PARA TARIM/ ÖZGE ÖZ Bamya üretimi Balıkesir, Konya, Denizli, İzmir, Çanakkale, Bursa, Yalova başta olmak suretiyle Ege ve Marmara bölgelerinde öne çıkıyor. Bamya mevsiminde ağırlıklı olarak yaş olarak tüketilir. Sadece Anadolu’da oldukça eski bir anane var. Birçok sebze ve meyvede olduğu şeklinde bamya da kurutularak kış döneminde de tüketiliyor. Kuru bamya mevzusunda ise iki il öne çıkıyor; biri Denizli diğeri Amasya. Denizli’nin Çal ilçesi aslına bakarsak bağları ile meşhur, sadece bağcılığın yapılmadığı minik arazi yapısına haiz köylerde ciddi anlamda bamya üretiliyor. Bilhassa Hançalar ve Selcan köyü, bu mevzuda oldukça iddialı. İki köyün neredeyse tamamı bamya üretiyor. Üreticilerin verdiği bilgilere gore, bu köyde yaş bamya satışı yok. Bunun sebebi de Hançalar bamyasının kuru olarak satılması. Ortalama 3 bin dekar alanda üretilen bamyalar, iplere geçirilerek özenle kurutuluyor. Averaj 10 kilo yaş bamyadan bir kilo kuru bamya elde ediliyor. Kuru bamyanın kilosu ise 700 ile bin TL aralığında satılıyor. Çal kazasının köylüleri için bamya, bir nevi yastık altındaki altın şeklinde. Yazın kurutulan bamyalar kış periyodu ulaştığında paraya çevriliyor. Böylece kırsal kesimdeki köylü için mühim bir gelir deposu haline geliyor. Dekardan 20 bin TL gelir elde etmek mümkün. Birazcık ölçeği büyütenler ciddi kazanç elde ediyor.
YÖRESEL BİR ÜRÜN
Amasya Taşova’nın çiçek bamyası, coğrafi işaret tescilli. Geçen yıl Taşova’da ortalama 7 bin dekar alandan 50 bin bamya elde edilmiş. Taşova Ziraat Odası Başkanı Hasan Dikmen, kuru bamyanın Türkiye’de bilhassa Konya, Kayseri ve Afyonkarahisar’da oldukça tüketildiğini belirtiyor. Dikmen, “Kuru bamya, bölgesel bir ürün. Bilhassa Konya’da düğün yemeklerinin eğer olmazsa olmazıdır, oldukça tüketilir. Bunun yanında kolay pişirilir ve hazırlanmış olur” şeklinde konuşuyor. Üründeki fiyat artışından çiftçilerin memnun bulunduğunu belirten Dikmen, “Bir ara kuru bamyanın kilosu bin TL’ye kadar çıktı. Aslına bakarsanız üretimi azca olan bir sebzeydi. Fiyat artması, üretici için güzel oldu. Bu zamanda ekimi de arttı. Taşova bamyasının özelliği boyu kısadır, eğilerek toplanır ve boyu en fazla 50 santimetre olur. Şu demek oluyor ki emek gücü isteyen bir sebze” diyor. Dikmen, “Son dönemlerde oldukça tüketildiği için Kayseri ve Konya’dan tohum talebi oldu, fakat iklim şartları o bölge için oldukça uygun olmayabilir. Taşova bamyası, bir nevi endemik bir nebat diyebiliriz” şeklinde yorum yapıyor.
EMEK YOĞUN
Kuru bamyanın genel anlamda Amasya ve Denizli bölgesinde bulunduğunu belirtmiştik. Çal Ziraat Odası Eski Başkanı Ömer Ayhancı, kuru bamyanın emek yoğun bir ürün bulunduğunu belirtiyor. Ayhancı, “Çal’ın üretimi ortalama 5 bin kilo. Biz bölgemizde toplayıp yurtiçine dağıtıyoruz. Aslına bakarsanız bir çok, aile işletmesinde. Buraya dışarıdan alıcılar gelir. Genel anlamda halciler. Ağırlıklı Uşak ve Kütahya tarafında oldukça satılır. Çok da fazla yararlı bir besindir” diyor. Ayhancı, kuru bamyanın kârlı bir ürün bulunduğunu, fakat işleyecek kimse olmadığını söylüyor. Bu durumun kuru bamya fiyatında etkili bulunduğunu söyleyen Ayhancı, “Fazlaca büyük emek var. Bir kilo için, oldukça fazla yaş bamya gerekir. Bamya kendine özgü dikenleri olan bir sebze. Sabah erken saatlerde gün doğmadan tarladan toplanır. Şu demek oluyor ki emek yoğun. Gölgede minimum 15 gün, fakat averaj bir ay kurutulması gerekiyor. Gölgede kurutulması gerekiyor, bu sebeple gölge olması beyazlaşır. Şu demek oluyor ki bu kolay bir iş değil. Sonrasında ipe diziyorsun, vs. Öncesinden bu işi 2 bin aile yapıyordu, şimdi 200 aileye kadar düştü” şeklinde konuşuyor.
EN ÇOK HANÇALAR’DA
Bamyanın yaş hali de kuru hali de en oldukça Denizli’nin ilçesi Çal’ın Hançalar köyünden çıkıyor. Köy muhtarı Hasan Koparan, köyde 3 ton civarı bamya yetiştiğini belirtiyor. Alınan verimin mevsime bağlı bulunduğunun da altını çizen Koparan, kurak geçerse verimin düşeceğini belirtiyor. Son dönemde en oldukça fiyatı ile gündeme gelen kuru bamya ile ilgili de konuşan Koparan, aslına bakarsak fiyatın düzgüsel bulunduğunu belirterek “Kuru bamyanın pahalı bulunduğunu düşünmüyorum. Bir kilo kuru bamya ortalama 800 TL fakat bundan da minimum 20 kere dört kişilik bir aile için yiyecek yapılır. Bu şekilde bakınca uygun fiyatlı bulunduğunu düşünüyorum” şeklinde konuşuyor. Koparan, son olarak “Bizim bölgemizde hep kurusu satılır. Bundan dolayı bölge özelliği gereği, başka bir ürün ekmek zor oluyor genel anlamda. Bamyada tarladan alınan verim azca, kurutunca miktarı da azaldığından fiyatı artışında bir etken” diyor.
KOOPERATİFTE DE SATILIYOR
Denizli Çal’da etkinlik gösteren Çal Hanım Kooperatifi’nde kuru bamya satışı yapılıyor. Birleşke Başkanı Ayfer Çelik, bamyayı kuru şekilde aldıklarını belirtiyor. Çelik, “Kooperatifimizdeki bayanlar, bamyaları ipe diziyorlar. Biz yaş bamyayı katma kıymetli hale dönüştürüp satıyoruz. Bizim bölgemizde oldukça meşhurdur etli bamya yemeği. Konya’ya gönderiyoruz, orada da çorbası yapılıyor” diyor. Bölgeye ortalama 150 kilo kuru bamya satışı yaptıklarını ve kuru bamyanın hem kilogram hem de dizi olarak satıldığını söyleyen Çelik, “Kilosu 650, dizisi 50 TL. Bir takım ortalama 150 gram oluyor. Emeği oldukça fazla olan bir ürün. Biz senenin başlangıcında toplu olarak aldığımız için şu an fiyatlarımız uygun aslına bakarsak. Şimdi almaya kalksak ortalama bin TL’ye alırız” şeklinde yorum yapıyor. Son olarak Çelik, kuru bamya satışlarının oldukça iyi bulunduğunu belirtiyor.
“Fazlaca iyi bir lif deposu”
Ezgi Hazal ÇELİK / Acıbadem Bakırköy Hastanesi Beslenme ve Rejim Uzmanı
Son zamanlarda yaş bamya kadar kuru bamya da tezgahlarda ve sofralarımızda sıkça yerini almaya başladı. Yaş bamyada olduğu şeklinde vitamin, mineral, lif ve antioksidanlardan varlıklı olan kuru bamyanın ayırıcı bir özelliği yoktur. Kuru bamya da yaş bamya kadar iyi bir antioksidan deposudur ve bağışıklığı destek sunar. Bamya, mevsiminde kurutulup senenin öteki dönemlerinde de kullanılması açısından konservelemeye bir alternatif olarak kurutularak tüketilebilir. Sıhhat için mühim birçok bileşenden varlıklı olan kuru bamya, bilhassa magnezyum, folat, K1, B6 ve A vitamini açısından mühim bir kaynak. Vitamin ve minerallerin yanı sıra oldukça iyi bir lif deposu olarak öğünlerde tüketilmesi, kalp sağlığının korunmasına ve kan şekerinin dengelenmesine destek olabilir. İştah kontrolü sağlayarak ağırlık kaybı sürecini de destek sunar. Yaş bamyada olduğu şeklinde zeytinyağlı sebze yiyecekleri yapılabilir, toz haline getirilerek yoğurt yada çorbalarla tüketilebilir. Baharat ve zeytinyağı ile kurutularak bamya cipsi şeklinde de ara öğünlere eklenebilir.
“Suyunu da tüketebilirsiniz”
Gizem Topuzlu ÖZÖLMEZ / Medipol Sefaköy Üniversite Hastanesi Diyetisyeni
Bamya, yaş ve kuru olarak tüketilebilir ve oldukça değişik mutfaklarda kendine yer bulur. Bamyanın yapılış şekli de ülkeden ülkeye değişmiş olur. Türkiye’de ve genel olarak Akdeniz devletlerinde sebze yemeği olarak ya da etli tüketilen bamya, Türkiye’de oldukça tercih edilmese de kızartılarak da tüketiliyor. Çorbalarda, zeytinyağlı yemeklerde kullandığımız bamya pişirilerek tüketildiği şeklinde salatalarda da kullanılabilir. Suyu içilebilir. Tohumlar sabaha kadar suda bekletilir, hemen sonra kaynatılarak çıkan suyu tüketilebilir. Kansızlığı olan bir şahıs bu sebzenin faydalarını suyundan alabilir. Diyabet tedavisine destek verir. Nüzul riskini azaltır. Bağışıklık sistemimizi daha da kuvvetlendirir. İçeriğindeki büyük su yüzdesi kabızlık, gaz, şişkinlik ve mide sorunlarını önler. Kanseri önlemeye destek. Yaşlanmayı geciktirir. Bamya, ihtiva ettiği bolca oranda C vitamini yardımıyla ciltte deformasyona uğramış olmuş hücrelerin yenilenmesini destek sunar. Bununla beraber ciltte bulunan genç hücrelerin oranını artırarak yaşlanmayı yavaşlatır.
DEKARINDAN 10 BİN TL KAZANMAK MÜMKÜN
Yaş bamyanın kurutulması ile elde edilmiş kuru bamya binbir emek harcanarak toplanıyor, desek yanlış olmaz. Fazlaca erken saatlerde tarladan toplanan bamya, güneşte zarar görmemesi için gölgede kurutulur. İnci şeklinde ipe dizilir. Bir kilo kuru bamya için ortalama 10 kilo yaş bamya gerekir. Bamyanın kuruma işlemi bir fazlaca zahmetli olsa da tarlada iken harcaması azca diyebiliriz. Bamyanın fazladan bir bakımı yok. Ekim süresi süresince iki kere çapa yapmak kafi. Bunun haricinde dekara averaj 25 kilo gübre, üç kilo da tohum gidiyor. Tohumun bin TL, gübrenin de ortalama bin 500 TL şeklinde bir harcaması var. Tarladaki bamya fiyatı ise geçen yıl 500 TL’di. Dönem verimliliği değişse de dekardan averaj 20 kilo toplanabiliyor. Eğer yağış bolca olursa 30 kiloya kadar verim alabiliyorsunuz. Şu demek oluyor ki 2 bin 500 TL şeklinde bir harcamayla dekardan minimum 10 bin TL kazanmak mümkün.
