PARA BES/ ZEYNEP CANDAN AKTAŞ Yurtdışında başka ülke paralarına yatırım yapıldığı pek görülmüyor. Bir tek kurumsal yatırımcılar tarafınca, portföy çeşitlendirmesi amacıyla değişik ülkelere ilişik borçlanma araçları ve yatırım enstrümanları portföylere dahil ediliyor. Peki, niçin devletimizde ‘döviz’ kısaca başka bir ülkenin parası yatırım aracına dönüşüyor? Bu probleminin cevabı fazlaca değişik dinamiklere işaret etse de ana niçin, ‘enflasyondan kaçınma eğilimi’ benzer biçimde görünüyor. Yüksek enflasyon sebebiyle yerli paranın satın alma enerjisini kaybettiğini gören hane halkları ve kurumlar, ellerindeki Türk Lirası varlıkları yabancı bir ülkenin parasına çevirerek yada yabancı para ile değerlendirilen varlıklara yatırım yaparak, satın alma güçlerini korumaya çalışıyorlar. Bu eğilim enflasyonun yükseldiği dönemlerde artarak, bankalardaki mevduat yapısını da döviz lehine etkiliyor. Enflasyonun düşmüş olduğu dönemlerde ise eğilim tersine dönüyor. Sadece hiçbir süre toplam mevduat içinde yabancı para oranı ‘0’a düşmüyor.
YABANCI PARA YATIRIMI
Döviz yatırımının bireysel emeklilik sistemine yansıması ise, altın ve kıymetli madenler fonları başta olmak suretiyle, kamu dış borçlanma araçları fonları ve yabancı fonlara yatırım şeklinde gelişiyor. Altın ve kıymetli maden yatırımlarının sistemdeki ağırlığı yüzde 29’larda iken, kamu dış borçlanma araçlarının ağırlığı yüzde 13’lerde. Yabancı hisse senedi ve borçlanma araçlarına yatırımlarla beraber döviz cinsinden değerlenen varlıklar, bireysel emeklilik sisteminin ortalama yüzde 47’sini oluşturuyor. Öteki taraftan yabancı para cinsinden yatırımlar aslına bakarsak yüksek risk de içeriyor. Bir taraftan iç piyasada paritedeki dalgalanmalar, öteki taraftan yatırımın kendi riski, hem yüksek getiri vadediyor hem de aşırı kıymet kayıplarına kapı aralıyor.
ALTIN YATIRIMI
Vatanımızda dövize yatırımın ana adresi altın. Yastık altı ve resmi kanallardan altın yatırımı, kim bilir halkın en büyük yatırım tercihi. Bireysel emeklilik sisteminde de altın ve kıymetli madenler, en büyük tercih olarak karşımızda. Bilhassa geçen haftalarda altının ‘ons’ bazında da yükselmesiyle gözler bir kez daha altına çevrildi. Bu da bireysel emeklilik sistemindeki altına bağlı varlıkların kıymet kazanmasını sağlamış oldu.
Altın yatırımı, iki bacaklı ve yüksek riskli bir yatırım. Bir taraftan içerideki dolar/TL paritesinden, bir taraftan da yurtdışındaki ‘ons’ fiyatından etkileniyor. ‘Ons’ fiyatının ve dövizin yükselişi katmerli bir getiri sağlarken, ‘ons’la beraber dövizin düşüşü fazlaca süratli kıymet yitirilmesine niçin olabiliyor.
EUROBOND YATIRIMI
Dış borçlanma araçları fonlarının portföylerinde minimum yüzde 80 oranında Gömü yada hususi firmalar tarafınca, döviz cinsinden faiz getirisi ve kira getirisi sağlamak suretiyle ihraç edilen, borçlanma araçları bulunuyor. Bu borçlanma araçları dolar yada euro cinsinden olmasına karşın çoğu zaman EUROBOND olarak adlandırılıyor. Vadeleri 10-20 yıla kadar uzayabiliyor. Doğal ki vade uzadıkça bu varlıkları daha düşük fiyatlardan almak mümkün olabiliyor.
Dış borçlanma araçları fonlarının portföyünde bulunan eurobondlar, üç şekilde getiri sağlıyor: Birincisi; dolar/TL paritesinin yukarı yönlü hareketi, portföydeki döviz eşeysel varlıkların Türk Lirası cinsinden kıymetini artırıyor.
İkincisi; portföydeki döviz cinsinden borçlanma araçlarının faizlerinin düşmesiyle daha uzun solukta oluşacak getiri öne çekilmiş oluyor ve portföydeki eurobondların kıymeti artıyor.
Üçüncüsü; kupon ödemeleri, kısaca dönemsel faiz getirileri (çoğu zaman dolar eşeysel olan eurobondlar altı ayda bir, euro eşeysel olanlar yılda bir faiz ödemesi yapıyor.) ile portföye döviz cinsinden nakit akışı sağlanıyor. Bu nakit akışıyla gene eurobondlara yatırım yapılıyor.
Görüldüğü benzer biçimde, bir taraftan dolar/TL paritesindeki yukarı yönlü hareketler, eurobondların TL bazında değerinin artmasını sağlarken, öteki taraftan eurobondların faizlerinin aşağı yönde hareketi kısaca faizlerinin düşmesi de bu varlıkların kıymet kazanmasına niçin oluyor.
YABANCI FONLARA YATIRIM
Yurtdışındaki piyasalarda işlem gören ve yabancı para cinsinden varlık tutan fonlar SPK’dan izin alınarak kuruluyor ve SPK tarafınca onaylanan yabancı varlıklara yatırım yapabiliyor. Bilhassa değişken fonlar konjoktür uygun oldukça portföylerinde döviz eşeysel varlıkları bulundurabiliyor. Fakat portföyünün minimum yüzde 80’ini yabancı varlıklara bağlayan fonlar unvanlarında ‘yabancı’ ibaresine yer vermek zorunda. Bireysel emeklilik sisteminde unvanında ‘yabancı’ ibaresine yer veren ABE-Anadolu Hay.S&P Yabancı Borsa Yatırım Fonu ve AVR-Agesa Hay. Teknoloji Sektörü Yabancı Değ. Fon olmak suretiyle iki fon bulunuyor. Unvanında ‘yabancı’ ibaresi bulunan fonlar BEFAS’ta işlem görmüyor.
Peki, unvanında ‘yabancı’ ibaresi bulunan fonlara yatırımın risk ve getirileri nedir? İlk tesir yurtiçindeki döviz fiyatından geliyor. Döviz fiyatındaki artışlar, bu fonların Türk Lirası bazında kıymet kazanmasına niçin oluyor. İkinci tesir ise yurtdışındaki hisse senedi ve borçlanma araçları piyasalarındaki dalgalanmalardan geliyor. Hisse senedi piyasasındaki aşağı yönlü hareketler fondaki varlıkların döviz cinsinden kıymet kaybetmesine, yukarı yönlü hareketler ise portföydeki varlıkların kıymet kazanmasını sağlıyor.
