BES birikimleri karşılığında kredi – Para Dergi

ZEYNEP CANDAN AKTAŞ Bireysel emeklilik sistemindeki birikimlerin bankalarda güvence olarak kabul edilmesine ilişkin emek harcamalar, 2022’nin ilk aylarında başlamıştı. O zamandan bu yana üstünde çalışılıyordu. Şubat ayında ilk adım SPK’dan gelmişti. SPK’nın 14 Şubat 2023 tarihindeki 2023/10 sayılı sonucunda ana para piyasası araçlarının kredili alımı, açığa satış ve ödünç alma-verme işlemlerinde bireysel emeklilik sözleşmelerinden meydana gelen, devlet katkısı hariç alacakların, öz kaynak olarak kabul edilebileceği ifade ediliyordu. SPK’nın bu kararıyla piyasada BES birikimlerinin bankalarda güvence olarak kullanılmasına dair beklenti artmıştı.

Nihayet düzenleme gerçekleşti. Bireysel emeklilik birikimlerinin bankalarda güvence olarak kabul edilmesine yönelik değişim, 28 Mart 2023 tarihindeki Resmi Gazete’de gösterildi. Değişim ile katılımcılar acil nakit gereksinimlerinde BES birikimlerini bozmalarına gerek kalmadan bankalardan kredi kullanabilecek. Peki, ne oldu da bu değişikliğe gerek duyuldu? Bunun en mühim sebeplerinden biri iştirakçilerin sistemdeki kalış süresini uzatmak, ikincisi ise acil durumlarda katılımcının yanında olmak.

BİRİKİM İÇİN BES ÖNCELİKLİ

BES cemiyet içinde giderek daha fazlaca karşılık bulurken, birikimlerini bir tek bireysel emeklilik sisteminde değerlendirenlerin oranı da yükseliyor. Bilhassa 18 yaş altının sisteme dahil olmasıyla, iştirakçilerin fazlaca büyük bir kısmı tüm birikimini bir tek BES’te değerlendiriyor, denilebilir. Bu fazlaca pozitif yönde bir gelişme olmakla beraber, acil durumlarda oluşan kaynak ihtiyacının giderecek kıyıda, köşede, başka varlık olmaması sebebiyle katılımcılar, BES birikimlerini kullanabilmek için sözleşmelerini sonlandırıyordu. Sistemde kısmi ödeme de olmadığından gerekseme hasıl olduğunda katılımcı, birikimlerinin tamamını alarak sistemden ayrılıyordu. Bu da hem sistemin gelişmesini negatif etkiliyor hem de iştirakçilerin sistemden yeterince faydalanamamasına ve memnuniyetsizliklere niçin oluyordu.

BİRİKİMLER TEMİNAT OLABİLECEK

Meydana getirilen düzenleme ile gerekseme halinde katılımcılar birikimlerini alarak sistemden ayrılma yerine, kendi birikimlerini güvence göstererek bankalardan uygun faizli kredi kullanabilecek. Böylece iştirakçilerin sistemde kalma süreleri uzayacak ve sistemin ödüllerinden daha fazlaca katılımcı faydalanabilecek. Peki, banka ve bireysel emeklilik şirketleri değişik kurumlar, bankalar iştirakçilerin hesabındaki BES birikimlerini iyi mi görecek? Bu birikimler üstünde iyi mi tasarrufta bulunacak?

EGM ALTYAPI KURACAK

EGM (Emeklilik Nezaret Merkezi) bu değişikliğin uygulanabilmesi için katılımcılar, bankalar, BES şirketleri ve TAKASBANK içinde işlem ve veri entegrasyonu sağlayacak bir elektronik altyapı platformu kuracak. Dolayısıyla EGM’nin bu platformu oluşturmak için altı ay süresi var. Bugün yönetmelikte meydana getirilen değişimler de altı ay sonrasında yürürlüğe girecek.

BANKAYLA SÖZLEŞME İMZALANACAK

Katılımcı BES birikimleri karşılığında kredi kullanmak istediğinde, ilgili banka katılımcının BES hesabını görebilecek. Katılımcı ile banka içinde ‘alacağın devri sözleşmesi’ kurulacak ve katılımcının kendi birikiminin değerlendirildiği fonlardan (mevcut fon dağılım oranları durağan(durgun) kalmak şartıyla) teminata alınacak kısmı nakde döndürülecek. Bu meblağ bankaya devredilerek, SPK tarafınca belirlenecek fonlarda tutulacak. Bankaya devredilen bu fonlarla ilgili katılımcı hiçbir tasarrufta bulunamayacak. Sadece bankaya devredilen bu fonlar bir taraftan da getiri sağlamaya devam edecek. Bu fonların getirisi faiz maliyetini karşılayacak düzeyde oluşursa, katılımcıya ek yük binmeden nakit gereksinimleri karşılanmış olacaktır.

Peki, birikimlerin ne kadarı güvence olarak kullanılabilecek? Hemen hemen uygulama yürürlüğe girmediği için elimizde net veriler yok. Sadece SPK, 2023/10 sayılı sonucunda, katılımcının kendi birikimlerinin yüzde 100’e kadar teminata verilebileceğini karara bağlanmıştı.

KATILIMCININ HAKLARINDA SINIRLAMA

BES birikimlerini teminata vermek isteyen katılımcı, bankayla ‘alacağın devri sözleşmesi’ imzaladıktan sonrasında birikimini başka bireysel emeklilik şirketlerine aktaramayacak ve sözleşmesini sonlandıramayacak. İşveren grup emeklilik sözleşmeleri bankalara güvence olarak devredilemeyecek. Devlet katkıları da güvence olarak gösterilemeyecek. Bu madde kapsamında devredilen birikimler, borç kapatılmadan tekrardan devredilemeyecek. Sadece katılımcı isterse sözleşmesine katkı oranı ödemeye devam edebilecek, hesaplarını takip edebilecek ve birikimlerin devredilmeyen kısmında fon dağılım değişikliği hakkını kullanabilecek.

KREDİ BORCU ÖDENMEZSE

BES birikimini teminata vererek kredi kullanan katılımcı, kredi borcunu ödediğinde ‘alacağın devri sözleşmesi’ sona erecek. Banka tarafınca alacağın devri sözleşmesine mevzu tutarın öğrenim edilmiş olduğu yada ilgili kredi borcunun kapanmış olduğu bilgisinin EGM vasıtasıyla BES şirketine bildirilmesini müteakip alacağın devri sözleşmesi son bulacak. Fakat katılımcı kredi borcunu vadesinde kapatamadığında, borcun muaccel hale gelmesinden 30 gün sonrasında, banka kalan borcun kapatılması için devredilen alacaktan (kısaca birikimin teminata verilen kısmından) öğrenim etmek için talepte bulunabilecek. Bankaya güvence olarak verilen birikim borcu karşılamıyorsa, kalan borç için katılımcının BES’teki öteki birikimleri nakde döndürülerek BES sözleşmesi sonlandırılacak. Elde edilmiş nakitten ilk olarak banka kredisi ödenerek kalan kısım katılımcıya aktarılacak.