Dünyanın 2024 ajandası .

PARA DÜNYA/ ALEV RİGEL Geleneksel olarak takvimi değişik olan uluslar var. Mesela Julian takvimi, tüm dünyanın kullandığı Gregoryen takviminden 13 gün tamamlanmamış. Kore takvimi 4358, Thai’lerin güneş takvimi 2567, Etiyopya takvimi 2017, Burma takvimi 1387, Bangladeş takvimi 1432 yıllarını gösteriyor olabilir. Çin takviminin, 4722 yada 4515 senesinde olduğu kabul edilebilir. Hintliler ise 2081, 1946 yada 5125 yılını kutlayabilirler. 1930’larda New York’lu Elisabet Achelis, Gregoryen takviminde düzeltim yapmış olup “Dünya Takvimi”ni önerdiyse de kabul görmedi. Biz 1582’de yürürlüğe giren Gregoryen takvimine bakalım. Şu demek oluyor ki 2024’e.

BRICS

Yeni senenin ilk günlerinde Mısır, Etiyopya, İran, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri, BRICS’e katılacak. Brasil (Brezilya), Russia (Rusya), India (Hindistan), China (Çin), South Africa (Cenup Afrika) tarafınca kurulan BRICS’in, 2050 senesinde siyasal ve ekonomik bir güç olarak tesirini göstereceği tahmin ediliyor. Şu sebeple şimdiden dünya nüfusunun yüzde 42’sini temsil ediyorlar. Bu ülkeler, 20 trilyon doları aşan, gayrısafi iç hasılaya sahipler. Bu da dünyada üretilen tüm mal ve hizmetlerin dörtte birini oluşturuyor. Bu ülkeler övgülere olmasıyla birlikte eleştirilere de mevzu oldular. BRICS; eşitlik, karşılıklı olarak devlet işlerine karışmama ve ortak çıkarlar üstüne kurulu. Yeni katılımlarla beraber BRICS kısaltmasının uzayıp uzamayacağı da merak mevzusu.

Covid19

Tüm dünyada milyonlarca insanoğlunun canına mal olan Covid19, “bölgesel” bir hastalık olarak duracak. Hiçbir hastalığın kökü tamamen kazınamıyor. Dünya Sıhhat Örgütü WHO’ya (World Health Organization) gore Covid19, grip şeklinde bir soğuk algınlığına dönüşecek. Tıbbi terimiyle “endemik” (bölgesel) olacak. Daha önceki şeklinde “pandemik” (küresel) olmaktan çıkacak. 2024’ün mayıs ayında Cenevre’de, “pandemi antlaşması” imzalanacak. Covid19’dan negatif etkilenen ülke liderleri, bu şekilde bir antlaşmanın işe yarayacağından güvenilir değiller fakat gene de bir tedbir alma gereği duydular. Sıhhat sistemi çöken ülkeler, tekrar bu şekilde bir yıkım yaşamak istemiyor. Problem; felaketlerde aşı ve tıbbi araç-gereç satışından sonuna kadar kâr düşüncesiyle mi hareket edilecek yoksa insan yaşamını kurtarmak için ahlaklı ve görevli mu davranılacak.

Elektrikli araçlar

İstatistiklerde geçen yıl küresel olarak, elektrikli vasıta sayısının 27 milyona yakın olduğu görülüyor. Bu sayı, fazlaca azca. Benzin ya da mazotla çalışan vasıta sayısı bir milyar 474 milyon. Halen satılan her yüz araçtan 14’ü elektrikli. 2020 senesinde bu oran yüzde 5’ti. Benzinli ve elektrikli vasıta sayısını dengelemek için bile elektrikli vasıta satışının oldukça yüksek oranlara çıkması gerekiyor. Aslına bakarsak sıhhatli sayılara ulaşmak fazlaca zor. Şu sebeple yollarda hem benzin hem elektrikle çalışan hibrit (melez) araçlar da var.

* Geçen yıl satılan elektrikli araçlarla beraber halen yollarda olan elektrikli vasıta sayısının toplamı.

Iktisat

Tahmin edilmesi en zor konulardan biri de ekonomidir. Dünyaca meşhur Moody’s, Standard&Poors, Fitch, Morgan Stanley şeklinde firmalar, iktisat tahminlerini sık sık revize ederler. İşler yolundayken umulmadık bir gelişme, insanların çarşı-pazar ekonomisinden, ülkelerin iktisat politikalarına kadar herşeyi altüst edebilir. 2024 için meydana getirilen tahminler şimdilik pozitif. Dünya ekonomileri, Covid19 ve arkasından gelen Ukrayna-Rusya savaşının negatif etkilerini yeni yılda silebileceği inancında.

Endonezya

Ülke, 17 Ağustos’ta yeni bir başkente kavuşacak: Nusantara. Eski başkent Cakarta, zayıf toprak yapısı sebebiyle milim milim battığından, seneler ilkin bu karara varıldı. Yeni başkent, Borneo Adası’nın doğusunda, Kalimantan eyalet sınırları içinde yer alacak. İnşaatına iki yıl ilkin başlanmıştı. Bu kadar kısa sürede bir başkent yapmak kolay değil. Hedeflenen tarih bu. Fakat tarih değişebilir.

Güneş panelleri

Güneş enerjisini kullanan paneller o denli ucuzladı ki, ABD’de 1 watt’lık güç başına maliyet, 90 cent’e kadar düştü. Fakat gene de çatınızı güneş panelleri ile kaplamanız sizin derhal kâra geçeceğiniz anlamına gelmiyor. Maliyeti 10 yılda çıkarıyorsunuz. Panellerin ömrü esasen 25 yıl. 15 senelik bir kazancınız oluyor. Adı “güneş paneli” fakat panellerinizin güneş görmesi gerekmiyor. Hava yağmurlu da olsa aydınlık alsınlar yeter. Fakat bakımı birazcık zahmetli. Panellerin kirlenmesi, kapasitenin düşmesi demek. Onları sık sık yıkamalısınız. Çatınızdaki panelleri yıkamak da kolay bir iş değil.

İndiyum bitti

Zayıf metal sınıfında olan İndiyum kaynakları, yeni yılda tükenmiş olacak. İlk kez 1863’te Alman kimyacılar tarafınca bulunan ve pek malum bir cevher olmayan İndiyum, işlenerek yumuşak ve kolayca dövülebilen bir metale dönüştürülüyor. Yarı iletken araştırmalarında, bazı metallerin üstünün ince bir filmle kaplanmasında, diş alaşımlarında, çekirdek reaktörlerinde kullanılan İndiyum’un yer kabuğunda bulunma oranı yüzde 1.1’di. Fazlaca zehirli olmamakla beraber, direkt kana karışması, çekince arz edebiliyor.

İnternet

İngiltere mevzuatına gore kurulmuş danışmanlık şirketi Deloitte, web hızlarının sınıra dayanmakta bulunduğunu bildiriyor. Buna gore en fazlaca kullanılan uygulamaların minimum yüzde 90’ı, 2024’te daha yüksek bit oranlarına çıkamayacak ya da limitleri zorlamayacak (Bit oranı, birim vakit başına işlenen bit sayısıdır. Kolay olarak bilgisayar üstünden verilerin aktarım hızı olarak da açıklanabilir).

Jimmy Carter

ABD’nin eski başkanlarından Jimmy Carter, 1 Ekim 2024’e kadar yaşarsa, ülke tarihinin 100 yaşını görecek ilk başkanı olacak. Emeklilik yaşamı 42 yılı buldu. Pek fazlaca kişinin emek verme hayatından daha uzun. George Herbert Walker Bush’un (baba Bush) 2018’de ölümünden sonrasında en yaşlı ABD başkanı unvanı, Carter’a geçmişti. Fakat kendisi hasta. Gene de hastanede iyi bir bakım görmek yerine son zamanlarını evinde, ailecek rahatlık içinde geçirmeyi tercih ediyor.

Mobil web

Küresel mobil web trafiği, 348 exabyte’a çıkacak. İnternet trafiğinin yüzde 50’den fazlası, cep telefonlarından ve web bağlantılı ev cihazlarından geçecek. Bilgisayarlarla uzaktan ilgilenenler bile “byte” olarak anlatılan kapasitelere aşinadır. 1 exabyte demek, 1’in yanına 18 sıfır koymanız anlamına gelir. Bu da milyar kere milyardır. Bu çok büyük sayı, bir tek cep telefonlarından girilen web trafiği içindir. Akıl almaz kapasiteleri olan bilgisayarların kullandığı “byte”lardan söz etmiyoruz bile. Byte’ı bir kez daha hatırlayalım. 8 bit’lik dizilim süresince 1 ve 0 değerlerini alan karakter birimi. Bu, harf de olabilir sayı da.

Nüfus

Dünya nüfusu, 2024’ün sonlarına doğru 8.5 milyar civarında olacak. Küresel nüfusun bir milyarı bulması için 300 bin yıl geçmesi gerekti. Sekiz milyara yetişmesi ise bir tek 222 yıl aldı. Sadece nüfus, iki kez ciddi olarak geriledi. 1315-1317 arasındaki “Büyük Açlık” ile 1346-1353’te “Kara Ölüm” olarak da malum Veba Salgını’nda milyonlarca insan öldü. O tarihlerde dünya nüfusu averaj 370 milyondu. İnsanlığın ortaya çıkışından bu yana dünyada toplam 115 milyar insanoğlunun yaşamış olduğu tahmin ediliyor.

Olimpiyatlar

Kış Gençlik Olimpiyatları, 19 Ocak – 2 Şubat tarihleri içinde Cenup Kore’nin Gangwon kentinde yapılacak. Fakat gözler daha fazlaca, 26 Temmuz – 11 Ağustos içinde Paris’te yapılacak Yaz Olimpiyatları’nda olacak. Paralimpik Oyunlar (engelli sporcuların katılmış olduğu oyunlar) da Fransa’da organize edilecek. Ortalama 4 milyar şahıs tarafınca izlenecek. 41 değişik tesiste 10 bin 500 atlet yarışacak. 20 bin akredite gazeteci (oyunları takip etmesine öncesinden izin verilmiş gazeteciler) oyunlarla ilgili haberler vermekle görevli olacak. Atletlere her gün, 600 binden fazla öğün, yiyecek çıkarılacak. 28 spor dalına bu kez dört spor daha eklendi: Break dans, sportif tırmanma, skateboard ve sörf.

Seçimler

40’tan fazla ülkede ulusal seçimler yapılacak. 2024, kim bilir en fazlaca seçim meydana getirilen yıl olacak. Suni Zeka’nın seçmenleri etkilemesi umut ediliyor. Bangladeş, Çin Halk Cumhuriyeti, Finlandiya, El Salvador, Pakistan, Endonezya, Portekiz, Rusya, Ukrayna, Panama, Dominik Cumhuriyeti, Meksika, Avrupa Parlamentosu, Litvanya, Uruguay, ABD, Slovakya, Hindistan, Sri Lanka, Ruanda, Moldova, Gürcistan, Venezuela, Romanya, seçim yapılacak ülkelerden bazıları.

Şarj istasyonları

Avrupa Birliği sonunda, cep telefonlarının şarj istasyonlarını da standarda bağladı. Yeni yıldan itibaren Birlik üyesi ülkeler içinde cep telefonu kullanan hepimiz, şarj işini standart fişlerle gerçekleştirecek. USB-Type C olarak malum bu konnektörler, 24 pin’li (uçlu). Her markanın şarj için değişik konnektör kullanımı üstüne alınan bu karar, pek fazlaca elektronik cihazın ve destek unsurlarının çöpe atılmasını, tamamen önlemese de azaltmayı hedefliyor. Ek olarak süratli şarj kabiliyeti olan Type-C’ler, eski cep telefonlarında kullanılamıyor. Teknoloji şirketlerinin yüzde 57’si, enformasyon kontakt sektörüne dünya genelinde yoğun yatırım yapıyor.

Trump faktörü

İngilizlerin haftalık iktisat dergisi The Economist, ABD’nin eski başkanı Donald Trump’ın tekrardan başkan olma girişimlerini “dünyaya en büyük çekince” olarak vasıflandırdı. Mecmua, Trump’ın ikinci dönem seçilmesinin hem ülkesini hem dünyayı birinci dönemden daha tehlikeli bir hale getirmesinden duyulan endişeyi altını çizdi. Tekrardan aday olacağını şimdiden açıklayan mevcut başkan Joe Biden, önümüzdeki kasım ayında yapılacak seçimlerde Trump’a karşı zorlanabilir. Hemen hemen erken olmakla beraber kamuoyu yoklamalarında Joe Biden’ın oy kaybettiğine, Trump’ın da yüzde 40-45 arası bir oy potansiyeline haiz olduğuna dikkat çekildi. Trump, 15 Kasım 2022’de Florida’daki malikhanesi Mar-a-Lago’da adaylığını duyurmuştu.

Uçaklar

Hidrojen ve elektrik gücüyle çalışan ilk uçaklar, Londra ve Rotterdam arasındaki seferlerine resmen başlamış olacak. Böylece emisyonu sıfır olan uçuşlar dönemine geçilmiş olacak. Seyahat, ZeroAvia’nın 18 kişilik Dornier tipi uçağıyla yapılacak. Aslına bakarsak hidrojen, elektrik üretmekte kullanılıyor. Daha ilkin yakıt hücreli (fuel cell) sistem, otomobillerde başarıyla denenmişti. Elektrik, lityum-iyon bataryaların desteğiyle tayyare pervanelerini döndürecek. Bir tek bataryalı yada yakıt hücreli uçaklar denenmiş, mühendisler sistemleri kafi bulmamıştı. Uçağın menzili, 926 km. İki kentin havaalanları arasındaki mesafe ise 321 km. Şirket, faaliyetlerini hem İngiltere’de hem de ABD’de yürütüyor.

Uzay

Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi NASA (National Aeronautics and Space Administration), “Artemis” adlı Ay programını başlatıyor. Bu programda, Ay üstünde araştırmalar yapılacak. Mars’a seyahat için Ay’ın bir sıçrama tahtası şeklinde kullanılması planlanıyor. Avrupa Uzay Ajansı ESA’nın (European Space Agency) ortaklığında yürütülecek projede, Ay’a iki astronot gönderilecek. ABD, 1972’deki Apollo 17 seyahatinden bu yana ilk kez Ay’a insanlı uzay aracı gönderiyor olacak. Öncelikli amaç, Ay’da devamlı bir üs oluşturmak (Artemis, Yunan mitolojisinde “tabiat” tanrıçasıdır).

NASA ek olarak, “Psyche” programını da başlatıyor. Görevi maden zengini asteroid’lerdeki cevheri dünyaya getirmenin yolunu bulmak. Uzay aracı, hiçbir asteroid’e inmeyecek. Bir tek maden varlıklarının iyi mi elde edileceği üstüne incelemeler meydana getirecek. Asteroid’ler Mars ve Jüpiter içinde yer ediniyor.

Suni zeka

Suni zeka çoğu zaman insanların kendi zihinleriyle ilişkilendirdiği öğrenme ve sorun çözme şeklinde bilişsel eylemleri yansılamak eden makineleri tanımlamak için kullanılıyor. Suni zeka, bilgisayarların kendisiyle yaşıt. 1940’larda bilim adamlarının çabası, bilgisayarları parlak zeka makineler yapmaktı. Sadece o yılların odalar dolusu bilgisayarlarının, kolay bir çarpma işlemini yapmak için bile birkaç saniye düşünmeleri gerekiyordu. Bundan dolayı suni zeka projeleri rafa kaldırılmıştı. Suni zekayı ilk kez 1997’de gördük. “Deep Blue”adlı bilgisayar, 11 Mayıs günü, Dünya Satranç Şampiyonu Garry Kasparov’u yenmeyi başarmıştı. IBM tarafınca geliştirilen Deep Blue, üç dakikada 540 hamle hesaplayabiliyordu. Aynı bilgisayar bugün üç dakikada 36 milyar ihtimaller içinde hamleyi hesaplıyor. 1985-2000 yılları aralığında unvanını sakınan Kasparov, sonunda kime yenildi dersiniz. “Sen satrancı bırak, çocuk doğur” söylediği Macar hanım satranç oyuncusu Judith Polgar’a.

Yeşil çelik

İsveç’in kamyon üreticisi Scania; kamyon, otobüs ve öteki ağır vasıtalarında, çevreci yöntemlerle (fosil yakıtlar kullanılmadan) elde edilmiş çelikten yararlanacağını deklare etti. Hedef, her ne kadar dört yıl sonrasını gösteriyor olsa da başlangıç olması ve öteki üreticilere de örnek teşkil etmesi açısından mühim bir gelişme. 1960’lı yılları yaşamış olanlar, İstanbul’da ulaşımda Scania-Vabis belediye otobüslerinin kullanıldığını hatırlayacaktır. O denli fazlaca gürültü yaparlardı ki, yaşlılar durağa daha sessiz otobüslerin gelmesini beklerdi. Vabis (Vagnfabriks Aktiebolaget i Södertälje), aslına bakarsak bir vagon fabrikasıydı. 1891’de kurulan şirket, 1911’de Scania’ya bağlanmıştı. Scania da 2008’den bu yana Alman Volkswagen Group’a ilişkin.