Mevduat BES’e alternatif olabilir mi?

ZEYNEP CANDAN AKTAŞ/ BES 8,9 milyonu gönüllü, 7,3 milyonu da çalışanlardan olmak suretiyle toplamda 16 milyonu aşkın kişiye ulaştı. Sistemin iştirakçilerin yanında olacak şekilde tasarlanması, gerekseme halinde banka kredisi kolaylığı, kısmi çekiş hakkının başlamış olacak olması BES’e olan itimatı her geçen gün artırıyor. Sadece devamlı, her yerde olduğu şeklinde, negatif yargılar da BES’in peş peşe geliyor. Son zamanlarda mevduat faizlerindeki iyileşme, bazılarında ‘paramı BES’e yatıracağıma, mevduata bağlarım’ düşüncesini ortaya çıkardı.

Her neyse ki veriler, simülasyon çalışmalarına izin veriyor. Şöyleki olsaydı, bu olurdu, paramı buna bağlasaydım şu olurdu, demek yerine gelin, verilerle konuşalım. Hakikaten de parayı BES’e bağlamak mı, yoksa mevduat olarak tutmak mı daha iyi, hep birlikte öğrenelim.

BES-MEVDUAT KARŞILAŞTIRMASI

Aslına bakarsak mevduat ile BES’i karşılaştırmak fazlaca abes. Her şeyden ilkin 500-1000 lira şeklinde paralara mevduat yapmak mümkün değil. Öteki taraftan mevduat aylık vadelerle bağlanıp, her vade sonunda getiriler stopaj kesintisine doğal olarak tutulurken, BES’te stopaj kesintisi bir tek sistemden ayrılırken yapılıyor. İlle de mevduat ile BES karşılaştırması yapılacaksa, farklılıklar aşağıdaki başlıklarda toplanabilir:

-Başlangıç sermayesi: Bir bankada mevduat yapabilmek için bir başlangıç sermayesi gerekiyor. Para, toplu olarak bir defada yatırıma yönlendiriliyor. Oysa BES’te aylık taksitler halinde yatırım yapılıyor ve bu para sistemde fonlar vesilesiyle değerleniyor, büyüyor.

-Yatırımın vadesi: Mevduat aslen kısa vadeli bir yatırım. Oysa BES uzun vadeli ve kim bilir ülkemizdeki ekonomik sistem içinde en uzun vadeli yatırım olarak görünüyor. Dolayısıyla vade açısından BES ile mevduatın karşılaştırılması fazlaca fazla anlamlı değil.

-Teşvikler: Bazen mevduata teşvikler uygulansa da (stopaj oranları kaldırılabiliyor yada düşürülebiliyor) BES’te bu devamlı ve her durumda geçerli, yüzde 30 devlet katkısı uygulanıyor. Bu da BES’i mevduatın birkaç adım önüne taşıyor.

-Getiriler: Mevduat bağlanırken başlangıçta getirisi bellidir. Oysa BES’te yatırımın getirisi mevzusunda bir taahhüt verilemediği şeklinde katılımcının tercih etmiş olduğu fonların getirisi, toplam getiriyi artırıp-azaltabiliyor.

-Risk: Mevduat çoğu zaman risksiz yada fazlaca düşük riskli yatırım aracı olarak kabul ediliyor. Hakikaten de hem vadeler kısa, hem de getirilerin belli olması riski fazlaca azaltıyor. Oysa BES’te fonların belli bir vadesi ve getiri taahhüdü yok. Hisse fonlar, altın fonları, agresif değişken fonlar, dış borçlanma araçları fonları, endeks fonlar, karma fonlar, yabancı fonlar yüksek riskli fonlardır. Bu fonların getiri sağlaması, piyasalardaki trendlere ve portföy yöneticilerinin doğru zamanda doğru varlıklara yatırım yapmasına bağlıdır.

-Stopaj: Mevduatta her vade sonunda stopaj kesintisi yapılırken, BES’te stopaj kesintisi ile bir tek sistemden çıkış aşamasında karşılaşılıyor. Sistemde kalınan süreye bağlı olarak da stopaj oranı değişiyor.

-Kesintiler: BES’te emeklilik planına gore uygulanan giriş aidatı ve yönetim gider kesintileri mevduat tarafında söz mevzusu bile değil.

KATILIMCILARIN YANILGISI

BES’te iştirakçilerin en büyük yanılgısı; sisteme yatırdıkları katkı oranı toplamını sanki vade başlangıcında bir defada yatırmışlar şeklinde getiri hesaplamalarıdır. Oysa bu katkı payları sisteme minik miktarlarda belli dönemlerde giriyor ve birikiyor. Bu yüzden toplam yatırılan katkı payına gore getiri hesaplamak, yanıltıcı sonuçlara niçin olabiliyor.

20 YILLIK SİMÜLASYON

BES ile mevduatı karşılaştırmak için BES’in uygulanmaya başladığı 2003 Aralık ayı başlangıç olarak seçildi. Her ayın son günü o dönem geçerli aylık brüt asgari ücretin yüzde 10’u bir taraftan TCMB averaj aylık mevduat faizi ile mevduata, öteki taraftan BES’te AE2-Agesa Hay. Borç.Vasıta.Fonu’na yatırıldı. AE2 fonunun seçilme sebeplerinden birincisi; borçlanma araçları fonlarının mevduat alternatifi olarak kabul edilmesi iken, ikincisi; AE2 fonu 20 senelik getirilerde borçlanma araçları fonlarında averaj getiriye en yakın fon olarak görünmesiydi. BES’te yatırım meydana getirilen fon Agesa’nın olduğundan devlet katkıları da AEI-Agesa Katkı Fonu’nda değerlendirildi.

SONUÇLAR

31 Aralık 2003’ten 29 Şubat 2024’e kadar, her ay aylık brüt asgari ücretin yüzde 10’u mevduata yatırıldığında ana para olarak 43,755 liraya, faizleriyle beraber 106,715 liraya ulaştı. Mevduatta stopaj oranları değişik dönemlerde değiştirilmiş olduğu ve kimi zaman de ‘0’ olarak uygulanmış olduğu için stopaj oranları hem mevduat hem de BES tarafında dikkate alınmadı. Öteki taraftan aynı anda aynı tutarda katkı oranı, Bireysel Emeklilik Sistemi’nde AE2 fonunda değerlendirildiğinde 117,973 liralık birikime ulaşıldı. 2013 yılından itibaren katkı paylarına verilen yüzde 30 devlet katkısı, AEI fonunda 24,169 lira oldu. BES’te katılımcının yatırdığı 43,755 lira ve devlet katkısından gelen 10,494 liralık birikim toplamda 142,143 liraya ulaştı. Mevduata yatırılan birikim ile BES’te değerlendirilen birikim içinde BES lehine 35,428 liralık bir fark oluştu. Stopajlar da göz önüne alınsaydı, mevduattaki birikim daha azca getiri elde etmiş olacaktı. Şundan dolayı her ayın sonunda getiri üstünden stopaj kesileceği için sonraki aya devreden birikim daha azca olacak, dolayısıyla her ay daha azca faiz getirisi elde edilecekti.