Boşanmada Süresiz Nafaka Hak mı yoksa ceza mı?

Nafaka aslen ne bir ceza, ne de tazminattır. Fakat hukuk sistemimizde her şeyin bir zamanaşımı süresi vardır. Hususi borçlar en uzun 10, vergi borçları 5 yılda zamanaşımına uğrar. Sadece borçlar mı? En ağır suçlar için bile, örnek olarak müebbet hapis cezasını gerektiren suçlar bile 45 senelik dava açma süresine doğal olarak. Müddetsiz ne bir borç ne de kabahat ve ceza var. İstisnası, “sınırsız nafakadır”!

Temelinde “dayanışma” olan sınırsız nafaka borcu, hanım yada koca ölünceye kadar devam ettiğinden, nerdeyse bir “cezaya” dönüşüyor. Kötüye kullanıma elverişli, intikam amacıyla, bilhassa tekrardan evlenen eski eşi cezalandırma niyetiyle ısrar edilen sınırsız nafaka, cezadır.

2018 senesinde gerek İstanbul Aydın Üniversitesi Hukuk Fakültesi gerekse Aile, Emek verme ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı ile Hakkaniyet Bakanlığı tarafınca düzenlenen sempozyumlarda nafaka tartışmaları, ara sıra toplumdaki hanım – adam eşitsizliği bağlamında cereyan etmiştir.

Türk Çağdaş Kanunu nafakayı cinsiyetçi bir yaklaşımla düzenlememektedir. Sadece sınırsız nafaka ödeyen tarafın kahir ekseriyetinin erkekler olduğu yadsınamaz. Türkiye’de yalnız bir bayan diş hekiminin boşandığı eşine yoksulluk nafakası ödediği örneğinden söz edilir.

Iyi mi olmalı?

Toplumsal ve kültürel bakımdan eşitsizlikle mağdur olan hanıma, nafaka mevzusunda pozitif ayrımcılık yapılmalıdır aslen. Aile içi şiddete maruz kalan, her türlü çileye katlanıp, mesleğinden, kendi hususi hayatından fedakarlık meydana getiren, anne – babasıyla yaşamış olduğu şehri terk edip kocasının yaşamış olduğu yere göç eden hanım, boşanmak zorunda kaldığında, en kuvvetli şekilde korunmalıdır.

Fakat bu koruma, boşandığı eşi ile sınırsız bir maddi ilişki içinde olacak şekilde, ona muhtaç kılınacak şekilde sınırsız nafaka ile değil, ‘Toplumsal Devlet’in kendi sorumluluğunu hatırlaması ve yerine getirmesi ile olmalıdır.

Kusurlu adamın bir kereliğine ödeyeceği maddi ve tinsel tazminat, ya da “süreli” fakat “cömert” bir nafaka da bu korumayı pekiştirmelidir.

KANUN NE DİYOR?

Eski 743 Sayılı Türk Çağdaş Kanunu’nun 144’üncü maddesinde yoksulluk nafakası sadece 1 yıl ile sınırı olan olarak verilebiliyordu. Bu madde aynen şöyleydi:

“Kabahatsız olan karı veya koca, boşanma neticesi olarak büyük bir yoksulluğa düşerse, diğeri boşanmaya sebebiyet vermemiş olsa dahi kudreti ile mütenasip bir surette bir yıl müddetle nafaka itasına mahkum edilebilir.”

O halde eskiden, nafaka için yalnız yoksulluğa düşme değil, yoksulluğun da büyük bir yoksulluk olması aranıyordu. Her boşanan eş değil, boşanmaya yol açan, boşanmada kusuru olan eşin nafaka ödemesi gerekiyordu. Ve en önemlisi, ve tartışmaları bu güne kadar getirecek, neticeleri drama varan “mağduriyet”lere niçin olacak şekilde sınırsız değil, en fazla bir yıl süreyle nafaka ödemeye mahkum ediliyordu.

Son 31 senedir

12/05/1988 tarihinde yürürlüğe giren 3444 Sayılı Kanun ile ilgili maddede değişim yapılarak yoksulluk nafakası hem sınırsız verilebilir hale getirildi. Hem de boşanmada kusurlu olma şartı kaldırılarak, eşit kusurlu olma kafi sayıldı. Ek olarak, büyük bir yoksulluğa düşme yerine, yalnız yoksulluğa düşme kafi sayıldı.

Yoksulluk nafakasının sınırsız olarak bağlanacağı kuralı 1 Ocak 2002 tarihinden beri yürürlükte olan Yeni Türk Çağdaş Kanunu’nun 175 inci maddesi ile de aynen muhafaza edilmiştir. Yoksulluk nafakası 1926’dan itibaren 62 yıl 1 yıl süre ile ödenmiş iken, 1988’den beri, ortalama 31 senedir, sınırsız talep edilebiliyor.

Bursa Kestel Aile Mahkemesi, 2011 Senesinde yoksulluk nafakasının eşit kusurlu olan eşe sınırsız şekilde bağlanmasının anayasaya aykırılığı sebebi öne sürülerek yapmış olduğu başvuruyu, Anayasa Mahkemesi, boşanan eşin herhangi bir süre sınırı olmaksızın yoksulluk nafakası vermesini yükümlülüğünün toplumsal hukuk devleti ilkesinin gereği olarak kabul etmiş ve sınırsız nafaka yükümlülüğünde anayasaya aykırılık görmemiştir.

SÜRESİZ NAFAKANIN KOŞULLARI NELER?

1 – Talepte bulunma: Nafaka istenmezse, hakim kendiliğinden nafaka bağlayamaz. Hatta eşlerden birisi boşanmada ağır kusurlu olsa ve kusursuz olan eş, boşanmayla büyük bir yoksulluğa düşse bile, istemezse, hakim “ben sana nafaka bağlayım” diyemez!

Boşanmalar anlaşmalı yada çekişmeli olabilir. Anlaşmalı boşanmada da yoksulluk nafakası istenebilir. Mühim olan, anlaşmalı boşanmada dahi nafaka isteyenin en fazla eşit kusurlu olmasıdır.

Kusur yoksa, nafaka yok! Fakat dikkat edilmesi ihtiyaç duyulan, anlaşmalı boşanma davasında nafaka istenmezse, sonradan yoksulluğa düşüldüğü öne sürülen sebebi ile, yoksulluk nafakası davası açılmayacağı. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, nafakanın istenmediği anlaşmalı boşanma davası kesinleştikten sonrasında, ayrı dava ile yoksulluk nafakası istenemeyeceğine karar verdi.

Asla rastlamadık

Nafaka sınırsız istenmişse, mahkeme süreli nafakaya hükmedemez. Fakat boşanma davalarında süreli nafaka istendiğine dair asla davaya rastlamadık. Bir ihtimal 1 – 2 örnek çıkabilir, fakat genel olarak, nafaka isteniyorsa, sınırsız nafaka isteniyor, sonucuna varmak isabetsiz olmayacaktır.

2 – Kusursuz olma yada en fazla eşit kusurlu olma: Nafaka isteyen eşin boşanmaya niçin olmaması ya da eşit derecede kusurlu olması da gerekir. “Kendi düşen ağlamaz” misali, eğer eşlerden birisi boşanmaya kendi kusuru ile sebep olmuşsa, nafaka isteyemez. Örnek olarak, eşini aldatan şahıs, boşanmayla ağır yoksulluğa düşecek olsa bile, süreli, sınırsız nafaka isteyemez.

Eşit kusur var ise…

Boşanan eşlerden kimin ne kadar kusurlu bulunduğunu hakim takdir eder. Yargıtay adamın hanıma sertlik uyguladığı, sövgü etmiş olduğu ve birlik görevini yerine getirmediği, kadının ise kocasına “köpeğe, domuza benziyorsun” söylediği ve bıçakla saldırdığıyla ilgili bir davada, karı ve kocayı eşit kusurlu bulmuş, hanıma yoksulluk nafakası ödenmesine karar vermiştir.

Fakat tarafların birbirinden maddi ve tinsel tazminat taleplerini de eşit kusur sebebiyle reddetmiştir.

Başka bir boşanma davasında, kadının itimat sarsıcı davranış şeklindeki kusuruna karşılık, adamın eşine fizyolojik sertlik uygulaması ve akrabasının eşini cinsel yönden rahatsız etme etmesine sessiz kalmasını daha ağır kusur olarak kabul etmiş, ve adamın hanıma yoksulluk nafakası ödemesi kararlaştırılmıştır.

3 – Yoksulluğa düşme: Aslına bakarsak kanunkoyucunun söylemek istediği, evlilik birliğinde eşlerin birbirleri ile maddi ve tinsel dayanışma yükümlülüğü vardır. Boşanma ile eşlerin dayanışma yükümlülüğü de biter. Bu sebeple boşanmada eşit kusurlu olan bir taraf ötekinin maddi desteği olmadan yoksulluğa düşecekse, nafaka isteyebilir.

Ödeme ne süre biter?

Ölünce biter! Evet, nafaka alacaklısının yada borçlusunun ölümü ile biter. Başka? Nafaka alacaklısı tekrardan evlenirse de biter. İster eski eşi ile, ister başka birisi ile evlensin, gene de nafaka alacağı biter. Bu durumlarda mahkeme sonucuna dahi gerek toktur. Nafaka alacaklısı resmi nikah yapmadan fiilen evliymiş benzer biçimde beraber yaşamaya başlarsa, yoksulluğu ortadan kalkarsa, ya da onursuz yaşam sürmesi hâlinde nafaka bu sefer mahkeme kararıyla kaldırılır. Dava açmak gerekir.

YABANCI ÜLKELER NASIL DÜZENLİYOR?

– Alman Çağdaş Kanunu md 1578, sınırsız nafaka adil görünmüyorsa, süreli nafaka.

– Avusturya Evlilik Kanunu md 68, süreli nafakaya hakim karar verir.

– İsviçre Çağdaş Kanunu md 125, nafaka süresi evliliğin süresine, her iki tarafın maddi durumuna ne kadar sürede meslek edinmesinin ihtimaller içinde olduğuna ve öteki koşullara bağlı, emeklilik yaşına kadar da olabilir.

– Rus Aile Kanunu md 90, minimum üç yıl sürmüş evlilikler ve bakıma muhtaç engelli bir çocuk var ise sınırsız, bazı koşullarda minimum 10 yıl.

– İspanyol Codigo Civil (Çağdaş Kanun) md 97, süre belirtilmemiş fakat yargı karalarında kabul edilen bir oldukça kriterlere nazaran süreli nafaka uygulanır.

– Bulgaristan Aile Kanunu md 83, kaide olarak en fazla üç yıl, muhtaçlık davam ediyorsa hakim nafaka süresini uzatabilir.

‘YOKSULLUĞA DÜŞME’ KRİTİK BİR NOKTA…

Yoksulluğa düşmenin kriteri tam belli değildir.

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu “yeme, giyinme, barınma, sıhhat, ulaşım, kültür, eğitim” benzer biçimde ferdin maddi varlığını geliştirmek için mecburi ve lüzumlu görülen harcamaları karşılayacak düzeyde geliri olmayanların “yoksul” kabul edilmesi gerektiği benimsemiştir. Başka bir ifadeyle, geçimini kendi mali kaynakları ve emek verme gücüyle sağlama imkânından yoksun olan taraf yoksulluğa düşen taraftır.

Gene Yargıtay’a nazaran, asgari ücretli emek verme ya da sadece asgari ücret seviyesinde gelire haiz olma yoksulluk ödemeye engel değildir, boşandığı eşi yoksulluğa düşüyorsa, gene de uygun bir yoksulluk nafakası ödemek zorundadır.

Hatta çalışmayan, işi olmayan olan bir şahıs de, kafi serveti ve başka gelirleri var ise, o da yoksulluk nafakası ödemelidir.

Yoksulluk kişiden kişiye, yaşanmış olan yere, zamana nazaran değişik olur.

Mesela boşandığı eşiyle tertipli olarak beyaz perdeye, tiyatroya gitmiş ve bu alışkanlığı edinmiş bir şahıs için beyazperde, tiyatro bileti parasının olmaması, “yoksulluk” olarak kabul edilecektir. Bence burada tartışılması ihtiyaç duyulan, gereksinimler bakımından aynı kriterlerin nafaka yükümlüsü bakımından da aranması gerektiğidir.

Alışkanlıklar…

Yargıtay’ın belirlediği mecburi ve lüzumlu gereksinimler, bir şahıs için ne süre hakkaten lüzumlu düzeyde ve şiddette olur. Evlenmeden ilkin beyazperde ve tiyatroya gitme alışkanlığı olmayan birisi iki ay evli kalıp yalnız bir kere beyazperde yada tiyatroya gitmişse, bu onun için bir gereksinim haline gelmiş midir?

Evlenmeden ilkin dışarıda asla yemeğe gitmeyen, ya da asla kayak tatili yapmayan bir şahıs için, boşandıktan sonrasında bunlar için yapılacak harcamalara kafi gelecek parasının olmaması, onu yoksulluğa düşürür mü?

Özetlemek gerekirse şunu söylemek isterim: Bir kimse, evlenmeden ilkin değil, evlenme ile haiz olduğu yeme, giyinme, barınma, sıhhat, ulaşım, kültür, eğitim gereksinimleri ve harcamaları, alışkanlık ve yaşam seçimi haline getirecek kadar uzun evli kalmamış ise, boşandıktan sonrasında evlenmeden önceki maddi koşullarına geri dönecekse, o şahıs yoksulluğa düşmüş sayılmaz ve sınırsız nafaka bağlanmamalıdır.

Evlenmeden önceki aynı maddi koşullara geri dönen şahıs niçin yoksulluğa düşmüş sayılsın ki! O sadece ve sadece, evlenme ile ulaşmış olduğu yaşam koşulları olmadan yaşayamaz hale gelecek kadar uzun soluklu evli kalmışsa, yoksulluğa düşmüş kabul edilebilir.