NUR DEMİROK Şimdi denizlerimize yatırım zamanı! Üç hafta süresince denizlerimizdeki naturel zenginliklerden bahsedeceğim. Bir çok bilinmeyen bu zenginlikleri araştırıp yatırım yapanlar oldukça kazanacak! Denizler balık ve kabuklu deniz hayvanları haricinde insanlığa öylesine oldukça armağanlar sunar ki, bu tarz şeyleri anlatmaya bu sayfalar yetmez. Önümüzdeki üç hafta süresince sizlerle çok da fazla fazla bilinmeyen ya da çoğu zaman ikinci planda kalan bilhassa bizim deniz zenginliklerimizden söz edeceğim. Üç bölüm halinde sunacağım bu yazı dizisindeki mevzular içinde şunlar var: ‘Krill’, ‘Spirulina’, ‘Mavi-Yeşil Algler’, tüketilebilir ve ticari amaçla kullanılabilen ‘Yosunlar’, ‘Deniz Tuzu’, ‘Havyar’, ‘Balık Karaciğeri’ ve pek bilinmeyen, fakat ihraç edilebilen çeşitli deniz canlıları… İşte bu yazı dizisinin ilkini sizinle bu hafta paylaşmak isterim: Mevzumuz ‘Plankton’lar…
Neredeyse yüzde 70’inin denizler, okyanuslar, akarsu ve göllerle kaplı bulunduğunu düşünecek olursak, dünyamız aslen karadan oldukça bir ‘su gezegeni’. Bilhassa denizel ortamlarda yaşayan bu canlılar, gıda zincirleri ve ekosistemler, gelecek nesilleri yakından ilgilendirecek özellikte dirimsel öneme sahipler.
MİNİ KARİDES BENZERİ CANLILAR
Gıda zincirlerinin en altında yer edinen ‘Plankton’ dediğimiz bu oldukça minik mikroskopik canlılar, bir tek ‘denizlerde’ değil, tüm dünya ekosistemlerine hatta küresel ve lokal iklimlere direkt ya da dolaylı tesirleri olan temel yapı taşlarından. Plankton, ‘Antik Yunanca’da ‘seyyah, gezenti’ anlamına gelen ‘planktos’ sözcüğünden türemiş.
Planktonlar; bitkisel özellikler gösteren ‘phytoplanktonlar’ ve hayvansal özellikler gösteren ‘zooplanktonlar’ olarak ikiye ayrılıyor.
Planktonların doğaya ve tüm insanlığa tesirleri oldukça büyük. Ilk olarak tüm planktonlar birer ‘dönüştürücü’; okyanus tabanına düşen gıda parçalarını, hayvan ve nebat atıklarını parçalıyor, öğütüyor ve dönüştürüyorlar.
Ek olarak planktonlar kendilerinden daha büyük deniz canlılarının da ana gıda kaynaklarından.
Hatta insanların bile tükettiği ‘Phytoplankton’ (bitkisel) ve ‘Zooplankton’ (hayvansal) plankton çeşitleri de var: Mesela bir zooplankton türü olan ‘Krill’ bunlardan biri. Kriller, oldukça minik kimi zaman de mikroskopik ölçekte olabilen mini karides benzeri canlılar.
TİCARİ BESİNLERE AROMA VERİYOR
Bilhassa Japonya benzer biçimde Uzakdoğu vatanlarında ve Norveç benzer biçimde arktik (kutupsal) bölgelerde ticari olarak avı meydana getirilen ‘Krill’ (Norveçce ‘minik balık yavrusu sözcüğünden geliyor) bazı ticari besinlere ‘balık, deniz ürünü’ aroması (tadı) vermek için, fermente balık soslarında ve deniz ürünlü karışımlarda kullanılmak suretiyle sık avlanıyor.
Hayvan yemi olarak da işlenebilen Krill, son yıllarda farmakoloji ve gıda takviyesi sektörlerinde de büyük üne kavuşmuş durumda: Bu oldukça minik karides benzeri canlılardan elde edilmiş ‘Omega 3 Yağı’, bugün tüm dünyada ‘en kaliteli’, kolay absorbe edilen Omega 3 takviyelerinden biri sayılıyor. Ek olarak, bu canlılara ‘pembemsi’ rengini veren ‘astaxhanthin’ in de dünyanın en kuvvetli antioksidanlarından biri olduğu biliniyor.
Sonuçta Kriller oldukça kıymetli alternatif protein deposu da bununla beraber… Mesela Japonlar Kriller’i ‘Okiami’ denilen bir gıda şeklinde tüketirken, Philipinler’de ‘Bagoong’ denilen ‘Krill Hamur harcını’ şimdi oldukça popüler durumda. ‘Krill Unu’ da son zamanlarda atıştırmalıklarda da çokça kullanılıyor. Günümüzde ‘Krill Balıkçılığı’nda yüzde 56 ile Norveç başı çekerken, onu Kore ve Çin izliyor.
KÜRESEL ISINMA ALARMI
Gelelim fena habere: Ne yazık ki, son zamanlardaki küresel ısınma, belirgin iklim değişimleri ve buzulların eriyip çözülmesi, (kimi zaman kotrolsüz avlanma dahil), arktik bölgelerdeki Krillerin hatta tüm plankton cinslerinin de alarm derecesinde azalmasına niçin oluyor. Meydana getirilen araştırmalarda uzunca bir zamandan bu yana plankton rezervlerinin yüzde 80’inin yok olduğu söyleniyor.
Bu durum devam edecek olursa, planktonlarla beslenen canlıların azalması ve yok olma riski bir yana; doğada geri döndürülemez lezyonlar dahi olabilecek. Ticari anlamda da (unutmayalım ki doğada tüm sistemler birbirine bağlı olduğundan) balıkçılığa da büyük zararlar verebilecek. Umuyoruz ki, bu durum daha da kötüye doğru gitmez.
SÜPER BESİN: MAVİ-YEŞİL ALGLER
Phytoplanktonlar (bitkisel plankton) da Krill benzer biçimde Zooplankton’lardan geri kalmıyor; günümüzün en popüler, kapsamlı hatta ‘süper gıda’ olarak vasıflandırılan ‘mavi-yeşil alg’ türleri, bilhassa ‘spirulina’ denilen gıda takviyeleri de bu gruba dahil.
‘Cyanobacteria’ denilen ilkel ve fotosentez yapabilen bakteri grubuna ilişkin olan mavi-yeşil algler, günümüzde azca tuzlu ya da tatlı su havuzlarında ticari olarak yetiştirilse de köken olarak denizlerden geliyor.
Gıda takviyesi sektörünün yanı sıra ‘Phytoplankton’lara kozmetik dünyasında da bol miktarda rastlıyoruz artık. Birçok rahatsızlıklara iyi gelmesiyle malum bu ‘Phytoplankton’ türleri, gençleştirici (anti-aging) özellikleriyle de hep öne çıkıyor.
Phytoplankton’lar da kendilerinden daha büyük deniz canlılarının hatta ‘Kriller’in bile gıda deposu olabiliyor. Bitkisel özellikleriyle fotosentez yapabilen türleri de tüm deniz ve okyanuslarda bol miktarda mevcut.
‘Phytoplankton’lar tabiat ve küresel iklim için öylesine dirimsel öneme sahipler ki; deniz ve okyanuslarda inanılmaz büyük bir ‘canlı hacmi’ (‘bio-mass’) teşkil etmesiyle atmosferdeki oksijenin yüzde 50’sini üretiyorlar!
Şu anda soluduğumuz havanın büyük çoğunluğunu, bu küçük ‘bitkisel’ canlılara borçluyuz!
ONLARDAN YARARLANABİLİR MİYİZ?
İster bitkisel ister hayvansal plankton olsun; bu minik mikroskopik canlılar, son yıllarda doğada oluşan dengesizliklerle daha da ehemmiyet kazanmış durumdalar. Günümüzde onlardan daha oldukça yararlanmamız için birçok emek verme yürütülüyor.
Mesela, deniz ve okyanuslardaki kirliliğin ve bilhassa plastik, mikroplastik benzer biçimde atıkların parçalanmasında ve doğaya entegre edilmesinde çeşitli plankton türlerinden yararlanılması öngörülüyor.
Sonuçta tabiat, ekosistemler ve biz insanlık olarak bu küçük canlılara bağlıyız ve bağımlıyız. Doğadaki tüm canlı grupları, gıda halkaları, tabiat sistemleri de hep birbirlerine bağlı. Bu gerçeğin daha oldukça bilincinde olmamız umuduyla saygılar…
