PARA RÖPORTAJ/ ZEYNEP CANDAN AKTAŞ 2023 yılı, bireysel emeklilik sisteminde devlet katkısı uygulamasının 10’uncu yılı. 2013’te sisteme giren ve sistemde 10 yılı bitirerek, 56 yaşını tamamlayan katılımcılar, emeklilik hakkını kazanarak, devlet katkılarının tamamını alabiliyor. EGM verilerine bakılırsa bugüne dek sistemden emekli olanların sayısı 225 bin kişiyi aşarken, bu kişilere ödenen averaj birikim 200 bin liralara ulaştı. Öteki taraftan emeklilik hakkını kazanmasına karşın halen sistemde kalmaya devam eden ortalama 218 bin sözleşme mevcut. Bu sözleşmelerdeki birikim tutarı da 24 milyara yaklaşıyor. BES’te emeklilik hakkına kavuşan ve bu hakkın kullanımı mevzusunda destek arayanlara yol göstermek, rehberlik etmek amacıyla Agesa Yaşam Emeklilik Genel Müdürü Fırat Kuruca’yı sayfalarımızda ağırladık.
Fırat Kuruca; bizde emeklilik planlaması yapılmadığını, yurtdışında emeklilik planlamasının, iş yaşamının başlamasıyla gündeme geldiğinden bahsederek emeklilik sonucu ve emeklilik seçenekleri mevzusunda iştirakçilerin bireysel emeklilik sistemindeki alternatiflerini söyledi.
-BES’ten emeklilik hakkı kazanan katılımcılar, derhal emekli olmak zorunda mı? Sistemde kalmanın sağlayacağı avantajlar nedir?
BES’te 10 yılını ve 56 yaşını tamamlayanlar, ne yapmaları icap ettiğini bana da sık sık soruyorlar. Bu suali; ’emekli olmuş fakat halen çalışmaya devam ediyorsanız, tertipli bir gelir elde ediyorsanız, akarken doldurmak lazım’ diye yanıtlıyorum. Mesela EYT’liler de eğer emek vermeyi sürdüreceklerse, birikim hayata geçirmeye devam edebilirler. Gelir olduğu müddetçe BES’e de katkı oranı ödemeye devam etmek avantajlı.
Sistemde kalmanın avantajları neler? Birincisi devlet katkıları. Sistemde 10 yıl ve 56 yaşını tamamlayanlar emeklilik hakkını kazanıyor. Emeklilik hakkını kazananlar derhal emekli olmak zorunda değil. 10 yıl ve 56 yaşını doldurunca sistemden istenildiği an devlet katkılarının yüzde 100’ünü alarak ayrılma hakkı var. Bu da daha iyi bir fırsat yakalayana kadar sistemde kalıp devlet katkılarından faydalanabilme olanağı sağlıyor. Burada ufak bir ipucu da verelim: Emeklilik hakkını kazananlar, eğer belli bir planları yoksa aralık ayını beklesin. 31 Aralık’a kadar en üste seviyeden katkı payını yatırsın. Gelecek senenin ocak ayında da bir senelik katkı payını daha tamamlasın. Parası olmayan gerekirse kredi kullansın. Şundan dolayı yeni yılda iki senenin devlet katkıları hesabına geçecek ve sisteme yatırdığı katkı payları kısa sürede yüzde 30 getiri elde etmiş olacaktır. Sonrasında istiyorsa bu tarz şeyleri alarak emekli olabilirler.
İkincisi, iştirakçilerin emeklilik hakkı kazandıklarında elde ettikleri yüzde 5 stopaj pozitif yanları, sistem dışındaki alternatif yatırımlara bakılırsa oldukça cazip bir yatırım ortamı sunuyor. Yüzde 5 stopaj avantajını yakalayan katılımcı, dışarıda elde edeceği gelirler için daha yüksek vergi ödeyeceğine, burada kalıp düşük stopaj fırsatını değerlendirebilir.
-Öyleyse burada şunu sorayım: Emekli olma sonucu iyi mi verilmeli, ne süre emekli olmak gerekiyor?
Aslen insanların 40’lı yaşlarda bir emeklilik planlaması yapması gerekiyor. Kaç yaşına kadar emek vermeyi düşünüyorsunuz ve emekli olduğunuzda planınız ne? Ev mi alacaksınız, yazlık mı, dünyayı mı dolaşmak istiyorsunuz, nerede yaşamak istiyorsunuz, bunlar planlanmalı. Bunun yanında yaşlılıkta artacak sıhhat harcamaları ve aylık geçim ihtiyacı için de bir de finansal plan yapılmalı. Ne kadarlık bir gelire gereksinim olduğu ve bunun iyi mi finanse edileceği belirlenmeli.
Emekli moduna ne süre geçilmeli? Artık çalışmayacağım, SGK’dan alacağım emekli maaşım ve bugüne dek yaptığım birikimlerle geçineceğim dediğinizde, emeklilik moduna geçilebilir. Bunun yanında BES’ten de emeklilik hakkı kullanılabilir. Bir de emekli olunduğunda elde edilecek birikimle ne yapılacağı mühim. Bana bakılırsa emekli için birinci öncelik ne yapmış olup edip, bir eve haiz olmasıdır. Eğer şahıs ev sahibi değilse, BES birikimleri ilk olarak ev alımında değerlendirilmelidir.
-BES’te emeklilik seçenekleri nedir? Sizin gözlemlerinize bakılırsa katılımcılar, emeklilik hakkını kullanırken daha oldukca hangi seçenekleri tercih ediyorlar?
Emeklilik hakkını kullanmaya karar verdiniz, burada iki seçenek var. Birikiminizi toplu para olarak alıp, sistemden ayrılabilirsiniz yada paranızı içeride meblağ ve oradan aylık maaş alırsınız. Bu seçeneklerin hangisinin değerlendirileceği mevzusunda finansal danışmanlardan tavsiye almakta yarar var. İsterseniz birikimin bir kısmını çeker, bir kısmını içeride bırakabilirsiniz. Hangisini tercih edeceğiniz oradaki birikime ve sizin ne gelecek planlarınıza bağlı. Sistemde kalmanın avantajlarına karşın katılımcılar genel anlamda toplu para alarak sistemden çıkmayı tercih ediyor. Doğal ki ev, yazlık vb alınacaksa toplu para almak onlar için yararlı.
-Bireysel emeklilik sisteminden iyi mi maaş alınıyor? Alınacak maaş neye bakılırsa belirleniyor?
Sistemde emeklilik hakkı kazanıldıktan sonrasında, emeklilik gelir planına geçerek bireysel emeklilik sisteminden aylık maaş almak mümkün. Birikimin miktarı ve katılımcının almayı istediği maaş tutarına bakılırsa projeksiyonlar yapılarak, katılımcının tercihine sunulabilir. Katılımcı isterse sistemdeki birikiminin tamamını emeklilik gelir planına aktarabilir, isterse bir kısmını sistemde bırakarak, kalanını nakit olarak çekebilir. Katılımcı dilerse, belli bir tutarda maaş alabileceği şeklinde, birikimin belli bir oranında maaş almayı da tercih edebilir. Emeklilik gelir planına geçen katılımcının birikimleri bir taraftan sistemde değerlenmeye devam ediyor. Emeklilik gelir planındaki katılımcı, istediği süre sistemdeki birikiminin tamamını alarak sistemden ayrılmayı da tercih edebilir.
-Mevzuatta bir de senelik gelir sigortası mevzusu var. Senelik gelir sigortası nedir?
Senelik gelir sigortası, genel anlamda yurtdışında uygulanıyor. Mesela; nafaka ödemelerinde, tazminat ödemelerinde senelik gelir sigortasıyla belli bir süre süresince kişinin borçlarını yerine getirmesi sağlama alınıyor. Sadece Türkiye’nin ekonomik ortamında o denli oldukca riskten kaçınarak hesaplama yapmak zorunda kalıyoruz ki, bireysel emeklilik şirketi için de sigortalı için de senelik gelir sigortası cazip bir ürün olmaktan çıkıyor.
-Emeklilikten söz açmışken, TÜİK’in Mart 2023’te gösterilen ‘İstatistiklerle Yaşlılar’ raporunu da konuşalım. Rapora bakılırsa devletimizde nüfusun süratli bir halde yaşlandığı ve 2080 senesinde her dört kişiden birinin yaşlı olacağı öngörülüyor. Size bakılırsa bu mevzuda neler yapılabilir?
Toplumsal olarak yaşlanma oldukca ciddi, sıkıntılı fakat çok da fazla bilincinde olunmayan ve toplumsal yükü her geçen gün ağırlaşan bir mevzu. Önümüzdeki 20 senede hazırlanmamız gerekiyor. Kişilerin de kendi planlamasını yapması lazım geliyor. Bireysel emeklilik şirketleri olarak biz de bunun üstünde çalışmak zorundayız. Biz Agesa olarak ‘Her Yaşta’ projesi ile sorunların neler bulunduğunu tespit etmeye ve farkındalık yaratmaya çalışıyoruz.
Şehirler ve apartmanlar, yaşlıların yaşamasına uygun değil. Düşerek, kırıklarla uğraşan birçok yaşlı var. Şiddete maruz kalan, dolandırılan yaşlılar var. Yaşlılara sunulacak hizmetlerin çeşitlendirilmesi, yaşlı bakımı, evde bakım hizmetlerinin geliştirilmesi gerekiyor. Yaşlılar gerek gündelik hayatta gerekse de sağlıkla ilgili pek oldukca sorun yaşıyor. Türkiye’nin yaşlılığı batı toplumlarına bakılırsa daha değişik. Onlar 70-100 yıl içinde yaşlanma sürecini, varlıklı cemiyet olarak yaşadılar. Biz ise halen yoksul bir cemiyet olarak bu sürece girdik ve yaşlanma sürecini onlardan oldukca daha süratli yaşıyoruz.
Yaşlanma mevzusunun toplumsal tarafının yanında bir de finansal tarafı var. Finansal olarak yapılması ihtiyaç duyulan emeklilik yaşlarının artırılması. Fakat Fransa’da ne işe yaradığını, biliyoruz. Türkiye’de de EYT’liler ile emeklilik yaşı aşağı çekildi. Bu oldukca ciddi bir sorun. Büyük olasılıkla yeni kuşaklar oldukca daha uzun süreler çalışmak zorunda kalabilir. Öteki taraftan yaşlanma, cemiyet için de ciddi bir yük oluşturacaktır. Devlet de bu yüzden bireysel emeklilik sistemini ve yaşam sigortalarını destekliyor. Fakat insanların da bunun bilincinde olup, bir taraftan da kendi tedbirini alması gerekiyor.
