İngiltere’de aile hekimi olarak vazife icra eden Dr. Hussain Al Zubaidi, her hafta minimum bir noktüri hastasını muayene ediyor. Noktüri kulağa ender bir hastalık şeklinde gelse de aslen gece uykusu esnasında sık sık wc ihtiyacı hissetmenin bilimsel adı.
Mesane zayıflaması, yaşlanmanın en malum neticelerinden biri. Araştırmalar 70 yaşın üstündeki adamların yüzde 69 ila 93’ünün bu sorundan muzdarip bulunduğunu gösteriyor.
Noktüri bir çok vakit iyi huylu prostat hiperplazisiyle şu demek oluyor ki prostatın ve etrafındaki dokuların ilerleyen yaşla şişmesiyle ilişkilendiriliyor.
Royal College bünyesinde vazife icra eden Al Zubaidi, “60 yaş üstündeki erkekler için bu mesanelerini boşaltma becerilerinin azalması anlamına geliyor. Tuvalette daha çok vakit geçiriyor ve idrarın bir kısmını içeride tutuyorlar. Bu da gecenin bir yarısı uyanıp wcye gitme gereksinimlerini artırıyor” dedi.
Ne var ki noktüri şikayetiyle Al Zubaidi’nin kapısını çalanların hepsi 60 yaş üstü erkekler değil. Aksine hastaların bir çok 20’lerindeki ve 30’larındaki erkekler ve bayanlar. O denli ki noktürinin 20 ila 40 yaşlarındaki adamların yüzde 44’ünü etkilediğini gösteren araştırmalar dahi mevcut. Peki bunun sebebi ne?
GÜN İÇİNDE ÇOK FAZLA VİDEO İZLEYENLERDE DAHA YAYGIN
Teorilerden biri bunun çağdaş yaşam tarzından kaynaklandığı yönünde. Al Zubaidi, “Bence temelde insanların sıvı tüketim alışkanlıkları yatıyor” dedi ve ekledi:
“İnsanlar bir çok vakit gün içinde meşgul oldukları için sabah saatlerinde, olması gerektiği şekilde, ‘sıvı yüklemesi’ yapmak istemiyor. Akşamları daha çok su içiyorlar şu sebeple susadıklarını hissediyorlar. Arkasından gecenin ilerleyen saatlerinde mesaneleri doluyor ve uyanıyorlar.”
Bu tür sağlıksız sıvı tüketim alışkanlıkları video seyretme platformlarına ve toplumsal medyaya olan düşkünlüğümüzle de oldukca ilgili. Mesela kısa sürede ABD’de meydana getirilen Ulusal Sıhhat ve Beslenme İnceleme Anketi’nde, 20 yaşın üstündeki iştirakçilerin yüzde 32’sinin geceleri minimum iki kez uyanıp wcye gitme ihtiyacı hissettiği ortaya çıktı. Günde minimum 5 saatini çeşitli formatta videolar izleyerek geçiren kişilerde bu risk neredeyse yüzde 50 daha fazlaydı.
Al Zubaidi, “Akşamları dizi izlerken kendinize daha çok vakit ayırıyor olmanız bunun sebebi olabilir. Aniden susuzluğunuzu hissetmeye başlıyorsunuz, buna tepki veriyorsunuz ve bir şeyler içiyorsunuz. Sadece o noktada zaman fazlaca geçmiş oluyor ve sonuçta gecenin bir yarısı uyanıp wcye gitme ihtiyacı hissediyorsunuz” ifadelerini kullandı.
HAREKETSİZLİK BURADA DA ÖNEMLİ BİR ETKEN
Sadece noktürinin ortaya çıkışında etkili olabilen birçok başka unsur var. Paris’te bulunan Hopital Rothschild’den Dr. Rebecca Haddad, noktüri ve yaşlanma mevzusuna yıllarını vermiş bir uzman. Haddad, sigara içmenin, oldukca fazla alkol tüketmenin ve fizyolojik hareketsizliğin, mesane kapasitesini azaltarak daha sık wcye gitme ihtiyacı yaratacağını belirtti.
Haddad, “Fizyolojik aktiviteyle gün içinde ve gece saatlerinde idrar üretimi içinde bir bağlantı var” dedi.
Haddad, bilhassa gün içinde oldukca fazla oturmanın ya da geceleri oldukca fazla ekrana bakmanın vücudun sirkadyen ritmini değiştirerek noktürnal poliüri adında olan garip durumu ortaya çıkarabileceğini belirtti. Noktürnal poliüri durumlarında insanoğlu gün içinde düzgüsel oranda, geceleri ise büyük oranda idrar üretiyor.
Yaş ilerledikçe yaşanmış olan hormonal değişimler de noktürinin ardında yatan nedenlerden. Haddad, noktürinin çoğunlukla erkeklere özgü bir durum olarak görüldüğünü sadece hanımlarda da oldukça yaygın bulunduğunu belirtti. Mesela EpiLUTS adlı 30.000 kişinin katılmış olduğu bir araştırmada, 40 yaş üstünde adamların yüzde 69’unun hanımefendilerin ise yüzde 76’sının gecede minimum bir kez noktüri hücumu yaşadığını ortaya koydu.
“Noktüri kesinlikle prostatla ilgili bir sorundan fazlası” diyen Haddad şu şekilde devam etti: “Menopoz noktürinin ortaya çıkışını etkileyen geçiş dönemlerinden biri. Östrojen hormonu düzeylerinin düşüşü mesanede anatomik ve fizyolojik değişimleri tetikleyebiliyor Bu da fonksiyonel mesane kapasitesinin küçülmesine yol açıyor. Geceleri aşırı idrar üretimi östrojenin azalmasının bir sonucu olabilir.”
KİLO ALIMI BİRÇOK AÇIDAN NOKTÜRİYİ TETİKLİYOR
Menopoz bununla birlikte uyku standardını düşüren ve kilo alımına neden olan bir unsur. Bunların bir araya gelmesi de noktüri vakalarını tetikliyor. Obez bireyler ve menopoz sonrası dönemdeki bayanlar, tıkayıcı uyku apnesi adında olan problemi yaşamaya daha yatkın oluyor. Bu uyku apnesini yaşayan kişilerin solunumları uyku esnasında onlarca defa durup tekrardan başlıyor. Bu da kana karışan oksijen miktarının azalmasına niçin oluyor.
Al Zubaidi, “Kilo almanın kişilerin kalpleri üstündeki baskıyı artırdığı düşünülüyor. Zira kalp haiz olduğu oksijenle kanı besleyebilmek için daha süratli çarpmak zorunda kalıyor” dedi.
Kalbin daha süratli çalmış olduğu durumlarda beyin natriüretik peptid (BNP) adında olan bir hormon salgılanmaya başlıyor. Bu da idrar üretimini artırıyor.
Al Zubaidi bu durumu, “Vücut kanın hacminin bir kısmını idrara dönüştürerek kalp üstündeki baskıyı azaltmaya çalışıyor” sözleriyle deklare etti ve ekledi: “Teşhis edilmemiş tıkayıcı uyku apnesi yaşayan oldukca şahıs var ve noktüri bu soruna işaret eden dokuz eleştiri semptomdan biri. Sadece bir çok şahıs bu ikisi arasındaki bağlantıyı kuramıyor.”
NE ZAMAN ENDİŞELENMELİYİZ?
Mesane ile vücuttaki öteki sistemler arasındaki bağlantı düşünüldüğünde, noktüri, hipertansiyon, Tip 2 diyabet ve böbrek yetersizliği şeklinde başka kronik sorunların da işareti olabilir.
Imperial College London’da nörolojik üroloji uzmanı olarak vazife icra eden Prof. Dr. Marcus Drake, “Kronik böbrek hastalığı mühim bir mesele şu sebeple böbrekler eskisi kadar yoğun idrar üretemiyor. Bu da idrarla oldukca fazla su atılmış olduğu anlamına geliyor” dedi.
Bununla beraber Drake, davranışsal bir değişim olmayan durumlar haricinde endişelenmeye gerek olmadığını ifade ederek, “Bir kişinin devamlı susaması, muntazam yürüyememesi ya da aşırı horlaması şeklinde açıklanamayan semptomları var ise durum daha kaygı verici olabilir” dedi.
Öte taraftan geceleri wcye kalkmanın da sağlığa bazı zararları var. Uyku kalitesinin bozulmasının oldukca sayıda negatif sonucu olduğu araştırmalarla ortaya çıkıyor. Bu durum kişinin enerji düzeylerinin yanı sıra kan şekeri düzeylerini ve uzun vadeli bilişsel performansını da etkiliyor.
Al Zubaidi, “Kan şekeriniz devamlı yükseliyorsa vücudunuzun kilo alma ihtimali daha fazladır. Bu da obeziteye neden olur” dedi ve ekledi: “Şunu da biliyoruz: “Tek bir gece fena uyuduğunuzda bile, beyninizde yaşlılıkta demansla ilişkilendirilen bazı proteinler birikir.”
UYKUDAN ÖNCE EN FAZLA 330 MİLİLİTRE
Uzmanlar, noktüriyi önlemek için günlük sıvı ihtiyacınızın çoğunluğunu günün erken saatlerinde tüketmenizi tavsiye ediyor. Al Zubaidi, uyumadan önceki son 3 saatte tüketilecek sıvı miktarının 330 mililitreyle (büyük bir kutu gazlı içecek ya da 1,5 su bardağı kadar) sınırlandırılması icap ettiğini belirtti ve ekledi:
“Günlük sıvı tüketiminizin en azından dörtte birini sabah uyandıktan sonraki 1-2 saat içinde şu demek oluyor ki vücudunuzun hidrasyona en oldukca gereksinim duyduğu zamanda gerçekleştirmelisiniz. Arkasından egzersiz yapıyorsanız, kaybettiğiniz sıvıları derhal takviye etmelisiniz. Biz buna ‘altın saat’ adını veriyoruz. Egzersizden sonraki bir saat içinde sıvı tüketmek 3-4 saat sonrasında kayıpları telafi etmekten oldukca daha iyidir.”
Gece wcye kalkmak zorundaysanız bile en kısa sürede tekrardan uykuya dalmaya çalışın. İçinizden telefonunuzdaki bildirimlere göz atmak ya da toplumsal medyayı taramak geliyor olabilir fakat kendinize başat olmaya çalışın. Bundan dolayı ekrandan yayılan ışık uyku hormonlarının seviyesini etkiliyor ve tekrardan dalmayı zorlaştırıyor.
Al Zubaidi, “Wcye gittiğinizde ışıkları açmamaya çalışın. Gecenin bir yarısı uyandığınız için gözleriniz karanlığa alışmış olacak. Wcye gittikten sonrasında en kısa sürede yatağa dönmeye çalışın. Son tavsiyem de şu olacak: Vücudun uykuya dalmak için kullandığı eleştiri işaretlerden biri ısı düşüşüdür. Bu yüzden yatağa döndüğünüzde yastığınızı ters yüz edip yorganı üzerinizden atarsanız, uykuya dalma ihtimaliniz artar.”
SIK SIK UYANMANIN DİĞER SEBEPLERİ NELER?
Geceleri sık sık uyanmanın noktürni haricinde sebepleri de olabilir. Ana hatlarıyla sıralamak gerekirse;
1) Aşırı ısınma: Uyku esnasında vücudunuzun çekirdek sıcaklığı 1-2 aşama düşer. Bu durum memelilerin tamamında gözlenir. Sadece vücut sıcaklığınız, ağır bir yemek ya da akşam saatlerinde tüketilen alkol yada kafein sebebiyle yükselebilir. Bundan dolayı sindirim süreci metabolik hızınızı artırır. Bu durumlarda derin uykuya dalmakta zorlanabilirsiniz. Dahası yorganınız da gereğinden daha kalınca olabilir.
2) Stres: Stresli bir günün peşinden hipotalamus-hipofiz-adrenal aksı adında olan ve beyninizle çeşitli salgı bezlerinizi birbirine bağlayan karmaşık ağ, uyumaya çalıştığınız sırada bile etken kalabilir. Bu da ana stres hormonu olarak malum kortizolün düzeyinin vücudun beklediğinin oldukca üstünde olması anlamına gelir. Kortizol yüksekliği de naturel uyku döngülerini aksatabilir.
3) Uyku apnesi: Uyurken solunumun geçici olarak durmasına neden olan tıkayıcı uyku apnesinin, aşırı şişman kişilerdeki yaygınlığı günden güne artıyor. Uyku apnesinin niçin olduğu oksijen yetersizliği kişide hayatta kalma refleksini harekete geçiriyor ve daha çok nefes almak isteyen vücut ansızın uyanıyor. Bu da uyku döngüsüne zarar veriyor. Sonucunda sabahları bitkin uyanma problemi ortaya çıkabiliyor.
4) Mide yanması: Uzun saatler süresince yatmak, midedeki yiyeceklerin ve asidin yiyecek borusuna akışına yol açıyor. Gece süresince devam eden bu asit akışını yaşayanlar, bir yanma hissi ve rahatsızlıkla uyanıyor. Sigara içmek, uykudan ilkin oldukca fazla yiyecek, aşırı baharatlı, asitli yada yağlı yiyecekler tüketmek, oldukca fazla alkollü ve gazlı içecek içmek asit akışını tetikleyen hatalar.
5) Huzursuz bacak sendromu: Tahmin edildiğinden oldukca daha yaygın bir mesele olan huzursuz bacak sendromunun genetik yatkınlıktan beyindeki düşük demir seviyelerine kadar birçok sebebi var. Bazı antidepresanlar ve antihistaminler, bu durumu daha da artırabiliyor. Huzursuz bacak sendromu olanlar, bacaklarında bilhassa geceleri yoğunlaşan karıncalanmalar yada çekmeler hissediyor. Huzursuz bacak sendromuna çözüm olarak günlük egzersizler, tertipli uyku, yatmadan ilkin bacakların esnetilmesi ve sıcak bir banyo yapmak tavsiye ediliyor.
The Guardian’ın “Keep waking in the middle of the night to pee? Here’s why – and what to do about it” başlıklı haberinden derlenmiştir.
