ZEYNEP CANDAN AKTAŞ/ OKS (Otomatik Katılım Sistemi) Bireysel Emeklilik Sistemi’nin (BES) bir tek çalışanlara ayrılmış kulvarı. Çalışanlar işverenleri vesilesiyle sisteme dahil ediliyor ve katkı payları maaşlarından kesilerek işveren tarafınca, bireysel emeklilik şirketlerinin nezdindeki hesaplarına aktarılıyor. Katılımcı, emeklilik şirketini ve emeklilik planını seçemiyor. İşverenin emek harcamayı tercih etmiş olduğu emeklilik şirketinin sunmuş olduğu ve gene işverenin tercih etmiş olduğu emeklilik planına yatırım yapıyor. Bir tek katkı payları çalışanın tercih etmiş olduğu fonlarda yatırıma yönlendiriliyor.
OKS tasarlanırken çalışanların finansal okuryazarlığının düşük olduğu varsayılarak, kendilerine sunulan fon türü sınırı olan tutulmuş. Sadece BES’in artık 20. yılını tamamladığı, getirilerin ayrışmaya başladığı son dönemde, çalışanların bir kısmı, gönüllü BES tarafında sunulan fonlara niçin yatırım yapamadığını sorguluyor. Öteki taraftan fonlara yatırım yaptığının bilincinde olmayan milyonlar da var..
İLK İKİ AY BAŞLANGIÇ FONU
OKS’de çalışan, işveren tarafınca sisteme dahil edilmiş olduğu ve ilk iki ay katkı payları başlangıç fonlarında değerlendirildiği için çalışana hangi fonları tercih edeceği sorulmuyor. İşveren bir tek faizli/faizsiz emeklilik planı seçerek çalışanlarını sisteme dahil ediyor. Çalışanlar hemen sonra isterlerse işverenin seçtiği faizli planı faizsize, faizsiz emeklilik planını da faizliye çevirebiliyor. Sistemde kalmaya devam edenlerin katkı payları ilk iki ay başlangıç fonlarında değerlendiriliyor. Çalışanlar ilk iki ay fon dağılım değişikliği yapamıyor. Diyelim ki, çalışan iki ayın sonunda fon dağılım değişikliği yapmadı. Çalışanın katkı payları bir yıl süresince başlangıç fonlarında değerlendiriliyor. Çalışanlar sisteme girdiğinde zarar etmesin varsayımı altında tasarlanan başlangıç fonları zarar ettirmiyor fakat getirileri de enflasyon karşısında eriyor.
STANDART FONA OTOMATİK GEÇİŞ
Çalışan ilk bir yıl fon dağılım değişikliği yapmaz ise, birikimi bir yıl süresince başlangıç fonlarında değerlenmeye devam ediyor. Sistemde bir yılını tamamlayan çalışanın fonları, otomatikman standart fonlar ile değiştiriliyor. Fonlarının otomatikman değiştirildiğini gören çalışanlar, bundan sonrasında da fon dağılımının BES şirketleri tarafınca değiştirileceğini düşünüyor. Peki, hemen sonra BES şirketleri fon değişimi meydana getirecek mı? Hayır, yapmayacak. Bu yüzden mevcut durumda OKS tarafındaki birikimlerin yüzde 68’i faizli/faizsiz standart fonlarda değerlendirilmeye devam ediyor.
FON DAĞILIM DEĞİŞİKLİĞİ
Aslen OKS tarafında ilk iki ay tamamlandıktan sonrasında çalışanlar fon dağılımını istediği vakit değiştirebilir. Onların da aynı gönüllü BES tarafındaki benzer biçimde yılda 12 kez fon dağılımını değişiklik yapma hakları bulunuyor. Fakat çalışanların fazlaca büyük bir kısmı fon dağılımını değiştirebileceklerinin bilincinde bile değil.
OKS’DE PORTFÖY YÖNETİMİ
OKS, 2017 senesinde uygulanmaya başlandı. Sadece OKS fonlarının kuruluşu 1-2 yıl vakit aldı. Bu yüzden beş senelik getirilere bakıldığında agresif değişken fonların öne çıkmış olduğu görülüyor. OKS tarafında çalışanlar en erken 2028 yılının ocak ayından itibaren emeklilik hakkı kazanabileceklerine gore, sistemde halen risk alabilecek milyonlarca çalışan var anlamına gelir. Birikimlerinin getiri sağlamasını arzu eden çalışanlar, portföyünde yüksek oranda agresif değişken fonlara yer vermeli. Peki, OKS’de çalışanlar portföylerine kaç tane fon alabilir? Çalışanlar da aynen gönüllü BES tarafında olduğu benzer biçimde portföyüne 20 adede kadar fon seçebilir. Peki, 20 tane fon seçmek gerekir mi? Genel anlamda bir portföyde minimum 2, en o kadar da 7-8 fon olması idealdir.
HİSSE YATIRIMININ OKS KARŞILIĞI
OKS’de başlangıç fonları haricindeki öteki fonlar portföylerine hisse senedi alabiliyorlar, doğal olarak risk seviyesinin izin verdiği seviyede. Portföyüne en yüksek oranda hisse senedi alabilen fonlar, agresif değişken fonlar. Agresif değişken fonlarda portföy yöneticisi portföyün tamamına hisse senedi alabileceği benzer biçimde, devrin trendlerine uygun olarak öteki varlıkları da portföye alabilir.
ALTIN YATIRIMININ OKS KARŞILIĞI
Peki, OKS fonlarında altına yatırım meydana getiren fon var mı? Bilhassa son günlerde altının yükseliş trendinde olması gözleri altın fonlarına çevirdi. Evet, OKS fonlarında da altına yatırım meydana getiren fon var fakat gönüllü BES tarafındaki kıymetli maden fonları benzer biçimde portföyünde yüksek oranda altın tutan OKS fonu yok. Genel anlamda OKS fonlarında altına yatırım oranı yüzde 5-10’u aşmıyor.
DÖVİZ YATIRIMININ OKS KARŞILIĞI
Döviz bir yatırım olmamasına karşın halkın döviz eşeysel yatırım araçlarına rağbet etmesi, OKS’de de döviz eşeysel yatırım araçlarına iyi mi yatırım yapılabileceği sorusunu akla getiriyor. Maalesef OKS tarafında kamu ve hususi dış borçlanma araçlarına yada yabancı varlıklara yatırım meydana getiren fon bulunmuyor.
Halkın finansal okuryazarlığı faiz, hisse, altın ve döviz cinsinden yatırım araçlarını ve bunların trendlerini idrak edebilecek seviyede olduğuna gore, OKS fonlarında da bu enstrümanlara yatırım olanağı tanınmalıdır. Aksi halde OKS kulvarı, kendi halinde, birikimleri enflasyona ezdirerek, üvey evlat muamelesi görmeye devam edecek ve bu negatif idrak gönüllü BES tarafının da gelişmesinin önünde bir gölge benzer biçimde durmaya devam edecektir.
