sektöründen gelmesi beklenmeli.

“SANAYİ ÜRETİMİ EN GÜÇLÜ DARALMAYI YAŞADI”

Doç. Dr. Esra KABAKLARLI / Isparta Üniversitesi İİBF Öğretim Üyesi

Endüstri üretim verileri, 2020 Mayıs’tan bu yana en kuvvetli daralmayı yaşadı. İmalat sanayindeki 10 sektörden beşi, Mart’ta etkinlik koşullarındaki iyileşmeye işaret eden 50 eşik değerin üstünde bulunurken, sektörlerin 8’inde PMI endeksleri ocak ayı seviyesinin altında kaldı. Şubat’ta 361 binlik istihdam kaybı pandemi başlangıcı olan Mart ve Nisan 2020’den sonrasında kaydedilen en yüksek istihdam kaybı olarak dikkat çekti. Buna depremin yaşandığı illerdeki kayıplar dahil değil. 15-24 yaş grubunu kapsayan genç nüfusta işsizlik oranı erkeklerde yüzde 15.4, hanımlarda ise yüzde 26.2 olarak hesaplandı. Sadece lise altı, lise ve meslek lisesi mezunlarının işgücündeki süratli artışlarına karşın işsizlik oranlarında hanımefendiler aleyhine genişleme gözlemlenmiyor. Yüksek öğrenimli hanımefendiler için ise durum değişik. Bu eğitim grubunda bilhassa 20-29 yaş aralığındaki genç hanımefendiler ile aynı eğitim düzeyindeki adamların işsizlik oranları arasındaki fark açıldı. İşgücüne katılım oranları yüksek olmasına rağmen 20-29 yaş gurubundaki yükseköğrenim mezunu bayanların istihdama erişimde karşılaştıkları güçlüklerin ve engellerin arz ve talep yönlü politikalar ile daha detaylı incelenmesi gerekiyor.

“NET ALTIN İTHALATI CARİ DENGE ÜZERİNDE BASKI UNSURU”

Prof. Dr. Burak ARZOVA / Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi

Ödemeler dengesinde finansman kısmı oldukca mühim. TCMB verilerine gore Şubat’ta 3.1 milyar dolarlık ana para girişi olduğu görülmekte. Finansman hesabının detaylarına inildiğinde ise; portföy girişlerinin nette 0.2 milyar dolar seviyesinde gerçekleştiği alt kalemlerde, hisse senedi piyasasından 185 milyon dolar çıkış yaşanırken, iç borçlanma senetlerine 14 milyon dolar benzer biçimde oldukça sınırı olan bir giriş gerçekleştiğini görüyoruz. Önümüzdeki döneme ilişkin olarak, her ne kadar küresel resesyon beklentileri olsa da Rusya-Ukrayna savaşının sona ermemiş olması ve bunun üstüne OPEC+ kesintileri de baskı yaratmaya devam etmekte. Önümüzdeki süreçte enerji maliyetlerinin gene baskı unsuru olacağı tahmin edilmekte. Çin ekonomisine dair pozitif yönde haber akışı da küresel talebi canlı tutarak emtia fiyatlarında yukarı yönlü baskı yaratıyor. İçeride üretimin üstündeki yükselen maliyet baskısına karşılık ithalat hacmindeki artış devam edecek benzer biçimde gözüküyor. Son dönemde istikrarlı bir halde yükselen net altın ithalatının da ilk üç ayda 11.5 milyar dolar benzer biçimde yüksek bir seviyeye yetişmesi, ödemeler dengesi üstündeki baskı bir risk unsuru olarak gözükmekte.