Kripto paralar ikinci banker krizi olur mu?

MUSA SAVAŞ Geçen haftaki yazımızda teknoloji tabanlı yeni nesil ekonomiden bahsetmiş ve merkeziyetsiz kripto para ile merkeziyetli dijital para özelinde gelişimleri anlatmış, “Peki, bu savaşım nereye gidiyor” diye sormuştuk. Kripto para ile dijital para arasındaki savaşım artık iyice gün yüzüne çıkmış olduğu için bu savaşın sonun görmek için kâhin olmaya gerek yok. Gidişat, gücün bir kez daha parayı yenmesi ile sonuçlanacak. Kamu otoriteleri, yapacakları düzenlemelerle kripto para teriminin sonunu getirecek. Kripto paraya, yaşamını sürdürmek için kripto varlığa dönüşmekten başka seçenek bırakmayacaklar.

Dünya ekonomisine yön veren ülkelerin merkez bankaları CBDC (Central Bank Digital Currency – Merkez Bankası Dijital Parası) diye kodlanan dijital paralar üstünde çalışıyorlar. Nitekim bu mevzuda dünyadaki örneklere baktığımızda Avrupa Birliği “Dijital Euro” üstünde çalışıyor. Üç temel kriter belirlemişler: Gizli saklı, güvenli ve kolay kullanılabilir olması. İngiltere “Britcoin” isminde bir para emek harcaması yapıyor. Fakat bunun dijital para mı, yoksa kripto para mı olacağı mevzusunda bir data hemen hemen bende yok.

MERKEZ BANKALARI ENDİŞELİ

Merkez Bankaları niçin endişeli? Birinci niçin; merkez bankaları, para arzı ve ödeme sistemleri üstündeki kontrollerini kaybedeceklerini görmüş oldu. Bitcoin’in başını çekmiş olduğu kripto paralar, merkez bankalarının kontrolü haricinde işlediği için geleneksel finans sistemi için büyük bir kaygı deposu oluşturuyor. Herhangi bir merkezi organ ya da devlet kuruluşu tarafınca denetim edilemeyen ve denetlenemeyen bir ödeme sistemi merkez bankalarının para deposu ve dolayısıyla ekonomik istikrar üstündeki enerjisini azaltacaktır. Tüm bunların üzerine kripto paraların daha oldukca şahıs tarafınca kabul görmesi ise bu riski daha da artırıyor.

İkinci niçin ise fizyolojik para kullanımının giderek azalması. Günümüzde haiz olunan fizyolojik paranın dijital ortamdaki değişimi elektronik para üstünden yapılıyor. Eğer devletler merkez bankaları üstünden kripto paranın doldurmuş olduğu alanı çıkaracakları dijital para ile doldurmazlarsa yakın bir gelecekte devlet otoritesini kullanma enstrümanlarından önde gelen para politikalarını kullanamaz hale gelecekler. Oysa nakit para yerine halkın direkt merkez bankasının çıkardığı dijital paraya yönlendirilmesi, merkez bankasının para politikalarını uygularken elini daha da güçlendiren bir seçenek de olacaktır.

KRİPTO VARLIK KAVRAMI GELECEK

Dijital paraların çıkması halinde kripto paralara ne olacak? CBDC’lerin kripto para yerine geçmesine olasılık verilmiyor. Zira kripto paraların arzına sınırlandırma konabiliyor. Bu sayede alışveriş ve para transferinin yanı sıra yatırım aracı olarak da kullanılabiliyor. Merkez bankasına ilişkin paraların arzında ise dijital olsun ya da olmasın herhangi bir sınırlama bulunmuyor. Görünen odur ki; kripto para terimi ortadan kalkacak yerine kripto varlık terimi gelecek. Kısaca kripto para borsaları kripto varlık borsasına dönüşecek. Öteki bir deyişle Bitcoin, Ethereum ve ötekiler; altın, gümüş ve benzeri kıymetli varlığa dönüşecek. Kamu otoriteleri tarafınca birçok düzenleme yapılacak. Bu düzenlemeler oldukca gecikmeden ve dikkatlice yapılmazsa 1980’lerde yaşadığımız Bankerler Krizi benzeri bir faciayı yaşamamız kaçınılmaz olacak. Bu fena senaryo bir tek bizim için değil, tüm dünya ülkeleri de ilgilendiriyor.

Son bir senedir kripto piyasalarında yaşananlara bakınca bu piyasalarda bir şeyler halletmeye çalışan minik yatırımcının oldukca yorulduğunu ve büyükler tarafınca oldukca hırpalandığını oldukça rahat görebiliyoruz. Gidişat genel anlamda negatif. Doğal ki bunda yasa dışı işlerin para transferlerinin kripto para hesapları üstünden yapıldığına dair kuvvetli kanıtlar olması ve devletlerin mali suçları araştıran birimlerinin kısmen de olsa kripto para borsalarından çeşitli detayları talep etmeleri de oldukca kuvvetli bir etken. İşte bu karmaşada olan kripto piyasalarda esasen sınırı olan olan tasarrufunu büyütmeye çalışan minik yatırımcıya oluyor.