Asgari ücret artışı BES’i nasıl etkiledi?

ZEYNEP CANDAN AKTAŞ/ Asgari ücret; adı üstünde ‘asgari, minimum, minimum ücret’ demek. Asgari ücret, birçok şey için bir ölçü birimi hem de. Mesela; et fiyatı asgari ücretin kaçta kaçı yada averaj kiralar asgari ücretin kaç katı vb. Size, BES‘in de ölçü biriminin brüt asgari ücret bulunduğunu söylesem, ne derdiniz? Gelin, bu hafta asgari ücret, BES’te neleri ölçmek için kullanılıyor, asgari ücretin artışı ile katılımcılar nelerle karşılaşabilir, bir bakalım.

DEVLET KATKISI

BES’in en malum yönü yüzde 30 devlet katkısı. Bir yılda, bir katılımcıya verilebilecek devlet katkısının bir üst sınırı var. Bu sınırı senelik brüt asgari ücret tutarı belirliyor. Senelik brüt asgari ücret tutarı değiştikçe BES’te de alınabilecek maksimum devlet katkısı değişiyor. Yeni belirlenen 20 bin 2,5 liralık aylık brüt asgari tutarı yıllığa çevirdiğimizde 240 bin 30 lira ediyor. Dolayısıyla 2024 için alınabilecek maksimum devlet katkısı tutarı da 72 bin 9 liraya yükselmiş oldu. 1 Ocak 2024 tarihinden 31 Aralık 2024 geçmişine kadar sisteme toplamda 240 bin 30 lira yatıran bir katılımcı; toplamda 72 bin 9 lira devlet katkısı alabilecek. Doğal ki, devlet katkısını alıp sistemden derhal çıkmak diye bir şey yok. Devlet katkıları sistemde kalınan süreye gore kademeli olarak alınabiliyor. Sistemde 10 yılı ve 56 yaşını aynı anda tamamlayanlar ile vefat ve maluliyet durumlarında devlet katkılarının tamamını almaya hak kazanılıyor.

Devlet katkıları gönüllü BES tarafında katılımcının hesabına yatırılan her katkı oranı karşılığında nakden aktarılıyor ve bu nakitler devlet katkısı fonlarında yatırıma yönlendiriliyor. OKS tarafında ise devlet katkıları başlangıçta kayden tutuluyor, her yıl TÜFE oranında değerleniyor ve ‘hak ediş süreleri’ ulaştığında nakit olarak devlet katkısı fonlarına aktarılıyor.

OKS KATKI PAYI

Otomatik katılım tarafında katkı oranı tutarını ölçmek için de aylık brüt asgari ücret kullanılıyor. Çalışanların maaşlarından her ay kesilen katkı oranı tutarı, aylık brüt asgari ücretin yüzde 3’ünden azca olamıyor. Daha yüksek katkı oranı ödemek isteyenler; oransal olarak, kısaca yüzde 4, yüzde 5 benzer biçimde kesinti yapılmasını talep edebiliyorlar. Peki öyleyse, OKS tarafında 2024 yılının en düşük katkı oranı tutarı ne oldu, derseniz; aylık brüt asgari ücretin yüzde 3’ü olan 600 liraya ulaştı.

HACİZ VE REHİNDEN MUAFİYET

Bireysel emeklilik sisteminde her bir katılımcının birikiminin; sistemde bulunulan ay sayısı ile o dönem geçerli olan aylık brüt asgari ücret tutarıyla çarpılmasıyla bulunacak tutarı, haciz ve rehine mevzu olamıyor. Aylık brüt asgari ücretin artmış olması haciz ve rehine mevzu edilemeyecek birikim tutarının da artmasını sağlamış oldu. Mesela; geçen yıl sistemde 10 yılı tamamlayan bir katılımcının birikiminin, 1 milyon 609 bin 680 lirası haczedilemiyordu. Bu yıl bu meblağ 2 milyon 400 bin 300 liraya ulaştı.

KESİNTİLER

Bireysel emeklilik sisteminde katılımcılardan peşin yada ertelenmiş olarak alınan giriş aidatı tutarı ile yönetim gider kesintilerinin tutarını belirlemek için de aylık brüt asgari ücret ‘ölçüt’ olarak kullanılıyor. Iştirakçilerin katkı oranı yada birikimlerinden bir yılda giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi olarak alınabilecek meblağ, aylık brüt asgari ücretin yüzde 8.5’ini aşamıyor. Buna gore 2024 senesinde kesilebilecek giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi tutarı en fazla bin 700 lira olabilecek. Kesinti rakamının büyümesiyle sisteme girerken giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi olmayan planları tercih etmek daha mühim hale geldi.

Kesintilerin; bir de sistemden ayrılma halinde uygulanmasından bahsedelim ki, katılımcılar düşünüp, taşınmadan ani kararlar ile sistemden ayrılmasınlar. Gönüllü BES tarafındaki katılımcılardan giriş aidatı ve yönetim gider kesintileri beş yıl süreyle yapılabiliyor, altıncı yıldan itibaren bu kesintiler uygulanamıyor. Ihtimaller içinde şekilde sistemden beş yıl doldurmadan ayrılan katılımcılardan, giriş aidatı ve yönetim gider kesintileri beş senelik toplu olarak alınabiliyor. Senelik bin 700 liraya ulaşan giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi beş yıl için uygulandığında 8 bin 500 liraya ulaşıyor ki, bu meblağ oldukça can yakıcı olabilir.

DEVLET KATKISIYLA KESİNTİ KONTROLLERİ

1 Ocak 2016 tarihinden itibaren, sistemden ayrılma durumunda iştirakçilerin birikimlerinden meydana getirilen giriş aidatı ve yönetim gider kesintileri, devlet katkısı hesabındaki birikim ile denetim ediliyor. Kesinti tutarı fazla çıkarsa, fazla olan meblağ, katılımcının hesabına iade ediliyor. Bu kontrolün uygulanabilmesi içinde de gene karşımıza ‘ölçüt’ olarak aylık brüt asgari ücret çıkıyor. Giriş aidatı ve yönetim gider kesintilerinin devlet katkılarıyla denetim edilebilmesi için sözleşmedeki birikimin senelik brüt asgari ücretin 10 katını aşmamış olması gerekiyor.