Enflasyonda U dönüşü sinyali!

PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Enflasyon, meskenlere ‘bedelsiz naturel gazın’ etkisiyle Mayıs’ta hız kesti. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine bakılırsa tüketici fiyat endeksi (TÜFE), Mayıs’ta aylık yüzde 0.04 artarken, senelik enflasyon 4.09 puan azalışla yüzde 39.59 düzeyine geriledi. Mayıs’ta senelik bazda minimum artış gösteren ana gruplar yüzde 19.49 ile giyim ve ayakkabı, yüzde 20.73 ile konut oldu. En yüksek artışın olduğu ana gruplar ise sırasıyla yüzde 68.98 ile lokanta ve oteller, yüzde 66.93 ile sıhhat, yüzde 52.52 ile besin ve alkolsüz içecekler şeklinde gerçekleşti. Aylık bazda bakıldığında ise ana harcama gruplarından konutta, meskenlere naturel gazın bedelsiz sunulmasının etkisiyle yüzde 13.79 gerileme yaşandı. Aylık bazda en yüksek artış ise yüzde 9.85 ile giyim ve ayakkabı, yüzde 7.10 ile lokanta ve oteller, yüzde 5.14 ile eğitim ana gruplarında yaşandı. Mevsimsellikten arındırılmış verilerle işlenmemiş besin ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç TÜFE (B) aylık yüzde 3.60, enerji, besin ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve altın hariç TÜFE (C) aylık yüzde 4.25 arttı.

Mayıs’ta TÜFE’de aylık olarak en yüksek artış gösteren seçilmiş temel başlıklara bakıldığında, patates ve bazı yumru bitkiler yüzde 37.10, çocuk giyim yüzde 18.87, adam giyim yüzde 15.51, hanım giyim yüzde 10.56 artış ile dikkat çekti. En fazlaca düşen ürün başlığı ise yüzde 100 gerilemeyle kent gazı ve doğalgaz oldu.

YILLIK Yİ-ÜFE YÜZDE 40.76’YA GERİLEDİ

Üretici tutarları enerji grubunun süregelen desteğiyle ılımlı seyrini korudu, senelik üretici enflasyonu gerilemeye devam etti. TÜİK verilerine bakılırsa Mayıs’ta yurtiçi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) aylık yüzde 0.65 artarken, senelik enflasyon 11.35 puan azalışla yüzde 40.76’ya geriledi. Yİ-ÜFE-TÜFE makası 1.17 puana kadar daraldı. Bilinmiş olduğu suretiyle makas senelik TÜFE’nin yüzde 85.51’i, senelik Yİ-ÜFE’nin yüzde 157.69’u görmüş olduğu 2022 Ekim’de zirve yapmıştı.

Ekonomistler, enflasyonun mevcut yüksek seviyelerinin, enflasyona karşı acil ve daha kapsamlı bir strateji gerektirdiğine dikkat çekiyor. Ekonomistler, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanlığı’na Hafize Amaç Erkan’ın atanmasının arkasından, 22 Mayıs’taki Para Politikası Kurulu (PPK) toplantısının yeni döneme ilişkin mühim ipuçları vereceğine işaret ediyor.

SANAYİ ÜRETİMİ GERİLEDİ

TÜİK verilerine bakılırsa büyümenin öncü göstergesi endüstri üretimi Nisan’da senelik yüzde 1.2, aylık yüzde 0.9 oranında azaldı. Senenin ilk çeyreğinde pek kuvvetli gitmeyen endüstri üretiminin senenin ikinci çeyreğine de iyi bir başlangıç yapamadığı görüldü. Endüstri üretiminde Mayıs sonrasında tamamen yeni ekonomik programın yansımalarının görülmesinin beklendiğini ifade eden Dinamik Yatırım Baş Ekonomisti Enver Erkan, yeni programın uygulama döneminde dikkate alınması ihtiyaç duyulan faktörlerin enflasyonda yeni artış, sıkı para politikasına geçişin yansımaları ve dış alemdeki resesyonist baskılar olacağı görüşünde. Erkan, “İhracat TL’deki kıymet kaybından pozitif etkilenecek benzer biçimde gözükse de enflasyon ve sıkı para politikası üretimi negatif etkileyebilir. Dış evren açısından ise Almanya ve Euro Bölgesi’nin dikkatle seyretmek lüzumlu” dedi.

Endüstri üretimindeki daralmanın daha fazlaca global durgunlukla ilgili bulunduğunu söyleyen 3. Göz Danışmanlık CEO’su Hikmet Baydar ise senenin ilk çeyreğinde endüstri büyümesinin binde 7 eksi olarak açıklandığını, Nisan’da da daralmanın devam ettiğini vurgulayarak şunları kaydetti:

“Global ekonomilerin bir çoğunda da aynı tablo var. Örneğin İtalya’da aylık yüzde 1.9 ve senelik yüzde 7.2 daralma açıklandı. Pazar çeşitliliğini artırarak bu problemi aşabiliriz.”

HANEHALKI BÜTÇESİNDEN EN ÇOK GIDAYA PAY AYRILDI

TÜİK geçen hafta 2022 yılı hanehalkı tüketim harcanması verilerini de deklare etti. Buna bakılırsa 2022’de Türkiye genelinde hanehalklarının tüketim amaçlı yapmış olduğu harcamalar içinde en yüksek oranı yüzde 22.8 ile besin ve alkolsüz içecek harcamaları alırken, ikinci sırayı yüzde 22.4 ile konut ve kira harcamaları, üçüncü sırayı ise yüzde 21.3 ile ulaştırma harcamaları aldı. Temel gelir deposu maaş, ücret, yevmiye geliri olan hanehalkları; ulaştırma harcamalarına yüzde 22.5, besin ve alkolsüz içecek harcamalarına yüzde 21, konut ve kira harcamalarına yüzde 20.8 hisse ayırırken, müteşebbis geliri olan hanehalkları; ulaştırma harcamalarına yüzde 27.2, besin ve alkolsüz içecek harcamalarına yüzde 22.9, konut ve kira harcamalarına yüzde 18.5 hisse ayırdı. Düşük gelirli haneler, yüksek gelirlilere bakılırsa gıdaya iki kattan fazla hisse ayırdı.

BEDELSİZ DOĞAL GAZIN DÜŞÜRÜCÜ ETKİSİ 2.4 PUAN

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) fiyat gelişimleri raporuna bakılırsa; Mayıs’ta meskenlere naturel gazın bedelsiz olarak sunulması tüketici enflasyonu üstünde 2.4 puan düşürücü tesir oluşturdu. Mayıs’ta senelik enflasyon temel mal ve hizmetlerde yükselirken, enerjide belirgin olmak suretiyle öteki gruplarda geriledi. Temel mal grubu enflasyonundaki artışta, yöntem değişikliği sonucu yeni sürem geçişinin mayıs ayına kaydığı giyim ve ayakkabı alt grubunun yanı sıra otomobil kaleminin sürüklediği dayanıklı tüketim malları etkili oldu. Alt grupların TÜFE’ye katkıları incelendiğinde; enerjinin 4.12 puan, besin ve alkolsüz içeceklerin 0.58 puan, alkol-tütün-altın gruplarının 0.31 puan azalış, temel malların 0.37, hizmet gruplarının yüzde 0.55 puan artış yönünde katkısı oldu.

“YEREL SEÇİMLER EN BÜYÜK HANDİKAP”

Prof. Dr. Doğan CANSIZLAR / Atılım Üniversitesi Öğretim üyesi

Mayıs’ta konutlara bedelsiz naturel gaz verilmesinin etkisiyle tüketici enflasyonu aylık bazda yüzde 0.04 ile sınırı olan kaldı. Beş aylık TÜFE yüzde 15.26 düzeyinde gerçekleşti. Bu oranın düşük çıkması, işyar ve emekli aylıkları için daha azca artış anlamına gelecek. Bilinmiş olduğu suretiyle 1 Mayıs 2024’e kadar konutlarda tüketicinin 25 metreküpe kadar naturel gaz tüketimi de bedelsiz olacak. Bu çerçevede önümüzdeki birkaç ay bedelsiz doğalgaz uygulamasının da etkisiyle enflasyonun düşük çıkması söz mevzusu olabilir. Sadece güz itibarıyla artış olacağını öngörüyorum. Bunun aslolan sebeplerinden biri, başta enerji olmak suretiyle üretimin ithalata dayalı olması. İthal tutarları ve döviz kuru artışları sebebiyle enflasyonun kısa vadede tek hanelere inmesini beklemiyorum. Yeni dönemde uygulanacak yapısal reformlarla birlikte enflasyonun tek hanelere gerileyeceğini düşünüyorum. Sadece mahalli seçimler en büyük handikap. Önümüzdeki dönem mahalli seçimler olacağı için, verilen sözlerin tutulacağı, harcamaların kısılmayacağı bir dönem olacağını düşünüyorum. O nedenle enflasyonla mücadelenin bir süre erteleneceği görüşündeyim. Faiz mevzusunda Cumhurbaşkanımızın hassasiyetini biliyoruz. O nedenle 22 Haziran’daki PPK toplantısında iyi mi bir karar alınacağını beraber göreceğiz. Faiz koridoru tekrardan gündeme gelebilir.

“YUMUŞAK BİR ‘U’ DÖNÜŞÜ BEKLİYORUM”

Prof. Dr. Sinan ALÇIN/ Kırklareli Üniversitesi Öğretim Üyesi

Konutlara naturel gazın bedelsiz sunulması sebebiyle TÜİK fiyatı sıfırlarken, naturel gazın ağırlığını durağan(durgun) tuttu. Bundan dolayı aylık bazda tüketici fiyatlarında 2.4 puanlık geri çekilme yaşandı. Mayıs 2024’e kadar da aylık doğalgaz da 25 metreküpe kadar doğalgaz kullanımı fiyatlanmayacak. Yapılması ihtiyaç duyulan, fiyatla beraber konut ağırlığı içindeki doğalgaz ağırlığının da düzenlenmesi. Bedelsiz naturel gazın etkisiyle enflasyonda yaşanmış olan düşüş, işyar ve emeklinin maaş artışına negatif yansıyacak. Aynı şekilde Ağustos’ta asgari tutara ara zam belirlenmesinde de negatif tesir meydana getirecek. Kısacası, devletin yapmış olduğu naturel gaz sübvansiyonu, bir halde daha düşük ücret, maaş artışlarıyla bir halde komponse edilmiş olacak. Enflasyon gelişmelerine baktığımızda; Yİ-ÜFE ile TÜFE içinde bir buçuk yıl içinde tamamen oluşturulan makas, kapanık durumda. Gelecek aylarda bu etkinin devam etmesini bekleyemeyiz Zira enerji fiyatlarında artış olması bile dolar kurundaki artış, direkt enerji maliyetlerini artıracak. Yaş sebze ve meyvede yüksek seyir devam ediyor. En yüksek aylık bazda fiyat artışı patateste yaşandı. Öteki yaş meyve ve sebzede de mevsim sebebiyle pozitif baz tesirinin ise fazlaca sınırı olan kaldığını görüyoruz. Her ne kadar TÜFE Mayıs’ta senelik yüzde 39.5’e gerilese de yılsonu manşet enflasyon beklentimi yüzde 40-45 bandında koruyorum. Önümüzdeki dönemde enflasyonun seyrinde Gömü ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in uygulayacağı politikaların ve TCMB’nin enflasyonu daha çok önceleyecek adımlarının belirleyici olacağını düşünüyorum. 22 Haziran’daki PPK’da siyaset değişikliği umuyorum. Faizde bir ihtimal koridor uygulamasına geçilebilir. Mevcut durumu irrasyonel olarak tanımlayan Bakan Şimşek’in, rasyonel politikalara dönüşü süratli mı yavaş mı olacak göreceğiz. Önümüzdeki dönemde mahalli seçimler var. O nedenle yumuşak bir ‘U’ dönüşü umuyorum.

“ÜCRET ARTIŞLARINA MENFİ YANSIYACAK”

Prof. Dr. Emre ALKİN / İstanbul Topkapı Üniversitesi Rektörü

Mayıs ayı enflasyonunun gerilemesinde, hem geçen ay meskenlere bedelsiz verilen naturel gaz fiyatının sıfırlanmasının hem de baz tesirinin oranı var. Enflasyondaki bu düşüş, ücret artışlarına menfi olarak yansıyacak. Düzgüsel şartlarda döviz kurları yükselirken, dünyada emtia tutarları dalgalanırken, Türkiye’nin enflasyonunun yüzde 50’in altında olması olanak dahilinde değildi. Enflasyon gerçekçi olmalı ki, yurttaş ne yaşadığını bilsin ve tedbirini alsın. TCMB’nin 22 Haziran’daki PPK toplantısı öncesinde ABD Fed ve Avrupa Merkez Bankası karaları açıklanacak. Onların atacağı adımlar TCMB için mühim olacak.22 Haziran’daki görüşmede büyük bir ihtimalle çift haneli siyaset faizine geçilecek. Arkasından da piyasaya ‘arkası gelecek’ mesajı verilecek.