Hasanpaşa Gazhanesi Hakkında Bilgi

Hasanpaşa Gazhanesi Hakkında Bilgi

Hasanpaşa Gazhanesi; İstanbul’da yer alan diğer tüm gazhaneler gibi endüstri mirası yapılardandır. Osmanlı’’nın modernleşmesi sırasında inşa edilen bu yapılar, günümüzde ne yazık ki işlevini yitirdiğinden birer harabe olarak karşımıza çıkmaktadır. Hasanpaşa Gazhanesi, İstanbul’un Kadıköy semtinde yer alan tescilli bir endüstri yapısıdır. Anadolu Yakası’nın en eski sanayi tesislerinden biri olan bu gazhane, Osmanlı endüstriyel mirasının erken dönem örneklerinden biridir.

1800′lü yıllarda Anadolu Yakası’nda ortaya çıkan gaz talebini karşılamak üzere Hasanpaşa’da yeni bir gazhane daha yapılması kararlaştırılmıştır. Gazhanenin işletmesi, 1 Ağustos 1891 yılında 50 yıl süre için Parisli bir sanayici olan mühendis Charles George’a verilmiş ve yapı 1892 yılında hizmete girmiştir. Hasanpaşa Gazhanesinin işletme sözleşmesi 1924 yılında 50 yıl için tekrar yenilenmiştir. Kadıköy-Üsküdar ve Anadolu Yakası Havagazı Şirketi, 1926′da Yedikule Gazhanesini de satın almış ve şirket daha sonra işletme imtiyazlarını ve tesislerini 1931 yılında İstanbul Elektrik Şirketi’ne satmıştır. İstanbul Elektrik Şirketinin millileştirilmesinden sonra ise havagazı şirketi ayrılarak 1937-1944 yılları arasında faaliyetlerine tek başına devam etmiştir. Ne var ki, zarar eden bu şirket devlet tarafından satın alınarak 1945 yılında İstanbul Belediyesi Elektrik Tramvay Tünel İdaresi’ne (İETT) bağlanmıştır. Hasanpaşa Gazhanesi’ne zaman içinde yeni fırınlar eklenmiştir. Gazhanenin gelişmesi ile o dönemde, Anadolu Yakasında ihtiyacının üzerinde bir gaz üretimi elde edilmiş ve önemli bir kömür tasarrufu da sağlanmıştır. Sonraları gaz talebinin azalması nedeniyle Hasanpaşa Gazhanesinin faaliyetine 13 Haziran 1993′de son verilmiştir.

Türkiye’nin en önemli endüstriyel kültür miraslarından biri olan Hasanpaşa Gazhanesinde üretimin durmasıyla İstanbul’da türünün son örneklerinden olan yapı maalesef kaderine terk edilmiştir. Çünkü yapının bir endüstri yapısı olmasının yanı sıra 19. yüzyıl teknolojisi ile kurulmuş bir sanayi yapısı olmasınında önemi büyüktür. Zaman içinde gazhanenin gazometreleri sökülüp satılmış ve bunu takip eden süreçte bilinçsizce de olsa yapı hurda deposu ve çöplük haline getirilmiştir. Gazhane binası daha sonraki dönemlerde kömür deposu, otobüs garajı, İETT deposu olarak kullanılmış ve 1994 yılında kalan parçaları da sökülmek üzereyken, SİT alanı ilan edilerek koruma altına alınmıştır.

Hasanpaşa mahalle sakinleri ve meslek odaları, 1996 yılında ilk kez bir araya gelerek alanın yeniden kullanımı için çalışmalar yapmışlar ve bu çalışmalar sonucunda da alanın kültür merkezi ve yeşil alan olarak değerlendirilmesini önermişlerdir. İstanbul Büyükşehir Belediyesiyle yapılan görüşmeler sonucunda, İTÜ Mimarlık Fakültesi’nin alan için bir proje hazırlanmasına karar verilmiştir. Gülsün Tanyeli, Kani Kuzucular, Yıldız Salman, Sevim Aslan ve Deniz Aslan’dan oluşan ekip tarafından hazırlanan Avan proje sponsor bulunamadığı için uygulamaya geçememiştir.

2005 yılında ise İETT mülkiyetinde olan arazi İstanbul Büyükşehir Belediyesi mülkiyetine geçirilmiş ve “Gazhane Tesislerinin Kültür Merkezine Dönüştürülmesi” hakkında yayınlanan kararla restorasyon için çalışmalar başlatılmıştır. 2008 yılında restore edilecek eserler arasına alınan Hasanpaşa Gazhane binası restorasyon projesinin 2010 Avrupa Kültür Başkenti kapsamında ihale edilmesi planlanmıştır. Yapılan bu planlamaya rağmen ihale ancak 2011 yılında yapılabilmiştir. 26 Aralık 2011 tarihinde ihaleye çıkarılan proje yüksek teklifler dolayısıyla iptal edilmiştir.

Süreç şimdilerde şöyle devam etmektedir:

Hasanpaşa Gazhane Tesislerine ilişkin “Kadıköy İlçesi, Gazhane Tesislerinin Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon, Yeni Kullanım (Kültür Merkezi) ve Çevre Düzenleme Projesi” İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun 22.06.2001 tarih 6091 sayılı kararı ile onaylanmıştır. Onaylanan yeni kullanım Avan projelerinin mimari ve mühendislik uygulama projelerinin hazırlanmasına yönelik olarak “Kadıköy, Hasanpaşa Gazhanesi Mimari İnşaat, Makine, Elektrik Mühendisliği Uygulama Projeleri” işi, 16.03.2012 tarihli İhale Komisyonu Kararı ile AKANT Tasarım Restorasyon Uygulama Ve Tic. Ltd. Şti.’ne ihale edilmiş olup, 13.04.2012 tarihinde sözleşmesi imzalanmış ve 17.03.2012 tarihi itibariyle projelerin teminine yönelik çalışmalara başlanmıştır. Çalışma kapsamında çevredeki işgallerin Gazhane içerisindeki müdahalelerinin ortadan kaldırılabilmesi için, çevre duvarı inşasına öncelik verilmiştir.

2013 yılı içerisinde uygulama projelerinin temini çalışmalarının sonuçlanacağı ve uygulama çalışmalarına başlanacağı planlanmıştır. Planların sürekli erteleniyor olması nedeniyle Tarihi Hasanpaşa Gazhanesinin, en kısa sürede hak ettiği değeri elde ederek bir kültür merkezi haline dönüştürülmesi tek dileğimizdir.