Çin ve Rusya da dahil pek oldukça ülkenin ve hususi firmanın gözünü uzaya diktiği bu zamanda, ABD de Ay’a geri dönmek için çalışmalarını sürdürürken Beyaz Saray, NASA’ya Ay için bir vakit standardı oluşturması emirini verdi. Beyaz Saray Bilim ve Teknoloji Politikaları Ofisi’nden iletilen notta Biden yönetiminin “Dünya dışındaki gök cisimleri içinde ve çevresinde vakit standartları oluşturma” arzusunun ana hatları çizilirken NASA’ya Aralık 2026’ya kadar “ilk olarak olarak Ay’a odaklanarak göksel vakit standardizasyonunu geliştirmesi” emirini verildi.
Notta, birleşik vakit standardının “Eşgüdümlü Ay Zamanı (LTC)” olarak adlandırılacağı belirtiliyor. Bilinmiş olduğu suretiyle Dünya’da pek oldukça ülkede bilimsel olarak UTC şu demek oluyor ki “Eşgüdümlü Evrensel Vakit” baz alınmakta.
Ölçüm edilmiş bir vakit referansına hakkaten gereksinim olabilir bundan dolayı Ay, daha minik hacmi sebebiyle Dünya’dan daha zayıf bir yerçekimsel çekime haizdir; bu, Ay’da dönemin Dünya’ya gore birazcık daha süratli akmış olduğu anlamına gelir. Aradaki fark “ek periyodik varyasyonlarla” günde averaj 58.7 mikrosaniye olarak ifade ediliyor.
İlk olarak Reuters tarafınca aktarılan projenin oldukça mühim olacağı ifade ediliyor. Bu çerçevede gösterilen metinde “vakit bilgisi… ABD’nin uzaydaki liderliğinin temelini oluşturan bilimsel bulgu, ekonomik kalkınma ve internasyonal ortaklık için temel teşkil ediyor” ifadeleri yer almakta.
‘Ay’da saatler daha süratli çalışıyor’
Edinburgh Üniversitesi’nde vazife icra eden astrofizik profesörü Catherine Heymans mevzuya ilişkin verdiği bir röportajda “Ay’da saatler daha süratli çalışıyor. Bu, temel fiziğin güzelliklerinden biri; çılgınca şeyler olabiliyor” ifadelerini kullanmakta. Prof. Heymans şöyleki devam ediyor:
Dünya gezegeninde zamanı tanımlama şeklimiz atom saatidir. Atomik saatler yerçekiminden etkilenir; bu da aynı atom saatini Ay’a kadar götürseydiniz, 50 yıl sonrasında Dünya’daki atom saatinden bir saniye daha süratli olurdu anlamına geliyor.
Albert Einstein’ın görelilik teorilerinin açıklamış olduğu suretiyle vakit “Ay’da Dünya’ya gore daha süratli akıyor.” Teoriye gore vakit, yerçekimi alanının neresinde olduğunuza bağlı olarak değişik şekilde akar, yerçekiminin daha zayıf olduğu yerde vakit daha süratli akmakta.
Daha da vakit bilimi çerçevesinde aktarmak gerekirse atomik zamanda bir saniye, bir sezyum atomunun 9.192.631.770 salınımı olarak tanımlanır.
Ek olarak Prof. Heymans, Ay’daki bir günün Dünya’daki bir günden değişik bulunduğunu ifade ediyor. Bir Ay gününün 29.5 Dünya gününe eşit bulunduğunu aktarırken şöyleki devam ediyor:
Bu, Ay’da Güneş’in ortalama iki Dünya haftası süresince yukarıda olduğu ve peşinden ortalama olarak sonraki iki Dünya haftası süresince havanın karanlık ve gece olduğu anlamına geliyor.
Beyaz Saray notu, dönemin standartlaştırılmasının temel sebeplerinden birinin, ABD’nin “insanları Ay’a geri göndermeyi ve kalıcı bir varlığı mümkün kılacak kabiliyetler geliştirmeyi” planlamasından kaynaklandığını söylüyor.
NASA’nın Artemis Ay programı, ABD’nin 50 yılı aşkın süredir ilk kez astronotları Ay’a geri döndürme hedefini gerçekleştirmeyi amaçlıyor. Artemis II, Ay’ın çevresine insanlardan oluşan bir mürettebat göndermeyi hedefliyor ve söz mevzusu ekipte, Ay görevine giden ilk hanım, ilk Afrikalı Amerikalı ve ilk Kanadalı yer alacak. NASA, Eylül 2026’ya kadar insanoğlunun Ay’a inişini içeren Artemis III’ü fırlatmayı umuyor.
Vakit standardizasyonu, Çin, Hindistan, Rusya, Japonya ve diğerlerinin de uzayda daha büyük bir varlık göstermek için çalışmalarını artırmasıyla beraber geliyor; bilhassa Çin, ilk astronotlarını 2030’dan ilkin Ay’a indirmeyi hedeflediğini söylemiş oldu. Bilimsel araştırma ve maden madenciliği için Ay’ın yüzeyine ve yörüngesine ticari uzay aracı göndermeyi hedefleyen hususi firmalar de bazı girişimler geliştiriyor.
Bildirgede öte taraftan “ABD’nin, sıkıntılı ay ortamında çalışmak için ihtiyaç duyulan doğruluğu ve dayanıklılığı elde eden uygun bir standardı tanımlamadaki liderliği, uzay yolculuğu icra eden tüm uluslara yarar elde edecektir” benzer biçimde iddialı bir ifade de yer almakta. Beyaz Saray, “eşgüdümlü bir vakit standardının bu çabaların temelini oluşturacağını” öne sürüyor.
Hatırlanacağı suretiyle geçen yıl, Avrupa Uzay Ajansı (ESA), Ay keşiflerinde yeni bir son zamanların geldiğini ifade ederek, “ortak bir Ay referans zamanı tanımlamanın aciliyetini” aktarmıştı.
Beyaz Saray benzer biçimde ESA da gök cisimlerine bakarken zamanı Eşgüdümlü Evrensel Vakit’a yada şu demek oluyor ki UTC’ye dayandırmanın artık kafi olmadığını ve Ay araştırmaları daha yaygın ve karmaşık hale geldikçe daha doğru bir vakit referansına gereksinim duyulacağını söylemiş oldu.
‘Dünya’da kaos olurdu’
Prof. Heymans, vakit işleyişinin standartlaştırılmasının bununla beraber uzay aracının yanaşmasında, veri aktarımında, iletişimde ve navigasyonda daha çok hassasiyete olanak sağlayacağını dile getiriyor. “Tamamımız aynı zamana haiz olmasaydık, Dünya’da kaos olurdu” diyen Prof. Heymans “Yakında giderek yoğunlaşan Ay’da da durum bu şekilde olabilir” şeklinde ekliyor.
NASA’ya gore, Ay gece gökyüzündeki en parlak ve en büyük nesnedir ve Dünya’nın ortalama yüzde 27’si kadardır. Prof. Heymans, “Yaşantımız süresince daima oradaydı. Ay’ın en güzel tarafı aslına bakarsak devamlı değişiyor olması, bir geceden diğerine asla aynı görünmemesi” diyor.
“Ay’ın bu ortamında güvenli bir halde çalışmak istiyorsak, vakit içindeki bu temel farklılığı hesaba katmalıyız” şeklinde konuşan Prof. Heymans, potansiyel bir Ay zamanının avantajına da dikkat çekerken Ay’da gün ışığından maksimum yararlanmak adına meydana getirilen yaz saati uygulaması benzer biçimde bir uygulamaya gerek olmayacağının altını çiziyor!
Kaynak: The Washington Post / Metin Aktaşoğlu tarafınca Türkçeleştirildi.