ZEYNEP CANDAN AKTAŞ Artmakta olan döviz tutarları, BES havuzundaki birikimleri yarım trilyonun üzerine taşıdı. BES birikimleri sayı olarak büyük görünse de başka ülkelerle kıyaslamalar Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’daki (GSYH) oranı ile yapılıyor. Böylelikle bireysel emeklilik sisteminin büyüklüğü, öteki ülkelerdeki GSYH’daki oranına bakılarak değerlendiriliyor. Bizim emeklilik sistemimiz büyümeye devam etse de aslına bakarsak oransal olarak senelerdir gayrı safi yurtiçi hasılanın yüzde 3-4’ü seviyelerinde seyrediyor. Oysa Hollanda, İzlanda, İsviçre, Avustralya, İngiltere, ABD benzer biçimde ülkelerde bireysel emeklilik birikimlerinin toplamı onların gayrı safi yurt içi hasılalarının yüzde 100’ün üstünde bulunuyor. Tüm çaba bireysel emeklilik sisteminin daha da büyümesi ve ilk etapta gayrı safi yurt içi hasılanın yüzde 10’una yetişmesi yönünde.
VARLIK DAĞILIMI
BES katılımcıları altın başta olmak suretiyle döviz cinsinden değerlenen varlıklara yatırım yaparak enflasyona karşı kendilerince önlemini alıyor. Yandaki tabloya bakıldığında bireysel emeklilik sistemi vasıtasıyla yatırım meydana getirilen BES havuzunun ortalama yarısına yakınının (yüzde 49.32) döviz cinsinden değerlenen varlıklardan oluştuğu izleniyor. Kıymetli madenler başta olmak suretiyle kamu dış borçlanma araçları, {özel sektör} dış borçlanma araçları, yurtdışı borsalarda işlem gören yabancı menkul kıymetler ve yabancı para cinsinden mevduat/katılım hesapları benzer biçimde varlıklar dolar/TL paritesindeki hareketlerden etkileniyor. Son günlerde paritenin yukarı yönde hareketi bu varlıkların da Türk Lirası cinsinden kıymet kazanmasına niçin oluyor. Borsa da yükselişe eşlik edince BES havuzundaki varlıkların toplamı 8 Haziran 2023 itibarıyla 500 milyarı şu demek oluyor ki yarım trilyonu aştı.
HAVUZUN RİSKLERİ
Halihazırda, hızlanan dolar/TL paritesi BES havuzundaki varlıkların kıymetini artırıyor benzer biçimde görünüyor. İlk etapta BES havuzunda döviz cinsinden değerlenen varlıkların getirisini artırıyor benzer biçimde görünse de oluşabilecek enflasyon, birikimler üstünde en büyük riski oluşturuyor. Bu kıymet artışı BES katılımcılarını, yatırımcılar sevindiriyor. ‘Kazanıyoruz’ benzer biçimde hissetmelerine niçin oluyor. Sadece derhal arkasından gelen fiyat artışları, satın alma enerjisini zayıflatarak hem gelirlerin hem de birikimlerin enflasyon tarafınca kemirilmesine niçin oluyor.
Öteki taraftan seçim ertesinde yükselmeye başlamış olan borsa, Türk Lirası bazında neredeyse yüzde 30 getiri sağlamış oldu. Sadece dolar bazındaki yükseliş yüzde 10 seviyesinde. Buradan da BES havuzundaki hisse senetleri TL cinsinden değerleniyor benzer biçimde görünse de gerçek getiri üretmekte zorlanıyor, denilebilir.
Havuzdaki 86 milyar civarındaki Türk Lirası cinsinden borçlanma aracı stoku, faizlerin düşüşüyle geçen aylarda ciddi getiri sağlamıştı. Sadece ihtimaller içinde bir faiz artışı durumunda, BES havuzundaki kamu ve {özel sektör} borçlanma araçlarında kıymet düşüşü meydana gelebileceğinden burada potansiyel bir riskten söz edilebilir. TL cinsinden değerlenen kamu ve {özel sektör} borçlanma araçlarının yarısına yakını devlet katkısı fonlarının portföylerinde bulunuyor. Geri kalanı da borçlanma araçları fonları ve standart fonlar başta olmak suretiyle, para piyasası fonları ve değişken fonların portföylerinde yer ediniyor.
GELECEK POTANSİYELİ
BES havuzunun ihtimaller içinde risklerinin başlangıcında gelen enflasyon mevzusu içinizi karartmış olabilir. Gelin birazcık da pozitif tarafınca bakalım. Birincisi ve en önemlisi sistem büyümeye devam ediyor. Iştirakçilerin sisteme aktardığı her katkı oranı için devlet de yüzde 30 veriyor. BES yardımıyla asla birikim yapamayacak olan yada bugün-yarın diyerek erteleyenler, tertipli birikim yapma olanağı buluyor.
İkinci olarak başlangıçta aşırı davranışlarında ölçülü bir risk algısına haiz olan BES katılımcılarının nispeten riskli bir portföy yapısına doğru geçtikleri izleniyor. Uzun seneler süresince ağırlıklı olarak durağan(durgun) getirili varlıklara yatırım meydana getiren katılımcılar, son iki-üç senelik dönemde hisse senedi varlıklarını artırıyor. Bunun bir sebebi devlet katkısı fonlarının portföylerine almak zorunda olduğu yüzde 30’luk hisse senedi olsa da iştirakçilerin finansal okuryazarlık ve piyasayı anlama çabaları artıyor.
Üçüncü olarak sistemde devamlı biriken hisse senedi varlığı, volatilitenin azalmasına ve daha öngörülebilir bir piyasa yapısının oluşmasına katkı sağlıyor. Sistemde hisse senedi biriktikçe piyasanın derinliği artıyor ve piyasadaki dalga boyları kısalıyor. Daha oldukca katılımcının portföyünde hisse senedi tercih etmeye başlaması bu açıdan pozitif.
Son olarak da bireysel emeklilik sistemine katılımın artması bireysel birikimlerin artmasına ve hızla yaşlanan toplumumuzda yaşam standartlarının korunmasına katkıda bulunacaktır. Halihazırda sistemden emekli olanların almış olduğu averaj birikim tutarı 200 bin lirayı aşıyor. Doğal ki bu tutarlar hemen hemen tüm bir emeklilik sürecini finanse etmek için kafi değil. Sadece hem sistemin gideceği daha oldukca yolu, hem de sisteme yatırılan katkı paylarının giderek artacağı düşünüldüğüne, önümüzdeki dönemlerde emeklilikte alınacak birikimler de terfi edecektir.
