PARA ARAŞTIRMA/ MERVE YILMAZ GERGİN Hayvansal kaynaklara ikame ürünler, son yıllarda değişen yaşam şartları ve tüketici beklentileri doğrultusunda insan hayatında daha çok yer almaya başladı. Bu durumun başlıca sebepleri içinde gösterilen vegan/vejetaryen beslenme seçimi, iklim krizi, hayvansal kaynaklı ürünlere karşı duyulan duyarlılık ve sıhhatli beslenme eğilimleri sebebiyle alternatif kaynak arayışı hız kazanıyor. Hayvansal ürünlere ikame olarak kullanılabilecek en mühim kaynak ise bitkisel ürünler olarak karşımıza çıkıyor. Nebat bazlı etler; bezelye, buğday, soya, pirinç ve tercihe nazaran daha birçok değişik bitkinin protein kısımlarının ayrıştırılıp tekstüre edilmesiyle elde ediliyor. Nebat Bazlı Gıdalar Derneği’nin (BİTKİDEN) Ekim 2023’te yedi ülkede gerçekleştirdiği tüketici anketi, nebat bazlı gıdalara ilişkin tüketim alışkanlıklarının giderek geliştiğini destekleyen veriler sunuyor. 3 bin 535 kişiyle meydana gelen ankette, beslenme alışkanlıkları sorulan iştirakçilerin yarısından fazlası, geçen yıl nebat bazlı tüketimlerinin arttığını bildiriyor. Gene Türkiye Vegan Derneği’nin 2022 senesinde yapmış olduğu V-Label araştırmasına nazaran de tüketicilerin yüzde 43’ü, nebat bazlı etleri beslenmesine dahil ediyor. Bitkisel et pazarı oldukca kısa sürede pazarda yer edinirken oldukca sayıda da ürün çeşidiyle tüketicilere sunuluyor. Nugget, schnitzel, burger ve kıyma şeklinde ürünler zincir marketler, mahalli marketler ve meşhur restoranların menülerinde bulunuyor.
“ÜRETİCİ SAYISI ARTIYOR”
BİTKİDEN Yönetim Kurulu Başkanı Ebru Akdağ’a nazaran, bitkisel gıdalar aslen Türkiye için yeni bir trend değil, aksine Mezopotamya’ya kadar uzanan özümüze dönmek ile ilişkilendirilebiliyor. Bitkisel alternatif yeni ürünlere oldukca ilgi duyuluyor. Bitkisel beslenmenin ve bitkisel protein alternatiflerinin yükselişi kaçınılmaz bir gelişim. Bu pozitif rüzgarın önünde durulamayacağı aşikar. Sadece bitkisel üretimde öncü ve endemik nebat çeşitleri açısından gıpta edilen bir ülke olarak, bizim bu gelişime izleyici kalmak yerine liderlik etmemiz gerekiyor. Internasyonal vegan ve vejetaryen ürün ve hizmet etiketleme kuruluşu VLabel’ın, pazar araştırma ve danışmanlık şirketi FMCG Gurus ile yürüttüğü araştırmaya (2022) nazaran Türkiye’deki tüketicilerin yüzde 28’inin beslenme biçimini fleksitaryen olarak tanımladığı, yüzde 20’sinin vejetaryen, yüzde üçünün vegan ve yüzde birinin de pesketaryen olarak ifade ediliyor. Piyasada bitkisel bazlı et üreticilerinin sayısı da yükseliş gösteriyor. Akdağ, doğru adımlarla bitkisel besin pazarına yatırım yapanın kazançlı çıkacağını dile getiriyor. Et şeklinde hayvansal ürünlere alternatif üretilen bitkisel gıdalar; çoğu zaman soya fasulyesi, buğday, bezelye, mercimek, baklagiller şeklinde nebat kaynaklarından proteinlerin elde edilmesiyle üretiliyor. Protein ekstraktları sonrasında et benzeri bir doku elde etmek için ısıtma, ekstrüzyon ve soğutma işlemlerine doğal olarak tutuluyor ve sonunda etin lezzetini, tadını ve görünümünü öykünmek etmek için öteki bileşenler ve katkı maddeleri (renklendiriciler) ekleniyor. Nebat bazlı etin çevresel tesiri mevzusundaki yorumların çoğu zaman pozitif yönde bulunduğunu da konuşmasına ekleyen Akdağ, “Ilk olarak bitki bazlı et üretimi çoğu zaman geleneksel hayvansal et üretimine nazaran daha düşük sera gazı emisyonlarına haizdir. Hayvanların yetiştirilmesi, yemlenmesi ve etin işlenmesi esnasında ortaya çıkan metan, azot oksit ve öteki gazların miktarı daha azdır. İkinci olarak geleneksel hayvansal et üretimine nazaran çoğu zaman daha azca su kullanılır. Hayvan yetiştirmek ve onları beslemek için ihtiyaç duyulan su miktarı, bitkisel bazlı protein kaynaklarında daha düşüktür. Ve nebat bazlı et üretimi, aynı oranda protein elde etmek için daha azca arazi kullanımını sağlar ve besin üretiminde sürdürülebilirliği artırabilir. Bu mevzuda bilince haiz olan kişilerin eğilimleri de iklim kriziyle mücadeleye katkı sağlamak adına bitkisel gıdalara doğru olmaktadır” diyor. Nebat Bazlı Gıdalar Derneği’nin Ekim 2023’te yedi ülkede gerçekleştirdiği bir tüketici anketi, nebat bazlı gıdalara ilişkin tüketim alışkanlıklarının giderek geliştiğini destekleyen veriler sunuyor. 3 bin 535 şahıs ile meydana gelen ankette beslenme alışkanlıkları sorulan iştirakçilerin yarısından fazlası, geçen yıl nebat bazlı tüketimlerinin arttığını bildiriyor. Ankete katılanların yüzde 51’i omnivor (hepçil), yüzde 15’i nebat bazlı, yüzde 14’ü fleksitaryen ve yüzde 3’ü vegan olarak tanımlanıyor. Akdağ, tüketicilerin yüzde 52’sinin geçen yıla nazaran nebat bazlı besin tüketimini artırdığını söylüyor.
“HIZLI BİR YÜKSELİŞ SEYREDİYOR”
Besin sisteminde süratli ve iddialı bir yükseliş yaşayan nebat bazlı et sektörü, vatanımızda de oldukça rağbet görüyor. Dünyadaki pazarın 2023 senesinde 8.53 milyar dolar seviyesinde olduğu belirten Veggy Genel Müdürü Anıl Ünver, beş yıl içinde bu rakamın ortalama iki katına ulaşmasının öngörüldüğü bilgisini veriyor. Hayvansal etteki gelişme, bitkisel etler kadar süratli değil. Son yıllardaki iklim kriziyle ilgili bilinçlenme ve ülkelerin bu mevzuda aksiyon almasıyla nebat bazlı et pazarındaki büyümenin bu öngörülerin de üstünde olması planlanıyor. Veggy markası ile 2012 yılından beri pazarda yer aldıklarını söyleyen Genel Müdür Ünver, pazarda yüzde 80 paya haiz olduklarını vurguluyor. Şirket, Hollanda, Belçika, İngiltere, Birleşik Arap Emirlikleri, Irak, KKTC, Balkanlar ve Çin’e ihracat yapıyor. Ünver, 2024 yılı sonuna kadar etken ihracat yaptıkları ülke sayısını 26’nın üstüne çıkarmayı hedeflediklerini söylüyor. “2024 yılı için toplam ciromuzun yüzde 40’ını ihracattan sağlamayı hedeflerken; 2025 yılı için ihracat hedefimizin toplam ciromuzun yüzde 60’ına ulaşmasını amaçlıyoruz” diyen Ünver, ürün portföyleri içinde köfte çeşitleri, nugget, schnitzel, burger ve kıymanın bulunduğunu ekliyor. Öteki ürünleri ise tofu çeşitleri, yüksek protein oranlarına haiz ve pişirilmiş olarak paketlenmiş Tofu Kebap, Sotelik şeklinde ısıt-ye ürünler ile kuru besin ürünü olan Bezelye Proteini ve Bezelye Proteinli Köfte Karışımı. Veggy ürünleri; Migros, Carrefour şeklinde zincir marketler, mahalli marketler ve Big Chefs, Starbucks, Sushico şeklinde restoranların menülerinde bulunuyor.
Ünver’e bitkisel bazlı etin çevresel tesiri geleneksel etle karşılaştırıldığında iyi mi geri dönüşler alıyorsunuz diye sorduğumuzda, şu yanıtı veriyor:
“Dünyadaki insan türünün gereksinim duyan kalorinin yüzde 83’ü nebat bazlı. Alınan proteinin yüzde 63’ü bitkilerden geliyor. Bu gerçeklere karşın, yalnız yüzde 17’lik kalorinin karşılığı olan hayvansal üretim için dünyadaki tüm ziraat alanlarının yüzde 77’si kullanılıyor. Dünyada kullanılan ziraat arazilerinin yüzde 23’ü besin ihtiyacımızın beşte dördünden fazlasını karşılayabiliyorken; dünyadaki açlık, iklim değişikliği şeklinde dirimsel sorunlara sebep olan bu sistemi devam ettirmekte niçin ısrar edelim? Biz Veggy markası ile gıda ihtiyacının dünyaya minimum zarar veren bitkisel üretimle ek olarak bizim şeklinde acı çekebilen öteki canlıları kullanmadan karşılanabileceğini anlatmaya çalışıyoruz. Alışılmış lezzetlerden, yüksek proteinden yada pişirme alışkanlıklarından da taviz verilmesi gerekmediğini vurguluyoruz.”
TADI VE DOKUSU ETE BENZİYOR
Nebat bazlı etler; bezelye, buğday, soya, pirinç ve tercihe nazaran daha birçok değişik bitkinin protein kısımlarının ayrıştırılıp tekstüre edilmesiyle elde ediliyor. Bitkisel yağ kombinasyonları ve naturel lezzetlendiriciler ile ete benzer dokuya ve tada dönüştürülüyor.
BİR KİLOGRAM ET ÜRETİMİ İÇİN 15 LİTRE SU TÜKETİLİYOR
Veggy Genel Müdürü Anıl Ünver’e nazaran sera gazı emisyonlarının ortalama yüzde 15’i, hayvancılık sebebiyle oluşuyor. Bir kilogram et üretimi için 15 bin litre su tüketiliyor. Dünyadaki ormansızlaşmanın ve biyoçeşitliliğin azalmasının sebebi, hayvan yemi için meydana getirilen ziraat. Dünyanın yüzölçümü ve kaynakları hayvancılığı naturel yollarla halletmeye yetmese de endüstriyel çözümlerle üretim bir halde sürdürülüyor. Sadece bunun sonucu olarak geldiğimiz noktada iklim kriziyle yüz yüzeyiz. Nebat bazlı proteinler sürdürülebilir olduğundan dünyaya bu şekilde zararları yok. Bitkiler direkt tüketildiğinden, oldukca daha azca toprak ve su ile büyük miktarlarda gıda elde edilebiliyor.
Ebru AKDAĞ / Nebat Bazlı Gıdalar Derneği (BİTKİDEN) Başkanı
“Gelecekte daha çok tüketebileceğine bir işaret”
Bitkisel beslenme ve bitkisel protein alternatiflerinin artırılması günümüzde sürdürülebilirlik, iklim kriziyle savaşım, dengeli beslenme, cemiyet sağlığı, hayvan refahı şeklinde insan yaşamını derinden etkileyen konuların çözümü için anahtar durumunda olmakla birlikte gastronominin de süper trendlerinin içinde içeriyor. Dolayısıyla tüm dünyada besin sistemi dönüşümünün lokomotifi konumunda. Nebat bazlı etin küresel perakende satışları 2022’de 6,1 milyar dolardı ve Euromonitor’a nazaran hem dolar satışları (+yüzde8) hem de ağırlık satışları (+yüzde5) ile önceki yıla nazaran artış gösterdi ve Latin ABD’da ve bilhassa Avrupa’da kayda kıymet bir gelişme yaşandı. Türkiye Vegan Derneği’nin 2022 senesinde yapmış olduğu V-Label araştırmasına nazaran tüketicilerin yüzde 43’ü nebat bazlı etleri beslenmesine dahil ediyor. Temel motivasyonları ise yüzde 82 ile nebat bazlı etlerin “çevre için daha iyi olması” ve yüzde 74 ile “daha sıhhatli ve güvenilir” olması. BİTKİDEN’in Internasyonal Nebat Bazlı Gıdalar Emek verme Grubu iş birliğiyle Ekim 2023’te gerçekleştirdiği ankete nazaran ise vatanımızda tüketicilerin yüzde 62’si nebat bazlı gıdaların hayvansal alternatiflerinden daha sıhhatli bulunduğunu düşünüyor. Hatta tüketicilerin yüzde 58’i düşük kolesterol, yüzde 51’i düşük doymuş yağ ve yüzde 42’si düşük kalori yoğunluğu sebebiyle nebat bazlı et alternatiflerinin sıhhat açısından daha iyi olduğuna inanıyor. Bu da sağlığına ehemmiyet veren bir toplumun gelecekte daha çok tüketebileceğine bir işaret diyebiliriz.
Can TURAGAY / YOKET Kurucu Ortağı
“2024, atılım yılımız olacak”
Şirket olarak, kısa sürede büyük bir başarı hikayesi yazmaya başladık. 2023’te ciromuzu 2022 yılına nazaran dört katına çıkararak sektörde adımızdan söz ettirmeyi başardık. 2024’te ise kendimizi daha oturmuş bir marka olarak konumlandırmayı hedefliyoruz. Yeni ürünlerimiz, iyileştirilmiş lojistik ve distribüsyon kanallarımız ile perakende sektöründe etkili bir giriş yapmayı planlıyoruz. Bu sayede minimum yüzde 300’lük bir gelişme hedefliyoruz. 2024 yılı için vizyonumuz, perakende ve HoReCa sektörlerinde büyümemizi sürdürmek için stratejik yatırımlar yapmak. Bu yıl başlatacağımız reklam kampanyaları ile tüketicilerimizin ilgisini çekecek, marka bağlılığını artıracak içerikler üreteceğiz. Ar-Ge çalışmalarımıza da daha çok yatırım yaparak, devamlı yenilikçi ve leziz ürünler geliştirmeye odaklanacağız.
Kısacası, 2024 yılı YOKET için genişleme, markalaşma ve yenilikçilik adına atılım yılı olacak. Firmamız, nebat bazlı beslenmenin keyfini ve çeşitliliğini sevenler için geniş bir ürün yelpazesine haiz. Klasik fast food lezzetlerinden esin alan burger, köfte, nugget ve şinitzel şeklinde ürünlerimiz mevcut. HoReCa sektörüne hususi nebat bazlı kıymamız ile restoranlara da leziz ve sürdürülebilir çözümler sunuyoruz. Bu kıyma kullanılarak Bolonez soslu makarnadan Adana kebaba, musakkadan chili con carne’ye, börekten çeşitli dolmalar ve sarmalara kadar geniş bir yelpazede lezzetler hazırlanabiliyor. YOKET lezzetlerini şu anda 500’ün üstünde prestijli restoranda deneyimleyebilirsiniz. Midpoint, House Cafe, Ranchero, Big Chefs, Happy Moon’s, Burger Yiyelim, Soho House, Köşebaşı, Develi, Tahtasaray, Banko, Joker, Mr Hamza, House of B ve Ali Ocakbaşı şeklinde seçkin markalarla iş birliği içindeyiz. Perakendede ise ürünlerimiz tüm Metro Gross Marketlerde ve Macrocenter’larda bulabilirsiniz. Ek olarak tüm vegan platformlarında da online satışlarımız mevcut. Bu yıl içinde Carrefour ve Migros şeklinde büyük market zincirlerine giriş yapmayı hedefliyor, ulaşılabilirliğimizi ve pazar payımızı daha da artırmayı amaçlıyoruz.
