NASA bile işten çıkarmalardan muaf değil. NASA’nın Jet İtiş Gücü Laboratuvarı’nda (JPL) çalışan yüzlerce şahıs ‘bütçe belirsizliği sebebiyle’ işte çıkarıldı.
Salı günü meydana getirilen bir açıklamada JPL, 530 kişiyi ve 40 sözleşmeli mensubu işten çıkardığını duyurdu. Bu toplam iş günün yüzde sekizine karşılık geliyor.
Bu çarpıcı hamle, JPL’in en iddialı görevi olan ve Avrupa Uzay Ajansı ile ortaklaşa yürüttüğü Mars Sample Return (MSR) görevinde teknik ve bütçe sıkıntılarının yaşandığı bir dönemde geldi; ABD Kongresi’nin 2024 yılı için NASA’ya ayıracağı nihai bütçe mevzusundaki belirsizlik mühim bir etken oldu.
Gizmodo’nun aktardığı bilgiye göre NASA, “Daha düşük bir bütçeye uyum sağlamak için öteki tüm önlemleri tükettikten sonrasında zor bir karar vermek zorunda kaldık. Bunlar çalışmalarımızı sürdürürken bütçe tahsisatımıza bağlı kalmamızı sağlayacak acı fakat lüzumlu düzenlemeler” açıklamasında bulunmuş oldu.
JPL direktörü Laurie Leshin ise çalışanlara gönderilmiş olduğu mesajda, “Bazı zor haberleri paylaşmak için yazıyorum. Elimizde hemen hemen bir ödenek yada MSR bütçe tahsisi mevzusunda Kurultay’den gelecek nihai karar olmasa da, şu anda harcamalarımızı azaltmak için ciddi adımlar atmamız ihtiyaç duyulan bir konumdayız; bu da JPL çalışanlarının ve sözleşmeli personelin işten çıkarılmasıyla sonuçlanacak” dedi.
Pahalı bir eve dönüş yolculuğu
Mart ayında NASA 2024 bütçesi için 2023’e nazaran yüzde 7’lik bir artışla 27,2 milyar dolar talep etti. Sadece birkaç ay sonrasında bütçe açığını azaltmaya yönelik bir yasa yürürlüğe girdi ve uzay ajansının bütçe talebini tehdit eder hâle geldi. Bunun da ötesinde NASA, MSR için gerçekçi olmayan maliyet ve süre çizelgesi beklentilerine haiz olduğundan yoğun bir araştırma altına girmişti.
2028’de kızıl gezegene bir iniş aracı ve yörünge aracı fırlatmayı ve toprak getirmeyi kapsayan iddialı vazife için NASA’nın ortalama 300 milyon dolar alması planlanıyor. Oysa ajans 2024 bütçe teklifinde bu proje için ortalama 950 milyon dolar bütçe talep etmişti.
MSR görevi şimdiden bazı büyük başarılara imza attı. Şubat 2021’de Mars’a inen gezginci Perseverance, gezegenin toprağından ilgi çekici örnekler çıkardı ve depoladı. Görevin ‘geri dönüş’ kısmı ise riskli. Örnekleri Dünya’ya geri getirmek için yeni havacılık mühendisliği becerileri ve doğal para gerekecek.
MSR görevinin toplam 8 milyar ila 11 milyar dolara mal olacağını tahmin ediliyor. Bağımsız İnceleme Kurulu’nun geçen yıl yayınladığı sert bir rapora nazaran, Mars’tan alınan örneklerin bilim adamları tarafınca yakından incelenmesi için Dünya’ya geri getirilmesi, NASA’nın öngördüğünden daha uzun sürecek ve oldukca daha pahalıya mal olacak.
JPL’in robotik uzay bilimlerinde efsanevi bir geçmişi var
Kaliforniya’daki laboratuvar 1970’lerde Viking ve Voyager görevlerini yönetti ve daha kısa sürede Mars’a birden fazla bulgu aracı indirdi. JPL tarafınca inşa edilen Europa Clipper’ın Jüpiter uydusundaki vazife için Ekim ayında fırlatılması planlanıyor.
Sadece yetkililerin söylediğine nazaran en mühim vazife: Mars’tan örnek almak. Mars’ın bir zamanlar yaşama elverişli olduğundan şüphelenen gezegen bilimciler için bu yüksek bir öncelik. Perseverance şu anda ortalama 213 milyon mil uzaklıkta görevine devam ediyor (tıpkı kendisinden ilkin faaliyette olan rahmetli Curiosity bulgu aracı şeklinde) Mars toprağını inceleyip kontrol edebilecek araçlara haiz olsa da, bilim adamları Kızıl Gezegen’in tüm geçmişini ortaya çıkarmak için laboratuara gereksinim duyuyor.
Bu hem de çetrefilli bir iş. Plan, Perseverance tarafınca elde edilmiş örnekleri toplamak için Mars’a başka bir uzay aracının indirilmesini içeriyor. Hemen sonra örnekler Mars yörüngesine fırlatılacak ve her şeyi Dünya’ya geri taşıyacak olan başka bir uzay aracıyla buluşacak.
JPL’deki işten çıkarmalar NASA’nın bütçesini denetlemekten görevli Senato komitesinin, uzay ajansının 2028’de Mars’a bir iniş aracı ve yörünge aracı fırlatma yönündeki iddialı hedefine darbe vurmuş görünüyor.
ABD Temsilciler Meclisi Üyesi Judy Chu karara tepki gösterdi ve bu hamleyi ‘hatalı’ olarak nitelendirdi. Chu açıklamasında, “JPL’deki işten çıkarmalardan dolayı son aşama üzgünüm ve kalbim bundan etkilenecek çalışanlar ve aileleriyle beraber. Bu işten çıkarmalar kısa vadede çalışanları negatif etkilemekle beraber uzun solukta yalnız Mars bulgu programımızı değil bilimsel çalışmalarımıza da zarar verecek” dedi.
Washington Post ve Engadget haberinden derlendi.