Gece gökyüzüne bakmış olduğunuzda bunun bilincinde olmayabilirsiniz. Fakat sevgili uydumuz aslına bakarsak küçülüyor. Ve bu NASA görevleri için fazlaca ciddi bir problem olabilir.
Ay küçülüyor bu sebeple yoğun, metalik çekirdeği giderek soğuyor. Netice olarak yüzeyi bir üzüm tanesi şeklinde büzülüyor ve daha kırılgan hâle geliyor. Kırılgan kabuğu çatlıyor, bir parçanın ötekinin üstüne kaydığı ‘bindirme fayları’ yaratıyor. Bu da ‘Ay depremleri’ olarak malum sismik sarsıntıları tetikliyor.
Maryland Üniversitesi’nden bilim adamları, bu sarsıntıların toprak kaymalarına yol açması hâlinde, NASA’nın Artemis astronotları için çekince oluşturabileceği uyarısında bulunuyor.
Normal olarak bu küçülme Ay’ın oluşumundan bu yana geçen 4,4 milyar yıl içinde fazlaca yavaş bir halde gerçekleşiyor. Ve aslına bakarsak NASA Ay’ın küçülmekte bulunduğunu senelerdir biliyor. Mesela 2019’da bilim adamları Ay’ın son birkaç yüz milyon yılda ortalama 50 metre küçüldüğünü tespit etmişti.
Sadece, hakemli Planetary Science Journal’da yayınlanan yeni çalışma bu faylardan bazılarının NASA’nın Artemis III görevinin potansiyel iniş alanlarının yakınında bulunduğunu ve uzun vadeli Ay yerleşimleri için bir problem olabileceğini gösteriyor.
Maryland Üniversitesi’nde yerbilimci olan çalışmanın yazarı Nicholas Schmerr, “Mürettebatlı Artemis görevinin fırlatma evveliyatına yaklaşırken astronotlarımızı, ekipmanımızı ve altyapımızı mümkün olduğunca güvende tutmak mühim” diyor. Bu emek harcama, ister Ay’daki sismik faaliyetlere daha iyi dayanabilecek mühendislik yapıları olsun, ister insanları hakkaten tehlikeli bölgelerden korumak olsun, Ay’da bizi bekleyenlere hazırlanmamıza katkıda bulunuyor.”
Ay’ın cenup kutbundaki çekince
Bildiğiniz suretiyle Apollo astronotları görevleri esnasında Ay’a depremleri tespit eden sismograflar yerleştirmişti. Bilim adamları, Ay’ın cenup kutup bölgesinde bulunan bir grup fayı, Apollo sismografları tarafınca kaydedilen (ve N9 vakası olarak adlandırılan) en kuvvetli ay depremlerinden biriyle ilişkilendirdi.
Bölgedeki yüzey yamaçlarının stabilitesini simüle etmek için modeller kullanan ekip, bazı alanların sismik sarsıntılardan meydana gelen toprak kaymalarına karşı bilhassa savunmasız bulunduğunu tespit etti. Uzmanlar, Ay’ın devam eden büzülmesinin cenup kutup bölgesinde kayda kıymet bir yüzey eğrilmesine yol açtığını söylüyor.
Ay’ın güneyi NASA’nın Artemis III görevi kapsamında inişin hedeflendiği yer. Artemis programının ilerleyen aşamalarında, muhtemelen 2030’dan sonrasında, NASA Ay’ın güneyinde bir ana üs oluşturmayı hedefliyor.
Uzay ajansları çoğu zaman Ay’ın cenup bölgesiyle ilgileniyor bu sebeple burası varlıklı buz rezervlerine haiz. Buz Ay kaşifleri için içme suyu deposu olabilir, ekipmanın soğutulmasına destek olabilir; yakıt için hidrojen ve nefes almak için oksijen üretmek suretiyle ayrıştırılabilir.
Sadece bilim adamlarına gore Ay depremleri ve bunun sonucunda meydana gelen toprak kaymaları Artemis ana üssünü yok etme potansiyeline haiz.
5.0 büyüklüğündeki bir zelzele Ay’da daha yıkıcı olabilir
Araştırmacılar yüzeye yakın meydana gelen sığ Ay depremleri mevzusunda kaygı duyuyor. Zira Dünya’da yalnız birkaç saniye yada dakika devam eden depremlerin aksine, sığ Ay depremleri saatlerce sürebiliyor.
Yazının başyazarı Tom Watters CNN’e yaptığı açıklamada, “Bu sismik vakalar Dünya standartlarına gore nispeten hafifçe olsa da, ki en büyüğü 5.0 büyüklüğünde, Ay’ın yerçekiminden yoksun olması işleri daha fena bir hâle getiriyor. Bu tür bir sarsıntı düşük G ortamında her şeyi etrafa savurmaya başlayabilir” diyor.
NASA’nın Ay’a inişi şimdiden tehlikede
Ocak ayında NASA, Artemis II adlı Ay yörüngesine çıkma görevini 2024 sonundan Eylül 2025’e ertelediğini duyurdu. Bundan dolayı Artemis III de 2026’ya sarktı.
Ajans bu sonucu, hususi uzay şirketi Astrobotic’in Peregrine aracında fırlatıldıktan kısa bir süre sonrasında yakıt sızıntısı gerçekleşmesi üstüne arkasından aldı.
Evet, Ay’a bir sonraki iniş görevi bir yıl ertelendi fakat bu hâlâ yakın sayılabilecek bir tarih. Bilhassa de komşumuz hakkında hâlâ yeni bir şeyler öğrendiğimiz düşünüldüğünde.
Watters ve ekibi, “Regolit (kısaca Ay toprağı) heyelanlarını tetiklemek için lüzumlu olan tek şey hafifçe sismik sarsıntılar olabilir. Etken bindirme faylarından meydana gelen kuvvetli sismik aktivite olasılığı kalıcı üslerin yeri belirlenirken göz önünde bulundurulmalı ”uyarısında bulunuyor ve ekliyor:
“Cenup kutup bölgesi gelecekteki robotik ve insan keşifleri için risk potansiyeli taşıyor.”
Daily Mail ve Business Insider haberlerinden derlendi.
