ZEYNEP CANDAN AKTAŞ Bolca coşkulu, bolca borsalı, bolca enflasyonlu bir yılı geride bıraktık. Senenin ilk yarısına genel anlamda karamsarlık hakim olsa da ikinci yarıda coşan borsa, moralleri yerine getirdi. Bol miktarda borsa konuşuldu, senetler çözümleme edildi, piyasaya gelen yatırımcı sayısı arttı. Neredeyse hepimiz azca ya da oldukca, borsanın yükselişinden payını aldı. Bilhassa 2022 yılının ikinci yarısında borsadaki yükselişe birlikte rol alan bireysel emeklilik katılımcıları da getirilerden mutlu görünüyor. Iyi mi olmasın ki, 2022’de yüzde 200’leri aşan hisse fon getirileri, BES havuzunun toplam getirisini de yukarı çekti. Senenin ilk haftası olması sebebiyle gelin bu hafta; bireysel emeklilik tarafında geçen senenin bir değerlendirmesini yapalım, katılımcılar hangi yatırım araçlarını tercih ederken hangilerinden vazgeçtiler; senenin sonunda kazanan kim, kaybeden kim, bir göz atalım.
DÖVİZ AĞIRLIKLI BAŞLANGIÇ
Bireysel emeklilik sistemi yıla 244 milyarlık bir varlık havuzuyla başladı. Bu varlıkların ortalama yüzde 26’sı kıymetli madenler, yüzde 16’sı kamu iç borçlanma araçları, yüzde 15’i kamu dış borçlanma araçları yüzde 13’ü hisse senetleri, yüzde 8’i {özel sektör} borçlanma araçlarından oluşuyordu. Sistemdeki varlıkların ortalama yarıya yakını döviz cinsinden değerleniyordu. Bundan önceki yıl döviz eşeysel getiri elde eden varlıklar ve kıymetli madenler dövizin yükselişinden pozitif etkilenmiş ve havuzun toplam getirisinin yükselmesini sağlamıştı. 2022 senesinde dar aralıkta hareket eden ve senelik olarak getiri sağlamayan dövize karşın katılımcılar, altın ve döviz eşeysel varlıklardan bu yıl da vazgeçmediler.
HİSSELİ KAPANIŞ
2022 senesinde altın ve döviz yerinde kaldı, fakat satılan fonların yerine hisse senedi yatırımları geldi. Tarihinde ilk kez sistemdeki hisse senedi yatırımlarının toplam BES havuzuna oranı, yüzde 22’ye ulaşırken; tutarı da 95 milyarı geçti. 427 milyara ulaşan BES havuzunda halen en büyük hisse, yüzde 24 ile kıymetli maden yatırımlarında olmaya devam ediyor.
VAZGEÇİLEN FONLAR
Senenin ilk yarısında faizlerde görülen yükseliş eğilimi, iştirakçilerin Türk lirası bazında faiz getirisi elde eden yatırım araçlarını tutan fonlardan çıkmasını sağlamış oldu. En büyük çıkış para piyasası fonlarından oldu ve yılsonuna kadar çıkışlar neredeyse 4 milyara ulaştı. Gönüllü BES tarafında satılan, vazgeçilen fon gruplarından bir diğeri ise değişken fonlar. Agresif değişken fon grubu yıl içinde büyümeye devam etmesine karşın, tutucu değişken, atak değişken ve dengeli değişken fon grupları yatırımcılar tarafınca tercih edilmeyen, satılan fonlar oldu. Değişken fon grubundan çıkış senelik 3,5 milyarı buldu. Tercih edilmeyen yada öteki yatırım araçlarıyla değiştirilen borçlanma araçları fonlarından da yıl içinde 2 milyarı aşan bir çıkış söz mevzusu. Bu fonlardan çıkan para hisse senedi yatırımlarına gitti.
BÜYÜMEYE KATKI
Sistem bir taraftan yatırımların getirileri, öteki taraftan katkı oranı girişleriyle büyümeye devam ediyor. 2022 senesinde sisteme giren katkı paylarının toplamı OKS ile beraber 34 milyar lira seviyesinde. Katılımcılara ödenen yüzde 30 devlet katkısını da ilave edildiğinde toplamda 44 milyar civarında bir katkı ayından söz ediyoruz, anlamına gelir. Bu da aylık averajda ortalama 3,5-4 milyar liranın yatırıma yönlendirildiğini gösteriyor.
YILIN EN’LERİ
2022 yılının en büyüklerine bakıldığında ilk sıraya fonları alalım: 28 Aralık 2022 itibarıyla senenin en oldukca getiri elde eden fonu yüzde 267 ile BBH-Fiba Emeklilik Hisse Senedi Grup Fonu olurken, CHG-Cigna Sıhhat OKS Agresif Değişken fon yüzde 259 ile ikinci ve CHD-Cigna Sıhhat OKS Agresif Katılım Değişken Fon yüzde 238 ile üçüncü oldu. Senenin en oldukca büyüyen şirketleri Bolluk Emeklilik ve Cigna Sıhhat oldular. Cigna Sıhhat bilhassa BEFAS tarafında da fonları en oldukca talep gören şirket olma hususi durumunu taşıyor. Türkiye Yaşam Emeklilik sistemin en büyük şirketi olmaya devam ederek, katılımcılarına 47 tane fon ve 95 milyarlık fon büyüklüğü ile yatırım seçenekleri sunuyor.
KAZANAN KATILIMCILAR
Piyasaya uyum sağlama mevzusunda son iki yılda BES katılımcılarını ve BES şirketlerini kutlama etmek gerekiyor. Bu yıl BES şirketlerinin katılımcılara ayda bir gönderdikleri bilgilendirme metinleri ve fon dağılım örnekleri, katılımcılara yol gösterici oldu. Öteki taraftan BEFAS’ın faaliyete geçmesiyle fon dağılımı mevzusunda özgürleşen katılımcılar, iyi getiri elde eden fonlara portföylerinde yer vermeye başladılar. Fakat aslolan büyük başarı iştirakçilerin. Hem piyasayı takip edip, fon dağılımını değiştirdikleri için, hem de finansal okuryazarlık mevzusunda katettikleri mesafeler için. Iştirakçilerin finansal okuryazarlıkları arttıkça birikimleri üstündeki hakimiyetleri ve getirileri artıyor. BES’in son iki senesinde getirilerin arkasında iştirakçilerin birikimlerini doğru yönlendirmesinin tesiri oldukca büyük. Öteki taraftan finansal okuryazarlığı yüksek yatırımcıların da BES’i bir çeşitlendirme aracı olarak kullandıkları görülüyor.
