Kamera ve fotoğraf makinesinin babası: İbn-i Heysem

Fotoğraf makinesi ve kameranın babası olan İbn-i Heysem, onuncu ve on birinci yüzyıllarda yetişen Müslüman fizik, matematik ve astronomi alimi. İsmi, Hasan bin Heysem, künyesi Ebu Ali’dir. Batı ilim dünyasında Alhazen adıyla tanındı. İbn-i Heysem, 965 (H.354) senesinde Basra şehrinde hayata merhaba dedi. 1038 (H.430) senesinde Kahire’de vefat etti.

Tahsile Basra’da başladı. Zamanının yüksek din ve fen ilimlerini de burada öğrendi Tahsilinin bir kısmını tamamladıktan sonrasında, Bağdat’a giderek bilhassa;

 matematik, fizik, mühendislik, astronomi, metalürji şeklinde fen ilimlerini öğrenip, şöhrete kavuştu. Öğrendiklerini uygulama safhasına koymak için oldukca çaba gösterdi. Birçok mühim neticeler ve başarılar elde etti. O süre cehlin içinde bulunan ve karanlık günler yaşayan Avrupa ile öteki bölgelere İslam âlemindeki ilim, kültür ve parlak uygarlık ışıklarını sunan binlerce âlimden biri de İbn-i Heysem oldu.

İbn-i Heysem, gözde görme vakasının mercekle meydana geldiğini, iki gözün birden aynı şeyi iyi mi gördüğünü, ışığın küresel ve parabolik aynalarda yansımasını inceleyerek aydınlığa kavuşturmuştur.

İbn-i Heysem, çağının tüm ilimlerinde oto­riteydi. Olağanüstü keskin bir görüş,anlayış, muhakeme ve zekâya sahipti. Aristo ve Batlamyus’un fikirlerini inceleyerek hatalarını gösterdi ve onları inceleyerek Arapçaya çeviri etti. Ek olarak tıp ilminde de derinleşti. Geometriyi mantığa uyguladı. Öklid ve Apellenius’un geometrik ve sayısal metotlarını geliştirdi ve ergonomik uygulama alanlarını işaret etti. Geometri ve matematiğin inşaatçılık alanında uygulanmasında katkıda bulunmuş oldu. Eski medeniyetlerden intikal eden matematik, geometri ve astronomiyi incelem ederek bilimsel tenkitlerini ortaya koydu ve bu sahalarda kendi nazariyelerini geliştirerek ilim alemine sundu. Örnek olarak; Aristo ve Batlemyüste ilişkin olan dünyanın, kâinatın merkezi olduğu şeklindeki görüşleri üstündeki kuşku ve tereddütlerini açıkladı. Dünya merkezli bir kâinat sisteminin kati olamayacağını, uzayda daha başka sistemlerin de bulunabileceğini ve güneş sisteminin mevcut bulunduğunu söylemiş oldu. Nitekim İbn-i Heysem’den yüzlerce yıl sonrasında ilkin, İbn-i Şatır ve Batruci sonrasında Newton ve Kepler, Güneş sistemi nazariyesini kabullenmişler ve yer kürenin bu sistem içinde bulunduğunu söylemişlerdir.

İbn-i Heysem, optikte gölgenin iyi mi meyda­na geldiğine dair bir kuram ortaya attı.Fotoğrafın ilk modelini ve karanlık odayı ilk kere o denedi. Gökkuşağının iyi mi teşekkül ettiğini ve bunda renklerin meydana gelişini oldukça güzel bir halde izah etti. Billur küre şeklindeki ufak su taneciklerinden güneş ışığının kırılıp yansıma prensiplerini deklare etti. Bilhassa ışığın yansıması mevzusunda fizik ve optiğe getirmiş olduğu yenilikler, altı çağ süresince dünya bilim çevrelerini etkilemiştir.

Bilhassa ışığın yansıması mevzusunda optiğe getirmiş olduğu yenilikler, batı bilim dünyasında Alhazen problemi diye meşhur olmuştur. İbn-i Heysem, ek olarak ışığın saydam cisimlerden geçmesi esnasında meydana gelen yansımayı da incelemiştir. İbn-i Heysem bir süre yer küreyi kuşatan atmosfer tabakasını da inceledi. Atmosferkalınlığını hesaplamaya çalıştı. Güneş ve Ay’ın ufka yakınken daha büyük görünmelerinde atmosferin tesiri bulunduğunu fark etti. Yapmış olduğu rasatlarla astronomik tan’ın, güneş ufkun tam 19 aşama altındayken başladığını yada bittiğini ve güneş ışınlarının bizlere atmosferik bir kırılma ve dağılma ile ulaştığını deklare etti. Sabahleyin tam karanlıktan aydınlığa geçişin başladığı bu astronomik tan’a fecr-i sadık denir. İbn-i Heysem, bu anda güneşin irtifaını -19° olarak hesaplamıştır.

İbn-i Heysem’in yüzü aşkın eserlerinin en meşhur ve geniş muhtevalı olanı Kitab-ül-Me­nazir‘dir. Yaratı, yedi bölümden meydana gelmiştir. Birinci bölümde: Görme vakasının keyfiyeti, gözün özellikleri, ışık ve özellikleri, ışığın aydınlatmasının iyi mi olduğu, göz ile ışık arasına giren nesneler, gözün anatomik yapısı, gözün yararları;ikinci bölümde: Görülebilen şeyler, görülmeyi elde eden sebepler, görülmenin iyi mi olduğu, gözün bu şeyleri birbirinden iyi mi ayırt edebildiği; üçüncü bölümde: Gözde yada gör­mede meydana gelen yanılmalar ve bunların sebepleri, gözün yanılmasıylabilgide meydana gelen yanılmalar, fikir ve araştırmalarda vaki olacak hatalar;dördüncü bölümde: Parlak cisimlerden ışığın yansıması yöntemiyle gözün bu tarz şeyleri görmesi, gözde bunların görüntülerinin meydana gelmesi; beşinci bölümde:Görüntülerin, hayallerin bölgeleri; altıncı bölümde: ışıkların eşyadan göze yansıması yöntemiyle görmede meydana gelebilecek yanlışlık ve hatalar, bunların sebepleri düzlem aynalarda, küresel tümsek aynalarda, silindirik tümsek aynalarda, konik tümsek aynalarda, küresel çukur; aynalarda, silindirik çukur aynalarda ve konik çukur aynalarda ışıkların yansıması ve tüm bunlardan dolayı görmede meydana gelebilecek yanılmaları ve değişik görüntüleri; yedinci bölümde: Işınların çeşitli saydam cisimlerden geçişi, ışık demetlerinin doğrusal yayılışı, saydam cisimlerin içindeki katı cisimlere rastlantı eden ışık huzmelerinin kısaca demetlerinin kırılıp yansımaları, kırılma vakasının incelenmesi ve iyi mi meydana geldiği, bundan meydana gelen hatalı görüntüler yada yanlış görme vakaları anlatılmaktadır