Son yıllarda teknoloji alanında çığır açan gelişmelerin yaşanmasında, araç-gereç bilimi mühim bir role haizdir. Dışarıdan bir etkiyle özelliklerinde değişimler meydana gelen akıllı malzemeler ileri teknolojilerin geliştirilmesi mevzusunda bilim adamlarına yeni bakış açıları kazandırıyor.
Işık, ısı ya da rutubet şeklinde bir dış etkiyle eğilen, kıvrılan, genişleyen ya da büzüşen akıllı malzemeler üstüne bilhassa son on senedir yoğun araştırmalar yapılıyor.
Nitinol: Nikel-Titanyum alaşımları, nikel ve titanyum elementlerinin Nikel (%55) ve Titanyum (%45) atomik oranda beraber bulundukları intermetalik bileşiklerdir. Halk içinde “hafızası olan metal” olarak bilinmektedir.
Yüksek sıcaklıklarda oldukça sert yapıda olmasına karşın sıcaklığı azaldıkça esnekliğinin artması alaşımı hususi kılan mühim bir özelliktir. Bunun sebebi ise NiTi içinde bulunan atomların sıcak ve soğuk ortamlarda değişik olmasıdır.
Nikel-Titanyum alaşımını şu demek oluyor ki özetlemek gerekirse NiTi’nin ilk keşfi 1959 senesinde gerçekleşmiştir. ABD Deniz Harp Harp Vasıta Gereçleri Laboratuvarında metalurjist olan William James Buehler ve emek verme dostlarıyla ilk kez Nikel-Titanyum alaşımını keşfetmişlerdir. Keşfettikleri bu alaşıma NİTİNOL adını vermişlerdir.
NİTİNOL adını verirken ”Ni” Nikel elementini, “Ti” Titanyum elementini ifade ederken “NOL” ise Naval Ordnance Laboratory (Deniz Harp Harp Vasıta Gereçleri Laboratuvarı) ifade etmektedir.
Detroit, Michigan’da hayata merhaba dedi. Rupert J. ve Grace S. Buehler’in oğluydu. William erken eğitimini Detroit bölgesinde aldı. İleri eğitimi için Michigan Eyalet Üniversitesi Kimya Mühendisliği bölümünde okudu.
Mezun olduktan sonrasında, II. Dünya Savaşı esnasında ABD Birliği’na girdi. Columbia Üniversitesi’ndeki yedek astsubay Okulu’ndan mezun olduktan sonrasında, hafifçe kruvazör USS Portsmouth’ta (Cl-102) topçu subayı olarak göreve getirildi ve göreve getirildi.
ABD Birliği’ndan ayrıldıktan sonrasında Michigan Eyalet Üniversitesi’nde lisansüstü okula döndü. Metalurji alanında yüksek lisans derecesi aldı ve teminatlı olarak Orta Öğretim Sertifikası aldı.
İlk emek verme kariyeri iki mesleğe ayrıldı: Üniversite Öğretmenliği ve Metalürji Araştırması. Mesleki kariyerinin öğretmenlik kısmı, emek verme yaşamının başlangıç ve bitiş bölümünü oluşturuyordu.
Başlangıçta, 1951 yılına kadar Şimal Carolina Eyalet Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümünde Metalurji dersleri verdi ve arkasından kariyerinin bir kısmı metalurji araştırmaları alanında ayrıldı.
1975’ten 1979’a kadar olan ikinci öğretim çabası, Virginia Politeknik Enstitüsü Öğretim faaliyetinin kendisine Üniversite Vazife Süresi ve üç Öğretim Mükemmelliği Sertifikası kazandırdığı yer.
Üniversite öğretmenliği dönemleri içinde 1951’den 1975’e kadar ABD Donanma Cephane Laboratuvarı, Beyaz Meşe, Maryland. Orada faaliyeti oldukca çeşitli hususi metalik alaşımlı malzemelerin araştırılmasına ve geliştirilmesine yönelikti.
Bu yönergelere gore emek harcayarak oldukca sayıda alaşım sistemi buluş etti ve geliştirdi. Keşfettiği hususi metalik alaşımlardan en dikkate kıymet olanı, atomik metalik ilaveleri değiştiren birkaç ek karmaşık özelliğe haiz Nikel ve Titanyumun atomik metaller arası bileşik alaşımına dayanan alaşım sistemiydi (1959).
Zorlanma ve ısı altındaki bu son aşama benzersiz alaşımlar, büyük kuvvetli geri kazanım, “biçim hafızası” ve “süper esneklik” sergiledi.
William’ın başlarında, bu alaşımları tanımlayan yaygın olarak kullanılan NİTİNOL alaşım sistemini bu güne kadar etiketledi.
Daha ilkin ulaşılamayan bu metalik alaşım özellikleri, muhteşem korozyon direnci ile birleştiğinde, sonucunda arteriyel stentler, kan pıhtısı filtreleri vb. şeklinde karmaşık implante edilebilir tıbbi cihazlarda yaygın internasyonal uygulama bulmuştur.
Süper elastik özellikleri, ortodontik köprü tellerinde, diş aletlerinde vb. neredeyse tamamen evrensel diş uygulamasını teşvik etti.
Öteki örnek uygulamalar, tayyare hidrolik hat kuplörlerinde (Cryofit), esnek gözlük çerçevelerinde (Flexon), ısı sensörlerinde vb. meydana geldi.
William, emeklilik yıllarında, yaygın ve genişletilmiş kullanımlarının devam etmesinden, patent çalışmalarından ve dünya çapındaki üretim ve ürün pazarlamasından büyük kıvanç duyuyordu. Metalik alaşım araştırması ve paha biçilmez yenilikçi katkıları sebebiyle William birçok ödül aldı.
Bunlardan en mühimleri iki ABD Hükümeti Kıymetli Sivil Hizmet Ödülü, Amerikan Metaller Derneği George Kimball Burgess Anma Ödülü ve ABD Tel Derneği’nin Demir Dışı Metaller Ödülü’dür.
Bunlara ek olarak oldukca sayıda daha azca buluş ve patent ödülü, alıntı, gösterim, teşekkür ve davetli sunum ile iltifat edildi.
İntermetalik Bileşik Nedir?
İntermetalik bileşikler atomik yapısına gore en dış yörüngesinde değişik sayıda elektron bulunduran iki yada daha çok elementler içinde meydana gelmektedir. İki değişik metal birbirleriyle karıştırılıp değişik kombinasyonlarda bir araya getirilirler.
İntermetalik bileşikler birbirlerine bağlanan metallerin bağlandıktan sonrasında ana elementlerinden değişik özellik gösterdiği bileşiklerdir şu demek oluyor ki kristal yapıları ilk elementten farklılık gösterir. İntermetalik bileşik olabilmeleri için değişik elektronegatifliğe haiz olmaları gerekmektedir. İntermetalik bileşikler birbirine benzemeyen metallerin oluşturduğu bileşikler olduğundan daha güçlü bileşiklerdir.
Bileşiklerin kovalent bağda bulunması mekanik, kimyasal ve elektriksel anlamda değişik özelliklere haiz olmasına yol açmaktadır. Bu alaşımların günümüzde malum öteki adı ise “metalin hafızası” olaraktan geçmektedir.
Nitinol şeklinde intermetalik bileşiğin biçim hafızası özelliği yardımıyla, insanlığa yararlı olacak birçok alanda kullanılmaktadırlar.
Yüksek sıcaklıklarda oldukca sert yapıda bulunur fakat sıcaklığı azaldıkça esnekliği artar. Bunun sebebi NiTi içindeki atomların sıcak ortamda değişik soğuk ortamda değişik olmasıdır.
Düşük sıcaklıklarda üstüne uygulanan kuvvetle şekli değişebilirken ısıtıldığında, kristal yapıdaki atomların konumu değişmiş olur, kalıcı deformasyona uğramadan eski konumlarına geri dönerler. Şok bir soğutma uygulanırsa da bu şekli kalıcı olarak gizleme özelliğine haizdir.
Nitinol’ün Tarihçesi: Nitinol’ün ilk keşfi William James Buehler ve ekip arkadaşları tarafınca 1959’lerin başına dayanır. Metal alaşımlarının özelliklerini araştırıyorlardı.
Katlanmış bir nikel titanyum alaşımı şeridini ısıttıktan sonrasında, bilim adamları şeridin önceki katlanmamış şekline geri döndüğünü ve nitinol’ün biçim hafızası özelliklerinin keşfedildiğini buldular.
Time tarafınca 1968’de gösterilen bir makalede, William Buehler, nitinol’ün derin suda yada uzayda kullanılan araçların prefabrikasyonunda kullanılabileceğini belirtmiştir.
Bu yıllarda Goodyear Aerospace Corp. şirketi bir nitinol uydu anteni tasarlayarak ısı yardımıyla orijinal şekline geri döndürmeyi düşünmüşlerdi. 1978 yıllarında Düşük dereceli ısı için Nitinol motorlar tasarlandı. 1985 tarihindeki Nitinol Isı Motorlarının Uzay Uygulamalarına yönelik faaliyetler de mevcut.
1959’ların başlangıcında keşfedilmiş olmasına karşın, Nitinol’ün işlenmesi ve üretiminde karşılaşılan zorluklar sebebiyle pazarda yararlı hale gelmesi on seneler aldı.
Aslen, Nitinol’ün birçok kullanımı, geniş bir uygulama yelpazesindeki kullanışlılığının biçim hafızası karakteristiğinden ve süper elastik özelliklerinden kaynaklandığı 1990’ların ortalarından beri gerçekleştirilmiştir.
Biçim hafızası, Nitinol’ün bir sıcaklıkta, mesela düzgüsel vücut sıcaklığından daha düşük, yeni bir forma dönüşebileceği ve arkasından dönüşüm sıcaklığının ötesinde ısıtıldıktan sonrasında orijinal şeklini geri kazanabileceği anlamına gelir.
Nitinol Kullanım Alanları: Nikel-Titanyum alaşımları bilhassa biyomalzeme olarak kullanılmaktadır.
Biçim hafızalı olma özelliği ve elastik olması yardımıyla kırılmış çene kemiklerinde ve kafatası kemiklerinin sabitleştirilmesinde, canlı doku protezlerinde, omurgaların yerleştirilmesinde, diş implantlarında da kullanılabilmektedirler.
Bununla beraber, hafifliği ve gözenekli yapısı sebebiyle, kemiklerdeki kırılma riskini de azaltır.
Mühim bir yenilik olarak son yıllarda medikal alanda sıkça karşımıza çıkmakta olan biçim hafızalı metallerin vücutta tekrarlı olarak yük değişikliğini yapabilmesi için yük dayanımı oldukça iyidir. Tıkalı kalp damarlarının açılmasını elde eden stentlerin üretiminde kullanılan malzemelerden biridir.
Damara benzer yapıda boru şeklinde, hafızalı metallerden üretilen stentler büzülmüş olarak martenzitik fazda tıkalı damara yerleştirilir.
Biçim değiştirdiği ısı vücut sıcaklığına yakın olduğundan, sıcaklıkları vücut ısısının etkisiyle arttığında, östenitik faza geçerek genişleyip tıkalı damarın açılmasını sağlar.
Nikel-Titanyum alaşımları canlı dokularıyla da uyumlu gözükmektedir. Darbeleri absorbe edebilme özelliği, korozyon ve aşınmaya karşı dayanıklılık ve Manyetik Rezonans (MR) görüntülemelerinde görünür olmalarından dolayı yüksek oranda tercih edilmektedirler.
Sadece Nitinolun biyomalzeme olarak kullanılmasında dikkat edilmesi ihtiyaç duyulan bir husus vardır. Alaşımın Nikel kısmı bazı bünyelerde alerjik reaksiyonlar gösterebilmektedir. Kullanılmadan ilkin buna dikkat edilmelidir. Robotikte Nitinol, gerilmiş bir tele elektrik akımının (yada ısının) uygulanmış olduğu bir aktüatör olarak kullanılabilir ve şarj uygulanırken tel büzülür ve şarj alındıktan sonrasında gevşer.
Bir çok metalin aksine, Nitinol ısıtıldığında uzar sadece aynı mutlak hacmi koruyacaktır. Ek olarak, termal hareketi öteki metallerden 100 kat daha fazladır.
Bir kemik zımbası, termal boyut daralmasının kullanımına bir örnektir; Zımbanın gerildiği ve tekrardan bağlanacak kemikteki iki deliğe yerleştirildiği ve arkasından orijinal şekline geri dönmek için ısıtılmış olduğu yer.
Bu teknik, iki parçayı etkili bir halde bir araya getirir ve iyileşme sürecinde yerinde meblağ.
Öteki bir tıbbi aygıt örneği, bir damardan sokulan ufak çaplı bir katetere sığacak şekilde soğutulan ve mekanik olarak sıkılan bir stenttir.
Yerleştirildikten sonrasında stent, tutucu manşondan özgür bırakılır ve vücut sıcaklığına ulaştıktan sonrasında arteri açık tutarak orijinal şekline dönmesine izin verilir.
Elastik yerleştirme için Nitinol tel, bir fikstürde mekanik olarak yerinde tutulabilir ve ondan sonra soğuk suya hızla daldırılmadan ilkin evvelde belirlenmiş bir ısı ve zamanda akışkan bir ısı banyosunda ısıtılabilir.
Fikstürden çıkarıldıktan sonrasında tel, deformasyonun açısı yada yoğunluğundan bağımsız olarak şeklini korur. Bırakıldığında, tel ayarlanan şekline geri dönecektir.
Homer Mammalok iğne/tel lokalizatörü şeklinde bu uygulamanın sayısız örneği vardır. Kavisli tel düz bir kanülden beslenir ve çıktıktan sonrasında daha ilkin ayarlandığı bir “J” şekline dönüşür. Bu işlem bozulma olmadan onlarca kez tekrarlanabilir.
İnsan vucüdunda kalma süresi 20 yılı kabul eden bu araç-gereç ile mühim hastalıkların da tedavisi sağlamaktadır. 1970’li yıllardan sonrasında insan bünyesinde kullanılmaya süregelen NiTi her yıl 200 binden fazla insan tarafınca kullanılmaktadır.
Nitinol Iyi mi Çalışır?
Nitinol’ün en kıymetli özelliklerinden biri iki yönlü biçim hafızası etkisidir. Bu biçim hafızası tesiri, metalin Östenit ve Martensit fazları içinde tersine çevrilebilir bir faz dönüşümüne maruz kalmasıdır.
Metallerin atomları, bileşenlerine bağlı olarak belirli yapılarda düzenlenir, sadece gene de katıyken yapı şeklini nadiren değiştirir. Daha yüksek sıcaklıklarda Nitinol, östenit (ana faz olarak da bilinir) olarak adlandırılan kübik bir kristal yapı üstlenir. Daha düşük sıcaklıklarda kendiliğinden martensit olarak malum daha karmaşık bir monoklinik kristal yapıya dönüşür.
Östenitin martensite dönüştüğü sıcaklığa çoğu zaman dönüşüm sıcaklığı denir. Daha spesifik olarak martensit, Ms sıcaklığı olarak adlandırılan sıcaklıkta oluşmaya adım atar ve tamamlandığı sıcaklığa Mf sıcaklığı denir.
Yapısının bu iki yönü, biçim hafızası ve süperelastik özellikler, Nitinol’ün, bir kristalin östenitik ve martensitik fazları arasındaki bir faz dönüşümünün niçin olduğu uygulanan bir strese geri dönüşümlü bir cevap sergilemesine izin verir.
Nitinol Martensitik formda olduğunda kolayca yeni bir şekle bozulma olabilir. Bununla beraber, dönüşüm sıcaklığı süresince ısıtıldığında Östenite geri döner ve önceki şeklini geri kazanır.
Nitinolün yüksek ısı formunu hatırlamış olduğu ısı, alaşım bileşimindeki ufak değişimlerle ve ısıl işlemle ayarlanabilir. Uygulamaya bağlı olarak, hangi geçiş sıcaklığını seçtiğinize bağlıdır.
Mesela, insan vücudunda kullanılmak suretiyle stent şeklinde bir aygıt yapıyor olsaydınız, düzgüsel insan vücudu sıcaklığına yakın yada eşit bir geçiş sıcaklığı seçerdiniz.
Nitinol’ü ilgili çekici şu şekilde misalleştirirsek;
Şunu düşünün! Suni zekaya haiz bilgisayarın çizdiği rotayı takip ederek Jüpiter’in uydusu Europa‘dan Mars gezegenine gidiyorsunuz. Vapur kaptanı sizsiniz ve geminizin kaskosu yok.
Rota üstünde olmaması ihtiyaç duyulan bir asteroit uzay geminize çarparak geminin kaportasını yamulttu ve sonunda Mars yüzeyindeki kolonilerden birine inmeyi başardınız. Yamuk kaportanın ne kadara patlayacağını kara kara düşünürken, kolonideki merhametli köy muhtarı bir kova dolusu kaynar su ile yanınıza geliyor.
Sizin şaşkın bakışlarınız altında yamuk kaportanın üstüne döküyor. Ve mutlu son! Nitinolden yapılmış kaportanız kazadan önceki haline geri döndü.
Bilimkurgu filminden fırlayıp karşımıza dikilmiş şeklinde duran bu madde aslen bildiğimiz Nikel (%55) ve Titanyum (%45) metallerinden oluşan bir alaşım.
Ni ve Ti bu metallerin sembolleri iken, NOL bu alaşımı kabul eden şirket isminin baş harflerini oluşturuyor (Naval Ordnance Laboratory).
Peki, Bu Iyi mi Oluyor?
Bunun temel sebebi Nitinol’ün kristal yapısındaki atomların konumlarının yüksek ve düşük sıcaklıkta farklılık göstermesidir. Nitinol, düşük sıcaklıkta daha esnek ve yüksek sıcaklıkta kırılgandır. Düşük sıcaklıkta bir kuvvet uygulandığında kolaylıkla biçim değiştirebiliriz.
Nitinol ısıtılırsa kristal yapıdaki atomlar konum değiştirerek daha ilkin yüksek sıcaklıkta haiz oldukları konumlara geri dönerler. Böylelikle başlangıçtaki şekle kavuşmuş olurlar. Bunu daha basitleştirerek anlatmak için şunu düşünmekten kendinizi alıkoymayın: Bu sefer vapur kaptanı değil fakat Mars gezegenindeki kolonide bulunan ortaokulda bir öğrencisiniz ve gövde eğitimi dersi başladı. Burada öğrenciler Nitinol’ü oluşturan atomları temsil edecek.
a- Öğretmen, hangi öğrencinin hangi sırada durması icap ettiğini öğretiyor. Hemen sonra, öğretmen düdük çaldırmış olduğu anda öğrenciler kendi sıra numarasına gore sıralanacak.
Bunu Nitinol için düşünecek olursak; Nitinole aşağıdaki resimde beşgen şeklini veriyoruz ve oldukça yüksek sıcaklığa maruz bırakıyoruz. Nitinolü oluşturan atomlar ondan sonra bu dizilimi hatırlayacaklar.
b- Öğretmen öğrencilerin dağılmasını istiyor. Öğrenciler tarafındaki arkadaşlarının kim bulunduğunu ve sıra numaralarını öğrendikten sonrasında dağılıyorlar.
Nitinol için düşünecek olursak; Beşgen şeklini oda sıcaklığında elimizle bozuyoruz. Atomların konumları değişiyor. Alttaki resimde görüleceği şeklinde telin beşgen şekli bozuluyor ve düz tel haline getiriliyor.
c- Öğretmen, öğrencilerin istediği şeklinde sıraya girebilmesi için düdüğü çalıyor. Öğrenciler başlangıçtaki sıra ve konumlarını hatırlayıp sıra oluyorlar.
Tüm öğrenciler başlangıçta öğrendikleri konumlarına yerleşmiş durumda.
Bu da, Nitinol için şu demek; Nitinol’ü alttaki resimde görüleceği şeklinde kaynar suyun içine atıyoruz. Yüksek ısıya maruz kalan nitinol’ün atomları başlangıçtaki konumlarına (yüksek sıcaklıktaki) geri geliyorlar.
Nitinol; uzay araştırmalarında, robot teknolojilerinde, tıpta damar içine takılan stentlerde, sağlıkla ilgili operasyonlarda kullanılan yönlendirici kabloların yapımında, gözlük çerçevelerinde yaygın olarak kullanılır.
Nitinol’ün özellikleri için oldukca mühim olan bu faz dönüşümünün iki temel yönüdür. Birincisi, dönüşümün “tersine çevrilebilir” olmasıdır, şu demek oluyor ki dönüşüm sıcaklığının üstündeki ısıtmanın kristal yapıyı daha kolay östenit fazına döndüreceği anlamına gelir. İkinci kilit nokta, her iki yöndeki dönüşümün anlık olmasıdır.
1- Martensitin kristal yapısı, atomik bağları kırmadan mühim seviyede sınırı olan deformasyona uğrama mevzusunda benzersiz bir kabiliyete haizdir.
Bu tür deformasyon, kalıcı deformasyona niçin olmadan atom düzlemlerinin tekrardan düzenlenmesinden oluşan eşleştirme olarak bilinir. Bu şekilde ortalama %6-8 oranında zorlanma geçirebilir.
Martensit ısıtılarak östenite döndürüldüğünde, martensit fazının bozulma olup olmadığına bakılmaksızın orijinal östenitik yapı geri döndürülür.
Bu yüzden “biçim hafızası“ adı, alaşımın daha düşük bir sıcaklıkta ciddi şekilde bozulma olmasına karşın, yüksek sıcaklıktaki östenit fazının şeklinin ‘hatırlanması’ anlamına gelir.
2- Böylece Nitinol tıbbi cihazlar, stentler şeklinde –vücut sıcaklığında üretilebilir, başka bir sıcaklıkta bozulma olabilir yada daha ufak katlanabilir, arkasından düzgüsel sıcaklığına döneceği ve orijinal boyutuna geri döneceği bir artere yerleştirilebilir.
Faz dönüşümü ek olarak, bir cihazın yüksek bir gerilme oranına (%7’ye kadar) büküldükten sonrasında tamamen iyileşmesini sağlar.
Nitinol Telin Süper Elastik Tesiri: Bu “süper elastik” tesir, vücuda giriş yada kullanıma izin vermek için bükülmüş yada şekillendirilmiş nitinol tel cihazlarının kullanılmasına izin verir. Ufak kavrama ve biyopsi cihazları şeklinde aletler bir tüpten uzayabilir ve standart alaşımlardan meydana getirilen cihazlardan oldukca daha geniş bir alana yayılabilir.
Nitinol’ün azaltılmış ağırlığı ve benzersiz özellikleri, onu kalp kapağı aletleri, stentler, zımbalar, kemik ankrajları, sofistike septal defekt cihazları ve çeşitli implantlar dahil olmak suretiyle biyomedikal uygulamalar için bilhassa çekici kılar.
Bununla beraber, nitinol’ün ısıl işlemi hassastır ve dönüşüm sıcaklığının ince ayarlanmasında eleştiri öneme haizdir.
Yaşlanma süresi ve sıcaklığı, çeşitli nikel bakımından varlıklı fazların çökelmesini denetim eder ve böylece nikel ve titanyum kafes üstünde ne kadar nikel bulunduğunu denetim eder.
Nikel matrisini tüketerek yaşlanma, dönüşüm sıcaklığını arttırır. Nitinol’ün özelliklerini denetim etmede ısıl işlem ve soğuk işlem kombinasyonu esastır.
3- Nitinol’ün tıbbi kullanımları, ameliyattan sonrasında bağırsakları tekrardan bağlamak için cihazları ihtiva eder. Dikiş olarak; implantlar da ve meme tümörlerini bulmak için kablolama.
Netice
Gelecekteki emekler, şiddetli plastik deformasyonun biçim hafızası tesiri, süper esneklik, diferansiyel taramalı kalorimetri üstüne araştırmalar, sönümleme özelliklerinde artış ve nitinol biçim hafızası alaşımının biyo uyumluluğu üstündeki tesirinin incelenmesini içerecektir.
Araç-gereç bilimiyle ilgili global’de oldukca ciddi emekler devam etmekte olup, üretim dünyasındaki son ortaya çıkışı göz önüne alındığında, Nitinol’ün gelecekteki kullanımlarının artacağı aşikardır.
Devletimizde bu mevzuya ciddi şekilde eğilmesiyle; hem medikal’da hem de uzay teknolojide ciddi ürünler üretilmesiyle katma kıymeti yüksek markalarımızı çıkacaktır.
Görüşmek dileğiyle…
Kaynakça
1- Metalin Hafızası Olur mu? Nitinol – Bir Nikel Titanyum Alaşımı
https://www.varzene.com/tr/vdergi/Metalin-Hafizasi-Olur-mu-Nitinol-Bir-Nikel-Titanyum-Alasimi
2- Nikel Titanyum Alaşımı Olan Nitinol Nedir?
https://malzemebilimi.net/nikel-titanyum-alasimi-olan-nitinol-nedir.html
3- Biçim hafızalı alaşım
https://tr.wikipedia.org/wiki/Şekil_hafızalı_alaşım
4- Bu Malzemelerin Hafızası Var
https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/yazı/bu-malzemelerin-hafizasi-var
5- NiTi (Nitinol) Alaşımının V +4 ve V +5 İyonu İçeren İki Değişik Çözelti de Kimyasal Yöntem ile Kaplanması.
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/619051
6- Biyomedikal uygulamalar için kısıtlı oluklu preslenmiş nitinol biçim hafızalı alaşımın mekanik ve mikroyapısal özelliklerinin karakterizasyonu
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0928493118331643
7- Nitinol: Biçim Hafızalı Alaşım
https://www.kozmikanafor.com/nitinol-sekil-hafizali-alasim/
8- William James Buehler Sr.
https://www.dignitymemorial.com/obituaries/new-bern-nc/william-buehler-6190998
