“Minister” kelimesinin anlamını hepimiz biliriz. Hükümetlerde yer alan, değişik görevler üstlenen bakanlardır. Ülkesine göre, farklı sıfat ve yetkilere sahip olurlar. ABD’de “secretary” (sekreterlik) olarak adlandırılırlar. Fransa’da ise bakanlar dışında bazı yardımcı bakanlar da bulunabilir. Bunlardan, “Secretaire d’Etat” (devlet sekreterliği) adı verilen makam da bir tür bakanlıktır. Yine Fransızca konuşulan bazı ülkelerde “ministre adjoint” (bakan muavini) ve “ministre delegue” (murahhas/kendisine izin verilen bakan) gibi unvanlara sahip yöneticiler, birer bakan gibi hareket ederler. Sandalyesiz bakanlar bile vardır. Bunlara, “portföyü olmayan bakan” (minister without portfolio) adı verilir. Orta elçiler (büyükelçiden önceki kademe) de birer bakandır. Protokolde, “minister plenipotentiary” (tam yetkili bakan) olarak geçerler. Bir de gölge bakanlar (shadow minister) vardır. Muhalefet tarafından görevlendirilirler. Gerçek bakanların icraatini takip ederler. Gerektiğinde eleştirirler vs, vs.
Genelde; dışişleri, içişleri, adalet, eğitim, maliye, ulaştırma, savunma, tarım, ticaret, bayındırlık, sanayi gibi alanlarda bakanlıklar kurulur. Bakanlıkları ilginç bir şekilde çeşitlendiren ülkeler de olduğunu biliyor muydunuz? Sıradışı olan bu bakanlıklara bir göz atalım:
* Mutluluk Bakanlığı (BAE / Bhutan)
Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), vatandaşlarının mutlu olmalarını şansa bırakmadı. 2016’nın şubat ayında “Mutluluk, Barış ve Hoşgörü Bakanlığı”nı kurdu. Başına getirilen Ohood Alm Roumi, 29 üyeli kabinenin sekiz kadın bakanından biri oldu. Görevi, ülkesini dünyanın beş mutlu ülkesinden biri yapmaktı. Ama bunu başarıp başarmadığını henüz bilemiyoruz. Birleşmiş Milletler’in Dünya Mutluluk Raporu’na göre BAE, mutluluk açısından dünyanın 157 ülkesi arasında 28’inci. Hindistan’ın kuzeydoğusunda, Himalaya dağlarında bir krallık olan Bhutan da halkının mutluluğunu ulusal bir öncelik haline getirdi. Ülkenin girişimi, 1972 yılına kadar uzanıyor. Adına da “Gayrisafi Mutluluk Endeksi” adını verdiler. Ekonomik gelişimle mutluluk üretmek, aslında Budist rahiplerin prensipleri üzerine kurulu.
* Tuvalet Bakanlığı (Japonya)
Japonya’nın en önemli unsurlarından birini soracak olursanız, size “tuvalet” cevabını verirler. Haruko Arimura, 2014’te tuvaletlerle ilgili bir bakanlık üstlendiğinde hiç kimse bunu yadırgamadı. Çünkü bu, Japonlar için hassas bir konu. Elbette ki kamuya açık umumi tuvaletlerden söz ediyoruz. Bu tuvaletlerin temiz tutulması, onarılması, ihtiyaç halinde yenilerinin açılması, bu bakanlığın sorumluluğunda. Eğer Japonya’nın büyük kentlerinden birine giderseniz, kaldığınız otellerde bilinen tarzda alafranga tuvaletler görürsünüz. Oysa kırsal kesimde, köylerde çok farklıdırlar (Artık onu da tarif etmeyelim). Birkaç yıl önce, 60 milyon dolara mal olan bir Tuvalet Müzesi bile açtılar.
* Gezegenleri Koruma Bakanlığı (ABD)
Böyle bir bakanlığın ABD’de kurulması şaşırtıcı olmamalı. Bakanlığın görevleri; güneş sisteminin gezegenlerinin keşfedilmesinde sorumlu davranılmasını sağlamak, bir gezegene gidildiğinde orijinal yapısının bozulmaması için gerekli önlemlerin alındığından emin olmak, hayat olup olmadığına dair izler ararken zarar verici etkinlik ve projelerden kaçınmak olarak sıralanabilir. Amerikan Havacılık ve Uzay Dairesi NASA (National Aeronautics and Space Administration), 1967 yılında koruyucu bir antlaşma olan “Dış Uzay Paktı”nı imzaya açmıştı. O zamanlar sadece eski adıyla Sovyetler Birliği, böyle bir pakta imza atabilirdi (Günümüzde bir düzine kadar ülke, uzayla ilgili faaliyet yürütüyor). Amerikalılar, şeffaflık adına, bakanlığın başındaki kişinin yıllık maaşını bile açıkladı: 187 bin dolar. Ya da aylık 15 bin 584 dolar.
* Çay Bakanlığı (ABD)
Bir başka ilginç bakanlık. Günümüzden 125 yıl önce ABD hükümeti, ülkeye ithal edilen çayın kalitesini test edecek bir grup uzmandan oluşan bakanlık kurma gereği duymuştu. 1897 yılında çıkarılan “Çay İthali Yasası” gereği, çayın kalitesinin tatmin edici bir düzeyde olduğunun belirlenmesi şart koşulmuştu. Bakanlık yetkililerinin işleri kolay değildi. Ülkeye giren her çay çuvalından örnek alıp demleyerek tadına bakmak zorundaydılar. Daha eskiye gidecek olursak, Amerikan Bağımsızlık Savaşı öncesinde 16 Aralık 1773’te, Boston limanında ayaklanan Amerikalı yerleşimcilerin karanlıktan yararlanarak ve yerli kılığına bürünerek İngiliz Doğu Hindistan Kumpanyası’na ait üç gemi dolusu çayı (tahminen 70 ton) denize dökmelerinin üzerinden yine 125 yıl geçmişti (Olay, “Boston Çay Partisi” olarak anılıyor). 1960’lı yıllarda hukukçular, Çay Bakanlığı’nın gereksiz olduğuna, bakanlığın kaldırılmasına hükümeti ikna etmeye çalıştılar. Çünkü çayı incelemenin maliyeti o yıllarda 200 bin doları geçiyordu. 1996’da dönemin başkanı Bill Clinton, diğer ithal edilen besin maddelerinin yanında çayın öneminin fazla olmadığına kanaat getirdi ve bakanlığı kapattı. Ne de olsa Amerikalılar için çay değil kahve önemli.
* Yoga Bakanlığı (Hindistan)
Narendra Modi yönetimindeki hükümet, 2014 yılında geleneksel tıbbi uygulamalar ve yoganın geliştirilmesi amacıyla bir bakanlık kurdu. Bakanlığın adı, AYUSH oldu. Bu; Ayurveda (doğal şifa sistemi), Yoga (fiziksel ve zihinsel disiplin), Unani (Fars-Arab geleneksel tıbbı), Siddha (mükemmellik ve aydınlanma elde etme) ve Homeopathy (alternatif tıp yöntemleri) kelimelerinin baş harflerinden oluşmuş bir kısaltmaydı. Bu bakanlık da önceleri kabul görmedi. Ama 2015’te “Yoga Günü” kutlandı. Başbakanın da katıldığı 35 bin kişilik bir toplantıda yoga yapılması üzerine bakanlık kendini yavaş yavaş kabul ettirmiş oldu. Ülkede 210 milyon Müslüman nüfusun karşı çıkmasına rağmen.
* Kahve Bakanlığı (Papua Yeni Gine)
Papua Yeni Gine, Pasifik Okyanusu’nun güneybatısında bir adalar devleti. Tarımsal ürünlerinin yüzde 30’unu kahve oluşturuyor. Geliri de ülkenin gayrisafi yurt içi hasılasının (GSYİH) yüzde 6’sını oluşturuyor (Aslan payı, turizmde). Ülkenin başbakanı James Marape, geçen yılın ağustos ayında Joe Kuli’yi ülkenin ilk “Kahve Bakanı” olarak atadı. Göreve geldikten sonra “Kahveye, kahveye ve kahveye odaklanacağız” diye espri yapan bakan, iklim krizi nedeniyle kahve üretiminin tehlike altında olduğuna, buna karşılık tüketimin her yıl hatırı sayılır oranlarda arttığına dikkat çekti.
* Yalnızlık Bakanlığı (Birleşik Krallık / Japonya)
2021 yılının şubat ayında Japonya’da yeni bir bakanlık kuruldu. Tetsushi Sakamoto, ülkenin ilk “Yalnızlık Bakanı” olarak göreve başladı. Japonya’da yalnız yaşayanlar arasında intihar oranı oldukça yükselmişti. Özellikle kadınlar, yalnız başlarına hayata tutunamıyor, yaşamlarına son veriyordu. Bu üzücü gelişmenin önlenmesi, en azından intihar vakalarının istatistiklere daha az yansıması sağlanabilirdi. Covid-19 salgınının, insanları evlerine kapatması, durumu daha da ağırlaştırmıştı. Japonlar, 2018 yılında Birleşik Krallık’daki uygulamayı örnek aldı. Yaşlı İngilizlerin durumu da kötüydü. Pandemi öncesinde gözlemlenen rakamlar iç karartıcıydı. Yalnızlık Bakanı olarak Tracey Crouch atanmıştı ama sosyal olarak kendilerini izole edilmiş gören yaşlılar için somut olarak neler yapıldığı, tam olarak açıklığa kavuşmuş değil.
* Yaşlılar ve Çocuklar için Sosyal Güvenlik Bakanlığı (Danimarka)
İskandinav ülkeleri, sosyal güvenliğe verdikleri önemle tanınır. Danimarka da İsveç, Norveç, İzlanda, Finlandiya, Grönland ve Faroe Adaları ile birlikte bir İskandinav ülkesi. Halkının güvencesini ön planda tutan Danimarka’da zaten yaşlılara ve çocuklara her tür destek veriliyor. Aslında bu bakanlığın adına “göç” ve “entegrasyon” işlerini de eklemek gerekiyor. Çünkü dışarıdan göç alan ülke, bu insanların yeni yaşamlarına entegre olabilmeleri için çözümler de üretme çabası içinde.
