Barter sistemi, gerçek anlamda paranın maliyetini düşürücü bir özelliğe sahiptir. İsviçre’de 64 bin firmanın barter sistemini kullanmasının tek nedeni budur. ABD’de 400 bin civarında olduğu tahmin edilen barter üyelerinin amacı paranın maliyetinden kurtulmaktır. 1999 yılında 9 trilyon 448 milyar dolarlık barter ticareti yapılması da bunun bir göstergesidir. Ekonomistlerin 2000’li yıllarda dünya ticaretinin %50’den fazlasının barter yoluyla yapıldığını öngörmeleri, paranın giderek daha pahalı olmasını önlemek içindir.
Avrupa ve ABD’de yıllardır uygulanan ve toplam ticaret içinde önemli bir paya sahip olan barter sistemi Türkiye’de henüz gelişme aşamasında bulunmaktadır. Türkiye’de uygulaması oldukça yeni bir finansman tekniği olan barter sisteminin, ekonomik daralmaların yaşandığı, Asya ekonomik krizinin istihdam ve büyüme kaybına yol açtığı günümüzde, atıl kapasitenin üretime dönüştürülmesinde, stokların nakde dönüştürülmesinde, yeni pazarlara açılmak için gerekli finansman kapasitesine sahip olmayan KOBİ’ler ile diğer firmalar açısından yeni pazarlara açılabilmek için gerekli reklam, pazarlama ve danışmanlık hizmetlerini sağlamadaki etkinliği ile üzerinde durulması gereken bir finansman aracı olduğu açıktır.
İş dünyası, barter’ın finansal avantajları yanında, pazarlama açısından da çok avantajlı olduğunu keşfederek, barter’ın diğer bir çok yöntemle sağlanamayacak yeni iş imkânları yaratabildiğini görmüştür.
Çünkü pazarlama, diğer yöntemlerden farklı olarak barter sistemiyle nakit harcamadan yapılmaktadır.
Barter işlemleri her sektör ve işletme için önemli avantajlar sağlamasına rağmen, bazı işletmeler için daha avantajlıdır. Bunlara örnek olarak lokantalar, oteller, stadyumlar ve hava yolları verilebilir. Bu işletmeler, boş oda ve koltuklarını barter işlemine konu ederek atıl kapasitelerini etkin kullanabilme imkânı elde etmektedirler.
13.1. Atıl Kapasiteyi Harekete Geçirmesi
Barter sisteminin ekonomiye sağladığı en önemli katkı, firmaları tam kapasiteyle çalışmaya sevk etmesidir. Kapasite artırmak için gerekli olan güvenli satış ve ucuz finansman sistemini doğal yapısını oluşturmaktadır. Sistemin çalışması, alınan mal veya hizmetin, üretilen mal veya hizmetle ödenmesi esasına dayandığından, firmalar satışlarını artırmak için gerekli işletme sermayesini barter’la sağlamış olmaktadırlar. Barter sisteminden ürün satın alan firma herhangi bir ödeme yapmadığından, sistemden kredi kullanmış olmaktadır. Söz konusu kredinin kaynağı sistemde satılan ürünlerdir. Yani barter sistemi ile satış yapan firma, kullanılan krediyi finanse etmekte, böylece atıl kapasite, kullanılabilir finansmana dönüşmektedir.
Eksik kapasite ile çalışan bir firmanın kapasitesini artırması, kendi kontrolü dışındaki faktörlerin de uygunluğunu gerektirmektedir. Söz konusu faktörlerden özellikle, piyasadaki güvenilir talep yetersizliğinin ortadan kalkması gerekmektedir. Güvenilir talep, satıcının kendisini rahat hissettiği ödeme biçimine sahip siparişleri, kriz dönemlerinde ise ödemesi peşin yapılan talepleri ifade etmektedir. Ancak kriz dönemlerinde nakit ödeme yapan müşteriler azınlıkta olduğundan kapasite kullanımı düşmektedir. Ayrıca kriz dönemlerinde firmaların kapasitelerini plansız bir biçimde artırması bir çok probleme nedenolmaktadır. Kapasite artırmak için güvenilir talebi bulan veya bulduğunu düşünen firmalar için bir başka engel de finansmanda ortaya çıkmaktadır.
Piyasanın daraldığı dönemlerde finansman maliyetlerinin de yüksek olması kredi kullanımı konusunda caydırıcı rol oynamaktadır. Dolayısıyla, firmaların tam kapasite ile çalışmalarının sağlanmasında ucuz ve geri ödenebilir finansman ve güvenilir satış imkânı aynı oranda önem taşımaktadır. Barter sisteminde yer alan firmalar, sistemden gelen sürekli ve güvenilir talebi karşıladıklarından, firmalar, sisteme üye olarak atıl kapasitelerini satışa sunma imkânı elde etmektedir. Atıl kapasiteyi harekete geçirmek için gerekli finansmanı ise, yine sistemden sağlamaktadırlar. Ayrıca, sistem içinde yapılan her satın alma, ilave mal ve hizmet akışı, yeni müşteri bulma ve buna bağlı olarak da ciro ve kâr artışı sağlamakta, yeni pazar ve müşterilerle ciro artışının sağlanmasıyla da firma, kaynaklarını etkin kullanarak atıl kapasitesini artı kaynak haline dönüştürmüş olmaktadır.
13.2. Stokların Eritilmesini Sağlaması
Barter sistemi, üretim fazlası stokların satılmasına imkân sağlamaktadır. Çünkü tam kapasite ile çalışan firmalarda iş pazarlama ağının etkin çalışmaması stok fazlalığı ile karşılaşılmasına neden olabilmektedir.
Özellikle, güncelliğini yitirebilecek stok fazlaları işletmelere önemli bir maliyet yükü getirmektedir. Bu durumdaki işletmeler için en iyi çözümlerden biri de barter sisteminden yararlanmaktadır. Bu şekilde, mevcut satış ve dağıtım ağı etkilenmeden stoklar eritilebilecek ve ihtiyaç duyulan mal veya hizmetler alınabilecektir.
Bununla birlikte, üye firmaların atıl kapasite sorunu yoksa, yani üretim ve pazarlama yeterli görülmekteyse, “doymuş pazar” yapısına sahip Almanya ve İsviçre’deki firmalar gibi, aynı miktarda mal satarak daha çok kâr elde edebilmeleri gerekmektedir. Bunun tek yolu da satın alımda tasarruf etmektir.
Ancak bu durumdaki firmalar satın alımlarda ucuz mal alarak kaliteyi düşürmekten çekinmektedir. Bu nedenle tasarruf edilebilecek tek şey “paranın maliyeti”dir. Özellikle, Almanya ve İsviçre gibi “paranın maliyeti”ni ciddi olarak en ince detayına kadar hesaplayan ülkelerde barter sisteminin çok yoğun olarak kullanılmasının nedeni barter sisteminin “paranın maliyeti”ni düşürücü etkisidir.
13.3. Satışları Artırması
Barter sisteminde alıcı firmalar borçlarının karşılığında kendi mal ve hizmetlerini nakit talep etmeden sisteme arz etmeleri cazip geldiğinden, barter üyesi firmaların satışlarında artış gerçekleşmektedir.
Ayrıca, barter sistemiyle gerçekleşen satışlar planlanmamış satışlar olduğundan, üye işletmeler hiç beklemedikleri kazançlara sahip olabilmekte, sistem içinde yapılan her satın alma üye firmalara ciro artışı sağlama imkânı verebilmektedir. Sistemde her arz, talebi de beraberinde getirdiğinden, üye firmalar için üretim artışı ve ek istihdam da uyarılmakta, yaratılan müşteri potansiyeli ve ilave müşteriye bağlı olarak ciro ve kâr artışı sağlanabilmektedir. Sektörlere göre değişmekle birlikte, barter sistemini 1 yıl kullanmış bir işletmenin, satışlarını %20 artırdığı tespit edilmiştir. Söz konusu oranın bazı sektörlerde %65’lere kadar çıktığı belirtilmektedir.
13.4. Kârlılığı Artırması
Barter sistemi, atıl kapasitenin kullanılması nedeniyle satışların artmasını sağladığından, üye firmaların net kârlılıklarını da artırmaktadır. Bu artış, üye firmaların işletme sermayesi ihtiyacını azaltarak nakit tasarrufu sağladığından ve satışları artırırken finansman yükü taşımadığından %100’lere çıkabilmektedir.
Sistemde nakit kullanılmadığı için faiz yükünün ortadan kalkmasıyla da üye firmaların kâr oranları artmaktadır. Bununla birlikte, barter sistemi ile satış yapan firmalar mal veya hizmetlerini brüt kâr marjı ile satma imkânına sahiptir.
Firmalar, sabit işletme giderlerini normal ticari faaliyetleri için daha önceden yaptıklarından, barter
sistemi ile yaptıkları satış ve satışlar için ek bir harcama yapmamaktadırlar. Çünkü üye firmalar mal veya hizmetlerinin satışı için reklam ve tanıtım, personel ve telefon giderlerine katlanmamakta, tüm bu imkânlar barter sistemi tarafından sağlanmaktadır. Ayrıca, üye firmalar faaliyet giderlerinin %70’’ni barter sistemi ile karşılayabilmektedir. Bununla birlikte, üye firmaların üretim giderlerinin barter’’a karşılanma oranı sektörlere göre değişmektedir. Faaliyet giderleri ile üretim giderleri birlikte dikkate alındığında, firmalar giderlerinin en az %10’’nu barter’’a karşılayabilme imkânı elde etmektedir.
13.5. Pazarlamayı Etkinleştirmesi
Barter sistemine hem iç hem de dış pazarlardan talepler gelmesi, sisteme girmekle bir pazarlama ve bilgi iletişim ağına dahil olan her üyeye yeni pazar imkânları yarattığından, sistemdeki üye sayısının artışı da, üye firmaların mal ve hizmet pazarlama imkânlarını artırmaktadır. Üye firmalar bu şekilde ciro sağlamakla birlikte, mal veya hizmetlerini para talep etmeden arz ettiklerinden, rakipleri arasında önemli bir avantaj elde etmiş olmaktadırlar. Buna ilave olarak, eğer firma satın alımlarında “satın alma limiti” kullanarak faizden de tasarruf etmişse, bunun bir kısmını fiyatlarına yansıtarak rekabette üstünlük sağlayabilmektedir. Piyasa fiyatlarının altında ve nakit sorunu yaşamadan alım yapmak, bunun karşılığında da stoktaki ürünleri piyasa fiyatıyla satmak barter sistemiyle mümkün olmaktadır.
Barter sistemi özel bir kulüp gibi çalışmaktadır. Alım satım işlemleri üye işletmeler arasında gerçekleşmektedir. Böylece, üye işletmeler hiç tanımadıkları ve normal şartlarda satış yapma imkânına sahip olamadıkları müşterilerle tanışarak alım-satım yapabilmektedir. Sistem, satın alma taleplerinin merkezi bilgisayar tarafından sınıflandırılarak dağıtılması esasına göre çalıştığından, sistemin bilgi iletişim imkânları sayesinde üye firmalar satın almak istedikleri mal veya hizmeti aramakla vakit kaybetmemekte, personel ve zamandan tasarruf etmektedirler. Barter şirketlerinin aylık olarak yayınladığı “üye firmalar listesi”, ekonomi gazetelerindeki haberler, internet üzerindeki barter sayfaları, ücretsiz olarak hedefine ulaşan birer reklam aracıdır. Barter üyeleri, internet ağı ve diğer üyelerin adres listeleri sayesinde erişim alanlarını genişletebilmekte ve aynı zamanda da ürünlerinin tanıtım maliyetini dolayısıyla da pazarlama maliyetlerini düşürebilmektedirler.
Barter sistemiyle yapılan alım satımlar, nakit çıkışı gerektiren giderlerin düşmesiyle, sabit giderlerdeki artışın yavaşladığını ve pazarlama maliyetlerinin düştüğünü göstermektedir. Barter’ın sunduğu pazarlama avantajı bir bakıma sistemdeki bilgi bankasının yapısından ortaya çıkmaktadır. Çünkü, radyo, TV ve basılı medya kuruluşları reklam hizmetleriyle barter sistemine katılmışlardır. Bu da diğer barter üyelerinin söz konusu kuruluşlardan reklam kampanyası talep ederek, pazarlama giderlerini finanse etmelerine olanak sağlamaktadır. Barter sistemine üye olan firmaların, ulusal veya uluslararası bir pazarda kendilerini gösterebilme şansı elde etmelerinin, reklamın günümüzdeki önemi göz önüne alındığında, sistem üyesi firmalara birçok avantajı da beraberinde getireceği açıktır.
13.6. Finansman Maliyetlerini Azaltması
Barter şirketlerinin, üye işletmelere süresi kısa vadeli olmak üzere barter finansman kredisi kullandırmaları ve barter sistemiyle mal veya hizmet satın almak isteyen işletmelerin döviz üzerinden borçlanmaları firmalara finansman maliyetlerini azaltma imkânı sağlamaktadır. Üye işletme, satın aldığı mal veya hizmetin bedelini ürettiği mal veya hizmetle ya da 9 ay (veya 12 ay) sonunda nakit olarak ödediğinde, ilgili süre için sıfır faizli döviz kredisi kullanmış olduğundan, barter finansmanının üye firmaya maliyeti, 9 aylık sürede dövizin TL karşısındaki değer artışı kadar olmaktadır. Firmalar barter finansman kredisini nakit çıkışı gerektiren kalemlerinde kullanmakla sağladıkları nakit avantajını, cari harcamalarına yansıtarak finansman maliyetlerini düşürebilmektedirler.
Leasing, factoring gibi finansman tekniklerinde paranın maliyeti, ödemelerin uzun zamana yayılması
nedeniyle artış göstermektedir. Barter sisteminde ise ihtiyaçlar, nakit ödenmeden, kısa vadeli ve sıfır
faizli dolar kredisi ile ihtiyacın miktarı kadar karşılandığından ve geri ödemesi de eldeki stoklardan ya da atıl kapasiteden yapıldığından, firmalar sistemi kullanmakla herhangi bir faiz yükümlülüğüne de girmemektedir. Faizsiz mal kredisi sağlanması ve alınan mal veya hizmet karşılığının aynı anda verilme zorunluluğunun olmaması, barter sistemini faizsiz kazanç haline getirmektedir. Barter sistemi, bu yönüyle Türkiye’deki KOBİ’lerin finansal sorunları başta olmak üzere ticari,sınai ve hizmet sektörleri için tercih edilmesi gereken bir finansman yöntemidir.
Ayrıca, barter işlemleri Türkiye’de, dolar, mark ve ECU üzerinden yapılması, üye firmaları enflasyonun olumsuz etkilerinden ve kur artışlarından korumaktadır. Böylece, satıcı firmanın talebinin karşılanmasında gecikme olması durumunda değer kaybı olmamakta, alacak değeri korunmakta ve diğer finansman sistemlerinde ortaya çıkan, alacağın yerli para cinsinden değer kaybı önlenmiş olmaktadır.
13.7. Likiditasyon Sağlaması
Barter sisteminin temel amaçlarından biri firmaların nakitlerini koruyarak, büyük nakit çıkışlarının
yalnızca sabit giderler için kullanılmasını sağlamaktadır. Bu nedenle barter sistemi üye firmalara nakit avantajı sağlayarak, ödemelerinde sıkıntıya düşmelerini engellemekte ve firmaların likiditesini garanti altına almaktadır. Firmalar sürekli kullandıkları mal veya hizmetleri nakit çıkışı olmaksızın sistemden karşılandıklarından, herhangi bir likidite veya ödeme problemiyle de karşılaşmayacaklar, dolayısıyla da firmanın nakit akış durumunda sürekli artış görülecektir. Bu durumda ortaya çıkan nakit fazlasının farklı alanlarda değerlendirilmesi firmaların yeni yatırımlar yapmasını ve büyümesini sağlayacaktır. Özellikle, KOBİ’ler için kredi bulmadaki güçlükler göz önüne alındığında, barter sistemiyle sağlanan bu fonlar, kapasite artışı ve büyüme için önemli bir kaynak teşkil etmektedir.
13.8. Tahsilat Garantisi Sağlaması
Barter sisteminde mal arz eden firma satış anlaşması yapmadan önce alıcı firmanın barter şirketindeki hesabını fatura bedeli kadar bloke ettirdiğinden satıcı firmaya, satışını yaptığı mal veya hizmetin bedeli için tahsilat garantisi verilmiş olmaktadır. Her işlem öncesi barter şirketinden satış onayı alınmasının zorunlu olması, alacaklı firmanın korunmasını sağlamaktadır. Böylece, üye firmalardan aldıkları teminatlarla, satılan malın bedelini garanti altına alan barter şirketleri, sistemdeki satışların güvenilir bir şekilde yapılmasını sağlamaktadır. Yani, üye firmalar barter şirketi onayı ile satış yaptıklarında alacağın garantörü barter şirketi olmakta, alıcı firmaların satış yaptığı satıcı firmalar iflas etse dahi, alacaklar sistem üyesi diğer firmaların mal veya hizmetlerinden satın alınarak tahsil edilmektedir.
Barter sisteminin tercih edilme nedenlerinden biri de tahsilat süresinin kısa olmasıdır. Çünkü sistemde satış yapan üyeler alacaklarını tahsil etmek için mal veya hizmetlerini satın alan üyelerin sisteme satış yapmalarını beklemek zorunda değildir. Alacaklı firmalar, sisteme arz edilmiş diğer mal ve hizmetlerden satın alarak alacaklarını hemen tahsil edebilmekte, herhangi bir vadeyi beklememektedirler. Barter sistemi bu yönüyle, paranın geri dönüşünde korkuyla hareket eden firma yöneticileri için alternatif bir finansman tekniği olmaktadır. Barter sistemine mal veya hizmet sunan üye, 9 veya 12 aylık süre sonuna kadar sistemden herhangi bir mal talep etmediği takdirde, barter şirketinin tahsilat garantisi ile, alacağını nakit olarak tahsil etmektedir.
13.9. Dış Ticaret İmkânı Yaratması
Barter sistemi uluslararası alanda faaliyette bulunan firmalara güvenli ve kolay dış ticaret imkânları sağlamaktadır. Çünkü barter şirketleri barter sistemini uygulayabilmek için diğer ülkelerde bulunan barter şirketleriyle anlaşma yaptıklarından, sistem üyesi firmalar internet vasıtasıyla diğer ülkelerdeki barter sistemi üyelerini tanıma ve dış ticaret yapma olanağını elde etmektedirler. Böylece de barter sisteminin sunduğu pazarlama avantajı, yurt içinde geçerli olduğu gibi, yurt dışı için de söz konusu olmaktadır.
Çünkü ABD, Almanya, Fransa gibi pazarlara girmek isteyen bir firma, barter ile mal ithalatı yapabileceği gibi ihracat da yapabilmektedir. Üstelik bu pazarlara girmek için gereken harcamaları yapmadan bu imkâna kavuşmaktadır.
Örneğin, bir tekstil firması barter sistemiyle, hiç giremediği pazarlara ihracat yapabilmektedir. Ancak yasal mevzuat gereği yurt dışına barter yoluyla ihraç edilen mal değerinde ithalat yapılması gerekmekte, bu da tekstil firmasına döviz ödeme yükümlülüğü getirmektedir. Bu durumda sistemde ihraç edilen tekstil ürünü karşılığında, sistemdeki diğer üyelerin ithalat talepleri devreye sokulmakta, böylece tekstil firması stokta duran malını ihraç etmesi karşılığında yapılan ithalat için ödemesi gereken döviz yükümlülüğünden kurtulmuş olmaktadır.
Barter sistemindeki bilgi iletişimi sayesinde piyasalar daha sağlıklı ve hızlı izlenmekte, üyelerin alımsatım taleplerinin uluslararası pazarda yayınlanmasıyla da, üye firmalar reklam ve tanıtımlarını herhangi bir maliyete katlanmadan yapmış olmakta ve isimlerini dünya çapında duyurma imkânı elde etmiş olmaktadırlar. Burada asıl önemli olan nokta, barter şirketlerinin teknoloji yardımıyla hızlı bilgi üretmesi ve bunları hızlı bir şekilde iletebilmesidir. Bu durum özellikle, yurt dışı ilişkileri olan veya olmasını hedefleyen firmalar için önem arz etmektedir.
13.10. Pazar Yapısı Hakkında Bilgi Edinme İmkânı Sağlaması
Teknolojik gelişmeler aracılığıyla bilgi akışında elde edilen kolaylıklar hemen her sanayi ve ticaret dalındaki firmaların birbirlerinden haberdar olabilmelerine, rakip firma davranışları ve ürün çeşitliliği gibi konularda birbirlerini yakından takip edebilmelerine fırsat vermektedir. Barter sistemiyle, kimin ne ürettiği, arz ve taleplerin kimden geldiği ya da kimin elinde ne tür mal veya hizmet olduğu sorularına rahatlıkla ulaşılabilmekte, firmalar bu bilgileri kendi ticari pozisyonlarının güçlendirilmesi yönünde kullanmaktadır.
Barter sisteminden yararlanan firmaların, sisteme dahil olma nedenlerinden biri olan ve üyelerden gelen arz ve taleplerin bir araya gelmesiyle oluşan bilgi borsası, gelişmiş ülkelerdeki firmaların en değer verdiği bilgileri barındırmaktadır. Kimin neyi satın almak istediği yönünde gelişen bu bilgi birikimi Türkiye ekonomisi için oldukça önem taşımaktadır. Piyasaya sürülmesi planlanan bir ürünle ilgili talepler, taleplere karşılık gelen arzlar, gerçekleşen satışlar ve tekrarlanan talepler bilgi borsasında detaylı bir şekilde yer almakta, bu da söz konusu ürünü piyasaya sürecek firmalara çok önemli bilgiler sunmaktadır.
