PARA DÜNYA/ ALEV RİGEL Max Schranz, 26 yaşlarında. Artık ana-baba evinden ayrılması ve kendi yaşamını kurması gerekiyordu. Şehir haricinde, yüksek tavanlı klasik bir apartman dairesi buldu ve oraya taşındı. On dakikalık yürüyüşle istasyona ulaşıyor ve gene on dakika içinde şehir merkezindeki işinin başlangıcında oluyor. Evi banliyöde fakat beyazperde, tiyatro, restoran şeklinde bölgelere de uzak değil. Dairesi bir oturma odası, iki yatak odasından ibaret, 54 metrekarelik bir yaşam alanı. Fakat kendisine fazlasıyla yetiyor. Aylık kirası 596 euro. Depozit vermesi gerekmedi. Kira kontratı da zaman içinde sınırı olan değil. Üstelik ev sahibiyle yapılan anlaşma gereği, dairesini çocuklarına da devredebilecek. “Fazlaca iyi bir antak kalma doğrusu. Daha iyisini bekleyemezdim. Avrupa’nın öteki kentlerinde yaşayan dostlarım, beni imreniyor. Şundan dolayı buradaki konut tutma kolaylığını, başka hiçbir yerde bulamazsınız” diyor Schranz.
Avusturya’nın başkenti Viyana’ya hoş geldiniz. Hiçbir Avrupa kentinde göremeyeceğiniz kolaylıkları burada bulabilirsiniz. Pek oldukca başkentte, kiracı ve ev sahibi içinde kira parası savaşları sürerken, Viyana’da bu şekilde bir şeyi görmeniz olanaksız. Kısa süreli ev mi kiralamak istiyorsunuz? Birkaç ay için yazlık mı tutacaksınız? Geçici görevle Viyana’ya atandınız ve ev bulmaya mı çalışıyorsunuz? Bunların asla biri mesele değil. Her türlü talep karşılanır. Hem de hiçbir mesele çıkmadan. Şundan dolayı, Economist’in senelik indeksine nazaran “dünyanın en yaşanır kenti”ndesiniz. Burada kiracılar, Londra, Paris, Madrid, Roma, Dublin, Kopenhag, Berlin, Brüksel şeklinde metropollerdeki kiralık dairelere meydana getirilen ödemelerin üçte birine ev tutmuş oluyor. Fazlaca uluslu ustalaşmış hizmetler sunan İngiliz şirketi Deloitte Touche Tohmatsu Limited, bu kolaylığın arkasındaki sırrı şöyleki açıklıyor: Viyana’da evler, mahalli yönetimlerin sahipliğinde. Yönetim bir evin ya da dairenin kira bedelini belirliyorsa, buna kimse karışamıyor, müdahale edemiyor. Fakat Viyana nüfusunun minimum dörtte biri bu kolaylıktan yararlanıyor. Belediyenin yaptırdığı toplumsal konutları da hesaba katarsanız, şehir nüfusunun yarısı kira kolaylığından faydalanıyor anlamına gelir. Geri kalan yarısı ne diye sorabilirsiniz. Viyana şeklinde varlıklı bir kentte asla mi hususi mülk sahibi olmasın?
Bu mucize iyi mi gerçekleşti? Viyana, yüz yıl kadar ilkin yürekli bir konut politikası belirledi. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonrasında kolları sıvadılar ve on binlerce toplumsal konut inşa ettiler. Yönetimde söz sahibi olan Habsburg imparatorluğunun çökmesinden sonrasında kurulan hükümetler, lüks tüketim mallarından vergi alarak bu toplumsal konutları inşa ettirdi. 1920’lerde ve 30’larda meydana getirilen binalar, “süperblok” olarak nitelendirildi. Bu binalar serisi, bayağı apartmanlar değildi. Art-deco seçimi süslenmişti (Art-deco, bir başka deyişle sanat içerikli dekorasyon, heybetli bir seçimi temsil eder. Meydana getirilen binalar kusursuzdur ve Makine Çağı’nın merkezinde yer edinen devrin eserleridir. Makine Çağı, Avrupa’da 1880-1945 arası dönemdir). İkinci Dünya Savaşı sonrası meydana getirilen binalar, bugünün yalın apartmanlarına daha oldukca benziyordu. Şundan dolayı süse ayrılacak para ve vakit yoktu. Pek oldukca Avrupa kenti şeklinde Viyana da İkinci Dünya Savaşı’ndan yıkılmış bir halde çıkmıştı (Viyana, harp esnasında 52 kez bombalandı. 37 bin ev yıkıldı. Kentin her yerinde, bombaların sebep olduğu üç binden fazla krater oluşmuştu). Schranz’ın oturmuş olduğu ev de 14 bloktan meydana geliyor. Bunlar, 1950’ler yapımı binalar dizisiydi (Gemeindebauten – toplumsal konutlar). Ortasında yemyeşil bir avlu vardı ki Schranz, burada oturup kitap okumayı oldukca sevdiğini söylüyor.
BU KONUTLARDA ZENGİNLER DE OTURUYOR
Normal olarak o yıllarda yoksulluk da vardı, kabahat da. Bu durumun üstesinden iyi mi gelindiğini mimarlık eleştirmeni Maik Novotny, Avusturya gazetesi Der Standard’a şöyleki açıklıyor: “Toplumsal konutlar yalnız dar gelirliler için değildi. Belediye, getto’lar oluşmasını önlemek için toplumsal konutlara hem zenginleri, hem de dar gelirlileri aldı. Bu binalarda maddi durumu iyi olanlar da oturuyordu. Bu şekilde bir düzenleme, başka hiçbir Avrupa kentinde görülmemişti.”
Toplumsal konutlardan yararlanmak için senelik gelirinizin 57 bin 600 euro’yu geçmemesi gerekiyor. Bu, tek başına yaşayan bir kiracı için. Evli çiftler için bu sayı maksimum 85 bin 830 euro. Fakat bu şartlara haiz bir kiracının sonraki yıllarda gelirine yeniden bakılmıyor. Geliri artmış olabilir. Fakat bunun bir önemi yok. Şundan dolayı gelirinin bigün azalacağı da hesaba katılır. İşsiz kalabilir, önceki işinden daha düşük bir tutara yeni iş bulmuş olabilir. Bir örnek verelim. 76 yaşındaki Heinz Barnerth, 70 yıldan beri toplumsal konutta oturmakta. Hiçbir yasa, onu evinden çıkaramaz.
Viyana belediyesinin 2025 yılına kadar 5 bin 500 toplumsal konut inşa etme planları bulunuyor. Bu hedef tutmayabilir. Fakat belediye, nüfusun azalması yardımıyla projelerin büyük bölümünün tamamlanacağı kanaatinde. Viyana’nın nüfusu 2038 senesinde, 1910 yılındaki nüfus seviyesine gerileyecek. 2004 yılından beri toplumsal konut yapmayan belediye, 11 senelik durgunluk döneminden sonrasında 2015’te yeni projeleri hayata geçirmeye başladı. Bu yıl da yeni toplumsal konut yapımı için 557 milyon euro’luk bir bütçe ayırdı. Şehir merkezine oldukça yakın bir toplumsal konuta yerleşen 73 yaşındaki Margarete Stoklassa, 50 metrekarelik dairesinden oldukca memnun. Ayda 520 euro kira ödüyor. “Fazlaca mutluyum, İhtiyacım olan her şey var” diyor. Latife yapmaktan da kendini alıkoyamıyor: “Fakat kocamla evin içinde saklambaç oynayamıyoruz.”
BEYAZ KÖY’DEN DÜNYA LİDERLİĞİNE
* Viyana’nın toplumsal konut projelerinden uzun uzun söz ettik fakat kentin nüfusunu söylemedik: Bir tek iki milyon. Banliyöleri de hesaba katarsanız, üç milyonu bile bulmuyor. Bu kadar azca nüfusun, konut problemi olmasa gerek.
* Şehir, 3’üncü yüzyılda “Vindobona” adıyla kuruldu. “Beyaz Köy” demek. Sonrasında İngilizler, İtalyanca’dan alınma bir isimle “Vienna” dediler. Fakat Almanlar başka bir ad seçti. Aynı adlı nehirden yola çıkarak “Wien” adını kullandılar.
* Dünya, “Anschluss” (ilhak; topraklarına katma) kelimesini Avusturya’dan öğrendi. Hitler 1938’de Avusturya’yı Alman topraklarına katmak istedi. Fakat başaramadı. Oysa bu fikir, 1871 yılına kadar uzanıyor.
* Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Teşkilatı UNESCO Viyana’yı, Dünya Mirası Sıralaması’ne almıştı fakat sonrasında pişman oldu. Şundan dolayı oldukca fazla toplumsal konut yapılıyordu ve bu durum Viyana’nın zamanı çehresini bozuyordu. Sonunda teşkilat, kentteki yeni yapıların yüksekliğini 43 metre ile sınırladı.
* Viyana, Avusturya’nın gayrısafi iç hasılasının yüzde 29’unu oluşturur. Şehir ekonomisi, büyük seviyede hizmet sektörüne bağımlıdır. Başkent, “Doğu’ya oluşturulan kapı” olarak görüldüğünden 2015’ten bu yana her yıl 160-175 yabancı şirket burada temsilcilik açar. 8 bin 300 de yeni yerli şirket kurulur. İflas edenler de olur normal olarak.
* Habsburg hanedanının kışlık sarayı Hofburg ile yazlığı Schönbrunn, her yıl yüz binlerce yerli/yabancı ziyaretçi çeker. Hofburg Sarayı ve Schönbrunn Rezidansı, bugün resmi kurumlar tarafınca kullanılmaktadır.
* Hedy Lamarr adını duymamış olabilirsiniz. 1914-2000 yılları aralığında yaşamış Viyanalı bir aktristti. Hollywood’daki firmalar, Lamarr’ı filmlerinde oynatmak için sıraya girerdi. Lamarr, bununla beraber teknoloji mucidiydi. Bugün cep telefonlarıyla konuşabiliyorsak bunu Lamarr’a borçluyuz. Mühendis değildi, icat eden değildi. Fakat cep telefonlarının emek verme prensibini o bulmuştu. Bunun için internasyonal bir ödül bile aldı.
* Dünyanın en eski hayvanat bahçesi Viyana’dadır. 1752’de açılmıştır. Bahçesinde 700 değişik hayvan türü bulunmaktadır.
* Viyana’nın altında bir Viyana daha vardır. Kentin altı mağaralarla, depolarla, dehlizlerle doludur. Bu özelliği yardımıyla Viyana, harp esnasında kıymetli sanat eserlerini ve lüzumlu erzakı saklayabilmiş, bu sayede İkinci Dünya Savaşı bombardımanları esnasında fazla can kaybı vermemiştir.
* Şehir, düzmece adresleriyle ünlüdür. Öyleki minik binalar görürsünüz ki, kapısı, penceresi, adres numarası bulunmaz. Bu binalar, metro havalandırma sisteminin bir parçası olabilir. Bir belediye hizmetinin kamufle edilmiş hali olabilir. Metroda bile bazı “hayalet istasyonlar” mevcuttur. Tren, buralarda durmaz.
* Viyana, müzik kentidir. Dünyanın müzik başkentidir. Wolfgang Amadeus Mozart, Ludwig van Beethoven, Joseph Haydn, Franz Schubert, Johann Strauss, Johannes Brahms ve onlarca klasik dönem müzik bestecisi ya Viyana’da yaşamıştır, ya da bu kente taşınmıştır.
* Ana yazıda bahsetmediğimiz mevzuları şimdi sıralayalım. Eğitim, tıbbi bakım, çevresel şartlar, parkların çokluğu, altyapının mükemmelliği, ekonomik rahatlık, temiz havası, Viyana’yı “dünyanın en iyi kenti” yapmaktadır.
