Ekran başlangıcında canlı yayını izlerken ne kadar heyecanlandık değil mi? Geri sayımda, kalkışta… Eminiz ki pek çoğumuzun gözü her karede Alper Gezeravcı’yı aradı. “Nerede oturuyor? Kalemiyle yerçekimsiz ortamı kontrol etmiş, gördünüz mü?” Zamanı anlara tanıklık ettik ve Gezeravcı, ilk Türk astronot ünvanını aldı. Kendisinin de içinde bulunmuş olduğu Dragon mekiği, Falcon 9 roketi ile fırlatıldı ve toplamda 4 kişinin yer almış olduğu Axiom 3 görevi başladı.
Yalnız 25 dakikalık bir süre içinde Dragon mekiği yörüngeye oturup, Internasyonal Uzay İstasyonu ile kenetleneceği irtifa ve yöne doğru manevralar yapmış oldu. Seyahat 30 saatten fazla sürecek.
Hedeflenen kenetlenme zamanı ise 20 Ocak 2024 Cumartesi TSİ saat 12:19. Kenetlenme için canlı gösterim TSİ 10:30’da başlamış olacak. Dragon, Internasyonal Uzay İstasyonu’nda, uzay tarafına bakan Harmony adlı modüle kenetlenecek.
Seyahatin vereceği esin…
Ekip, Internasyonal Uzay İstasyonu’nda 14 gün süresince duracak ve burada bir ekip deneyler gerçekleştirilecek. Alper Gezeravcı toplamda 13 değişik gözlem gerçekleştirecek. Deneylerin listesi ve detaylarına buradan erişebilirsiniz. Özenle seçilmiş deneylerin hepsi oldukça kıymetli, zamanı deneyler. Fakat bu seyahatin geniş kitleler üstünde yaratacağı (hatta yaratması beklenen, ümit edilen) başka bir tesir daha bulunuyor. O da seyahatin vereceği esin.
Bunun Türkiye’nin uzay macerasında mühim bir adım olduğu şüphesiz. Peki bundan sonrasında hangi adımla devam etmek gerek? Deneylerin Türkiye’deki uzay bilimine katkısı ne olacak? Bilime bakışımız iyi mi etkilenecek?
Erciyes Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Kısmı’nden Dr. Cenk Kayhan’la konuştuk.
Ilk olarak gerçekleşecek deneyler üstüne konuştuk. Dr. Kayhan söz mevzusu deneylerin uzayda yapılacak olmasının oldukça oldukça kıymetli bulunduğunun altını çizerken “Uzay ortamları bizim dünyada rahatça oluşturabildiğimiz ya da kolaylıkla sağlayabildiğimiz ortamlar olmadığı için burada yaptığımız deneyler bizlere eşi olmayan veriler sağlıyor” diyor ve şu şekilde açıklıyor:
“Sözgelişi siz Dünya’da bu şekilde bir ortam oluştursanız bir ihtimal bir dakikalık bir ortam oluşturacaksınız ve o ortam hem yok olup gidecek hem de aslen naturel olmayacak. Fakat uzayda hep ‘naturel’ olan bir ortam var. Şundan dolayı uzayın yapısı bu şekilde ve siz bigün değil bir ihtimal orada bulunduğunuz 14 gün süresince o deneyi tekrarlayabileceksiniz. Bu açıdan tekrarlanabilirlik, ortam koşulları ve deneylerin tasarlanması bakımından oldukça oldukça mühim.”
Dr. Kayhan bununla beraber uzayda yapılacak olan deneylerde elde edilecek sonuçların Dünya’daki neticelerle da kıyaslanabileceğine vurgu yapıyor:
Burada öğreneceğimiz her bir data, her bir gözlem sonucu, her bir veri oldukça oldukça kıymetli. Kısaca Dünya’da bir ihtimal milyon dolarlar verseniz yapamayacağınız deneyler yapılabilecek.
Her minik bilimsel data üretimi bir sonraki nesli etkiliyor
Bunun bilimsel açıdan minik fakat oldukça kıymetli bir adım olduğu açık. Fakat bilim aslen doğası gereği bu şekilde aşama kaydediyor. Dr. Kayhan da bunun üstünde dururken, “Gazetelerde ya da başka yerlerde çıkan haberlerde ‘Bilim adamları şunu buldu’, ‘Şu ülkeli bilim adamları şu şekilde yapmış oldu’ şeklinde haberler oluyor. Fakat doğal ki bilim çoğu zaman bu şekilde ilerlemiyor” şeklinde konuşuyor. “Aslen tamamımız küçük küçük tuğlalar koyarak bir duvar örmeye çalışıyoruz. O yüzden yaptığımız her minik bilimsel data üretimi bir sonraki nesli etkiliyor. Bu yönden de bu şekilde mühim vakalar bizi bir sıçrayışa götürüyor” diyen Dr. Kayhan, bu aşamada Türkiye’nin bahsi geçen deneyleri hiç kimseye eklemlenmeden, eşi olmayan ve tamamen bizlere ilişkin bir halde yürütüyor olmasının ne kadar kıymetli olduğuna da değiniyor.
Lakin girişte de ifade ettiğimiz suretiyle Alper Gezeravcı’nın verdiği esin bu yolculuğu oldukça hususi kılıyor. Gezeravcı’nın ilk sözleri şu şekildeydi:
Türkiye’nin insanlı ilk uzay misyonu için ilk Türk’ün uzaya adım attığı şu anda Ata’mızın sözüyle bu anı başlatmak isterim. Türkiye Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal Mustafa Kemal Atatürk’ün dahiyane sözü; İstikbal göklerdedir.
‘Burada en mühim nokta…’
Tüyleri diken diken eden bu ileti aslen oldukça çarpıcı bir detayı da ortaya koymakta. Dr. Kayhan bunu “İlk kez bir Türk’ün uzaya çıkıyor olması” meselesinin en mühim noktası olarak görüyor:
Burada en mühim nokta şu: Mersin’in Silifke ilçesinde dünyaya gelen bir çocuğun uzaya çıkmış olması. Bu gerçek, düşünce olarak Türkiye’de herhangi bir yerde dünyaya gelen bir çocuğun bir çocuğun da uzaya çıkabileceği anlamına geliyor.
Bunu aslen sportif başarılara benzetmek de mümkün. Ulusal Ekip’ın almış olduğu başarılar, Filenin Sultanları’nın almış olduğu başarılar hepsi minik adımlarla, ilkin o ligin, o seviyenin oyuncusu olarak elde edildi. Dr. Cenk Kayhan bununla beraber bu argümanı Aziz Sancar’ın Nobel almasından örneklerle destekliyor.
“Aziz Sancar Nobel’i aldığında hiçbirimiz onun bilimsel çalışmalarına bir katkıda bulunmadık fakat o Nobel bizlere ilişkin oldu. Ve bizimle paylaştı. Hepimizin gururu oldu” diyen Dr. Kayhan, bilim adamlarının bu başarıdan aldıkları ilhama değiniyor ve “Ki aslına bakarsan kendisi de biliyorsunuz ki TÜBİTAK’ta burslar açtı. Bir sürü talebe okuttu. Ülkeyi karış karış gezdi ve kendini, çalışmalarını söyledi” hatırlatmasında bulunuyor. Bundan yola çıkarak Dr. Kayhan, Gezeravcı’nın da yurdun dört bir köşesinde gençlere, küçüklere uzaya çıkmış bir insanla tanışma fırsatı sağlayacağını öngörüyor.
Bu aslen tüm dünyada bilhassa ABD’de bu şekilde işliyor. Hatırlayın; şu an 93 yaşlarında olan ve Apollo 11 görevinin üç kişilik mürettebatından (Neil Armstrong, Buzz Aldrin, Michael Collins) hayatta kalan tek isim olan Buzz Aldrin, hala ABD’de kent kent geziyor, TV programlarına, basın toplantılarına, söyleşilere, panellere -tabii artık yaşı gereği gücü yettiğince- katılıyor.
Spekülasyonlar hep olacak, hep oldu…
Şunun da altını çizmek gerek ki spekülasyonlar hep olacak, hep oldu. ABD’nin Ay görevleri, Apollo 11 de dahil olmak suretiyle ara sıra eleştirildi, kimisi NASA’nın bütçesini hala eleştiriyor. Dr. Kayhan da benzer görüşte. Bilim insanı, ‘esin’ noktasına vurgu yapıyor:
“İlk uzaya çıkışlar, ilk uzay hedefleri devamlı için bu şekilde başladı. Hepsinin arkasında spekülasyonlar döndü. Kimisi harcanan parayı oldukça fazla buldu. Kimisi ‘Başka sorunumuz mu yok?’ dedi… Fakat işin sonucunda o kişilerin yarattığı ilhamlar, yarattığı duygular, o ortam, o verdikleri pozitif yönde hissiyat herkesi etkileyerek bir amaç uğruna hakkaten istenirse başarabileceğini gösterdi.”
Canlı yayında fırlatma öncesi meydana getirilen röportajlardan birini hatırlatan Dr. Kayhan, “Bir lisans talebesi deneylerden birini icra eden bir gruptaydı. Kanserle ilgili bir çalışmaydı. Talebe ‘Ne olursa olsun hayallerinizden vazgeçmeyin. Asla aklımın ucundan geçmezdi yapacağım bir tecrübe uzaya gideceği’ dedi. Bizlere bunun önemini özetleyen şey oradaki coşku” ifadelerini kullanıyor.
Bir sonraki adım ne olacak?
Peki Türkiye’nin uzay macerasında bu mühim eşikten sonrasında atması ihtiyaç duyulan bir sonraki adım ne olabilir? Bu suali yanıtlarken ilkin “Hakikaten de gençlerimize bu motivasyonu sağlayabilirsek onlar da dört elle sarılarak oldukça daha iyilerini başarabilir. Şundan dolayı dünya artık o denli büyük değil” diyen ve bunun bir dönüm noktası bulunduğunun altını çizen Dr. Kayhan şu şekilde devam ediyor:
“Bundan sonraki amaç, uzay teknolojileri mevzusunda kafi insan yatırımı ve birikimi yapılarak uzaya tamamen kendi imkanlarımızla olmasa bile imkanlarımızın oranını artırmış bir halde gitmek. Ek olarak insanlı uçuşun yanı sıra insansız uzay araştırmalarını da atlamamak lazım. Ay’a gidecek bir uzay aracı hedefimiz var. Oldukca kısa sürede yüzde yüz yerli üretim Türksat 6A uydumuz gidecek sözgelişi. Kısaca siz uzayla ilgili bir çalışmada bir tane cıvata bile üretseniz katma kıymeti oldukça yüksek oluyor. Şundan dolayı eşi olmayan bir ortamda çalışan eşi olmayan bir alet yapmış oluyorsunuz.”
Dr. Kayhan buna Kanada’dan örnek vererek ek yapıyor. Kanada uzay çalışmalarında oldukça oldukça ünlenmemiş olsa da aslen birçok uydusunu kendi yapabiliyor. Dr. Kayhan ek olarak Kanada’nın kendi teknolojisiyle geliştirdiği bir robotik kol ile Internasyonal Uzay İstasyonu’nda varlığını çok da fazla mühim bir halde sürdürdüğünü anımsatıyor.