Dış Ticaret Sigorta Belgeleri

A. BELGE TÜRLERİ

Alıcı veya satıcının herhangi bir risk nedeniyle zarara uğramaması için malların, sözleşmede belirtilen tarafça sigorta ettirilmesi gerekmektedir.Aşağıda uluslararası ticarette kullanılan sigorta belgeleri ve bu belgelerde kapsanabilecek risk türleri tek tek ele alınmıştır.

1. SİGORTA MEKTUBU (Letter of Insurance)

Ülkemizde “Küvertür Notları” olarak da adlandırılan bu belge, sigorta komisyoncuları (broker) tarafından, sigortanın yapılacağını ya da yapılmış olduğunu üçüncü şahıslara duyurmak amacı ile düzenlenir. Hiçbir şekilde sigorta belgesi veya poliçesi yerine geçmez. Meydana gelebilecek herhangi bir hasar veya kayıp nedeni ile bu belgeye dayanarak sigorta şirketinden tazminat istenemez. Malların sahibi tazmin talebini ancak bu belgeyi düzenleyen sigorta komisyoncusuna yapabilir. Bu belge esasen düzenlenecek olan sigorta poliçesine baz olarak kabul edilir ve bunun düzenlenmesinden sonra mutlaka sigorta poliçesinin de düzenlenmesi gerekir. Sigorta mektubu bankalarca uygun bir sigorta belgesi olarak kabul edilemez.

2. SİGORTA ŞAHADETNAMESİ VEYA SİGORTA BELGESİ (Insurance Certificate)

Sigortacı ve sigortalanan arasında yapılan açık veya flotan sigorta sözleşmesine dayanılarak düzenlenir. Açık veya flotan sigorta, yapılacak olan birden fazla yüklemenin sigortasını kapsamak üzere düzenlenir. Her yükleme tarihinde sigorta yaptıran, kesin sigortanın yapılması için malların niteliklerini ve yükleme tarihini bildiren sigorta şahadetnamesini doldurup imzalayarak sigorta şirketine gönderir. Bu belge bir teklif niteliğindedir ve sigorta şirketi tarafından imzalandıktan sonra geçerli bir sigorta belgesi haline gelir. (Örnek 17) Sigorta şahadetnamesi yükletenin talebi üzerine nama, emre ya da hamiline düzenlenerek ciro ve teslim yolu ile devredilebilir. Ancak sigorta şahadetnamesinin devredilebilir bir kıymetli evrak niteliğinde olabilmesi için mutlaka hem sigorta yaptıran hem de sigortacı tarafından imzalanmış olması gerekmektedir. Sigorta belgesinin üzerinde açık veya flotan sigortaya bir atıfta bulunuluyorsa ve içerdiği riskler belirtiliyorsa, bu belge sigorta poliçesi yerine geçer. Ancak yine de sigorta poliçeleri kadar güvenilir belgeler değildir. Bu nedenle sigorta şirketi büyük ve güvenilir değilse bankalar tarafından ihtiyatla karşılanır.

3. FLOTAN SİGORTA POLİÇESİ VEYA AÇIK KUVERTÜR (Floating Policy or Open Cover)

Flotan sigorta malların kesin sigortası yaptırılmadan önce, yükleme gerçekleştirilene kadar malların sigorta ettirilmesi için yaptırılan geçici bir sigorta türüdür. Yükleme gerçekleştirildikten sonra, flotan sigorta kesin sigortaya dönüştürülür. Bu işlem yukarıda anlatıldığışekilde sigorta şahadetnamesi düzenlenerek yapılabileceği gibi, aşağıda anlatılacağı üzere yeni bir poliçe düzenlenerek de yerine getirilebilir. Kesin sigortanın mallar yüklendiği anda gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Ancak flotan sigorta yaptırıldığında, kati sigorta birkaç günlük gecikmeyle dahi olsa yaptırılabilmektedir. Çünkü flotan sigorta yaptırıldığı andan itibaren bir kuvertür tesis edilir. Yani mallar sigortalanır. Fakat bu bir taşıma sigortasıolduğu için, prim ancak yükleme gerçekleştirildiği andan itibaren tahsil edilir. Flotan sigorta çok küçük bir ücret karşılığında açılır ve geçerlilik süresi 12 aydır. Flotan sigorta açtırmak için sigorta başvuru formu doldurulup sigorta yaptıran tarafından imzalanarak sigorta şirketine verilir.

4. SİGORTA POLİÇESİ (Insurance Policy)

Sigorta yaptıran ile sigortacı arasında malların belirli yerler ve belirli tarihler arasında sigortalanması için düzenlenen bir belgedir. Nama, emre veya hamiline olarak düzenlenen bu kıymetli evrak ciro yolu ile devredilebilir. Mallarda meydana gelebilecek herhangi bir hasardan dolayı sigortayı yaptıran veya ciro yolu ile sigorta poliçesini elinde bulunduran kişi doğrudan zararın tazmini için sigorta şirketine başvurabilir.

Sigorta poliçesinde şunlar belirtilmelidir:

1) Sigortacının ve sigorta ettirenin ve varsa faydalanan kimsenin adı ve soyadı veya ticaret unvanı ve ikametgah adresleri,

2) Sigorta konusu,

3) Sigortacının üstüne aldığı risklerle, bunların başlayacağı ve son bulacağı tarih,

4) Sigorta bedeli,

5) Primin tutarı ile ödeme zamanı ve yeri,

6) Sigortacının üstüne aldığı rizikoların gerçek kapsamlarını belirlemeye yarayacak bütün haller,

7) Düzenleme tarihi. Sigortalar çeşitli kapsamlarda düzenlenebilir. Bir sigorta poliçesinin hangi riskleri kapsadığı açık ve kesin olarak poliçede belirtilmelidir.

B. SİGORTADA KAPSANABİLECEK RİSK TÜRLERİ

Bir sigorta poliçesinin kapsayabileceği rizikolar üç ana başlıkta incelenebilir:

1. Müşterek Avarya (General Average)

Geminin karşılaşacağı risklerden dolayı, malların da hasar görmesi ihtimaline karşı yapılan bir sigortadır. Örneğin; geminin batma tehlikesine karşı malların bir kısmının denize boşaltılması bu tür bir risktir. Bunun gibi gemide meydana gelebilecek her türlü hasardan o gemide malları taşınan bütün sigorta şirketleri müşterek olarak sorumludur. Kendi sigortaladıkları mallara hiçbir şey olmasa dahi meydana gelen hasarı kendi payları oranında tazmin etmek zorundadırlar. Bütün sigorta poliçeleri bu riski kapsamaktadır.

2. Hususi Avarya Franko (Free From Particular Average)

Bu en dar kapsamlı olan riziko çeşididir. Çünkü Hususi Avarya Franko sadece geminin yanması, batmasıveya karaya oturması gibi durumlarda meydana gelen hasar ve kaybın tazmin edilmesini kapsamaktadır. Genellikle kömür, demir gibi ağırlığına oranla kıymeti göreceli olarak daha az olan ve özel bir hasar riskine yakın olmayan maddeler için yapılır.

3. Hususi Avarya (Particular Average)

Bu en geniş kapsamlı riziko çeşididir. Müşterek avarya zararlarının yanı sıra mallarda özel olarak meydana gelebilecek riskleri de kapsar. Burada malların tamamının hasar görmesi gerekmez. Herhangi bir paketin bir bölümünün bile hasar görmesi halinde sigorta şirketi bu kaybı tazmin eder. Sigortanın kapsayacağı riskler poliçede tek tek belirtilmelidir. Çünkü bir çeşit hususi avarya olan “I.C.C. all risks” kapsamında temin edilen sigortalarda bile bazı riskler sigorta kapsamı dışında kalmaktadır.

Bu sigorta ile kapsanan, olağan hallerde meydana gelebilecek zarar ve ziyandır. Savaş, afet, grev gibi olağanüstü hallerde meydana gelebilecek zararlar sigorta kapsamının dışındadır. Bu tür tehlikelere karşı, sigorta anlaşmasında rizikoların kapsamı genişletilebilir. Sigorta poliçesine eklenen her olağandışı risk için sigorta yaptıran ayrıca prim ödemek durumundadır.

Hususi avaryada uygulanan muafiyetin niteliğine göre iki şekilde ödeme yapılabilir:

a) Adi Muafiyet (Ordinary Franchise): Burada belirli bir oranda muafiyet sınırı vardır; bu miktara kadar olan hasarı sigorta şirketi tazmin etmez. Ancak bu limit aşıldıktan sonra zararın tamamı sigorta şirketince ödenir. Örneğin, TL.100.000.-‘lık bir malın sigortası yaptırılmış ve muafiyet sınırı da %5 olarak tespit edilmiş ise TL.5.000.-‘na kadar meydana gelebilecek hasar sigorta şirketi tarafından tazmin edilmez. Zarar TL.5.000.-‘nın üzerinde ise tamamı ödenir.

b) Tenzili Muafiyet (Deductible Franchise): Bu muafiyet şeklinde ise, tüm hasar ve ziyan üzerinden belirli bir yüzde düşülerek kalan miktar üzerinden zarar sigorta şirketince tazmin edilir. Örneğin ; sigortalanan malın değerinin TL.100.000.-, tenzili muafiyet oranının %5, zarar – ziyanın TL.75.000.- olduğunu varsayalım. Tenzili muafiyet (75.000 x .05 =) TL.3.750.- düşülerek, (75.000 – 3.750 =) TL.71.250.- ödenir. Sigortanın muafiyetsiz olarak yapılması da mümkündür; bu durumda özel şartlar arasında belirtilmesi halinde, tazmin herhangi bir muafiyet uygulanmadan yapılır.

C. LONDRA SİGORTACILIK ENSTİTÜSÜNÜN DÜZENLEDİĞİ TAŞIMA SİGORTASI ŞARTLARI (INSTITUTE CARGO CLAUSES)

Londra Sigortacılar Enstitüsünün, nakliye sigortaları hakkında kabul ettiği İngiliz Taşıma Sigortasında ise sigortalar kapsadıkları risk açısından üç ana gruba ayrılmıştır.

1. Institute Cargo Clauses (A)

Bütün taşımacılık türlerinde kullanılan en geniş kapsamlı sigorta çeşididir. Enstitünün eski “all risks” klozunun yerine kullanılmaktadır. Sigorta belirtilen yükleme limanından başlar, nakliyatın normal seyri içinde devam eder ve boşaltma yerinde sona erer. Deniz taşımacılığında meydana gelebilecek veya denize ait olmayan ticari rizikolar şeklinde ifade edilen (yağ lekesi, yabancı maddelerle temas, çalınma, delinme, kırılma v.s.) her türlü hasar ve kaybı tazmin eder. Ancak gecikme veya malın kendi ayıbınedeniyle meydana gelebilecek hasarlar tazminat dışıdır.

2. Institute Cargo Clauses (B)

Hususi avaryada (WA/WPA – With Average/With Particular Average) kapsanan riskleri içermektedir. Geminin karşılaşabileceği riskler dışında, bazı özel olarak kararlaştırılmış riskleri de kapsamaktadır. I.C.C. (A)’da kapsanan rizikolardan daha dar kapsamlıdır. Karayolu taşımacılığında, I.C.C. Kamyon Klozu, demiryolu taşımacılığında ise I.C.C. Demiryolu Klozu olarak kullanılmaktadır.

3. Institute Cargo Clauses (C)

Enstitünün eski “hususi avarya hariç (FPA)” klozu yerine kullanılmaktadır. “Tam Ziya” olarak da bilinen bu sigorta türünde nakil aracının kullanılamaz hale gelmesi sonucunda mallarda meydana gelen hasar ve kayıp tazmin edilir. Mallarda meydana gelebilecek herhangi özel bir hasar sigorta kapsamı dışındadır. Bu kloz ancak demir, kum gibi malların taşımasında tesis edilmelidir. Yukarıdaki tüm klozların kapsamı, prim ödenmek ve sigorta poliçesinde belirtilmek suretiyle genişletilebilir.

D. SİGORTA BELGELERİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR

- Sigorta belgeleri ve poliçeleri bizzat sigortacı veya yetkili acentası tarafından imzalanmış olmalıdır; aksi takdirde hiçbir hüküm ifade etmez.
- Sigorta belgeleri, taşıma belgesinde gösterilen yükleme veya sevk tarihinden daha sonraki bir tarihi taşımamalıdır.
- Sigortanın meblağı malların CIP veya CIF bedelinden en az %10 fazla olmak zorundadır, aksi takdirde bankalarca geçerli bir sigorta belgesi olarak kabul edilmezler.
- Sigortalanacak rizikolar belirlenirken:
  - 1. Sigortanın tipi A veya B veya C klozu olarak ifade edilmelidir,
    2. Sigortalanması gereken riskler ayrıca sigorta poliçesinin üzerinde açık olarak yazılmalıdır.
- Sigorta poliçesinin üzerinde tazminatın hangi muafiyet şekli uygulanarak ödeneceği belirtilmelidir. Akreditif şartlarında açıkça sigortanın muafiyetsiz yapılacağı belirtilmediği sürece bankalar garanti vermişolsalar dahi sigortanın muafiyetsiz uygulanmasını sağlayamazlar.
- Sigorta belgeleri birden fazla orijinal nüshalı düzenlenmiş gözüküyorsa, akreditifte aksine bir yetki yer almadığı sürece bütün orijinal nüshalar ibraz edilmelidir (Akreditifler Hakkında Yeknesak Teamül ve Uygulamalar 500 Sayılı Broşür, Madde 34/b).