Gökyüzüne baktığımızda sık sık görebildiğimiz Avcı (Orion) Takımyıldızı’nın bir üyesi olan Betelgeuse, Dünya’dan ortalama 700 ışık yılı ötede. Bir süpernova olarak kısa sürede patlaması beklenen yıldız, eğer 30 ışık yılı ötede olsaydı, süpernova olarak patlamasıyla Dünya’daki tüm yaşamı sona erdirebilirdi.
2019 senesinde oldukça sönükleşen Betelgeuse (E.N.: Süpernova olarak patlamadan ilkin yıldızlar sönükleşiyor), son meydana getirilen radyo astronomi araştırmalarına gore saniyede 5 kilometre benzer biçimde bir hızla kendi ekseni çevresinde dönüyordu. Atacama Büyük Milimetre/milimetre altı Dizisi (ALMA) tarafınca meydana getirilen gözlemlerdeki en büyük problem, Betelgeuse’un yaşındaki yıldızların kuramsal olarak minimum iki aşama daha düşük bir maksimum dönüş hızına haiz olması gerektiğiydi.
Betelgeuse’deki ilginçlik ne?
Yeni meydana getirilen araştırma bu problemi çözmekle kalmıyor, garip bir netice da veriyor: Betelgeuse’ün yüzeyi o denli hareketli ki, “süratli döndüğü” ilüzyonunu oluşturuyor.
Yıldızların dönüşü, bir yıldızın karşıt taraflarından gelen ışıktaki farklılıkların dikkatlice çözümleme edilmesiyle ölçülüyor. Yıldızın baktığımız tarafa doğru hareket eden tarafınca gelen ışık, ışığın spektrumunda maviye doğru giderken, bizlerden uzaklaşan tarafı da kırmızıya doğru kayar.
Bilim adamları bu maviye/kırmızıya kayma oranını ölçerek, bir yıldızın ne kadar süratli döndüğünü anlayabiliyorlar. En azından daha “aksiyonsuz” bir yıldızın doğal. Betelgeuse’ün problemi ise çok da fazla sakin bir yıldız olmaması. Yıldız, ömrünün “kırmızı süper dev” aşamasını yaşıyor. Kısaca nükleer yakıtı bitmek suretiyle ve devasa bir boyuta kadar büyüdü. Sıcak materyaller baloncuk benzer biçimde şişiyor, soğuyor ve geriye düşüyor.
Aslen bu anlattığımızın aynısı kendi Güneş’imizde de yaşanıyor. Teksas boyutundaki bu “şişme alanları” Güneş’te yaşanırken, Betelgeuse’de bu alanlar Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesi kadar büyük olabiliyor.
Araştırma neyi ortaya koyuyor?
Almanya’da bulunan Max Planck Astrofizik Enstitüsü’nden astrofizikçi Jing-Ze Ma’nın liderliğindeki ekibin yürüttüğü araştırmada, bu şişme alanlarının, gözlemlerde “ultra süratli dönüş” olarak yanlış belirtilmiş olabileceği belirlenmeye çalışıldı. Ekip Betelgeuse benzer biçimde kırmızı süper dev yıldızları, 3 boyutlu olarak modelledi.
Simülasyonlarda devasa şişme alanları gözlemlenirken, sonuçlar ALMA’nın yapmış olduğu gözlemlerin sonuçlarıyla karşılaştırıldı. Her ne kadar ALMA’nın bu şişme alanlarını gözlemleyebilecek çözünürlüğe haiz olmamasına karşın, simülasyonun sonuçlarının çözünürlüğü düşürüldüğünde, ultra süratli bir dönüşe benzediği ortaya çıktı.
Her ne kadar bu sonuçlar Betelgeuse’un süper süratli bir halde dönmediğinin kanıtı niteliği taşımıyor olsa da, elimizdeki verilerle tam bir sonuca ulaşmanın zorluğunu gösteriyor. Daha çok yüksek çözünürlüğünde olan gözlem yapıldıkça, yıldızla ilgili oldukça daha net bilgilere erişebileceğiz.