PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), siyaset faizi olan yedi gün vadeli repo ihale faiz oranını beklentiler doğrultusunda 250 baz puan artışla yüzde 42.5’ten yüzde 45’e çıkardı. Böylece TCMB Başkanı Hafize Amaç Erkan başkanlığında toplanan Para Politikası Kurulu (PPK), 2023 Haziran’dan bu yana siyaset faizinde 36.5 puanlık artışa imza attı. Senenin ilk PPK toplantısı sonrasında piyasaya çıkan karar metninde TCMB, parasal sıkılaştırmanın gecikmeli etkilerini de göz önünde bulundurarak, “dezenflasyonun tesisi için lüzumlu parasal sıkılık düzeyine ulaşıldığını” ve bu düzeyin gerektiği müddetçe sürdürüleceğini altını çizdi. Siyaset faizinin mevcut seviyesinin aylık enflasyonun ana eğiliminde belirgin bir düşüş sağlanana ve enflasyon beklentileri öngörülen tahmin aralığına yakınsayana kadar sürdürüleceği vurgulandı. Enflasyon görünümü üstünde belirgin ve kalıcı riskler oluşması durumunda ise parasal sıkılığın gözden geçirileceği açıklandı. İntegral Yatırım Araştırma Uzmanı Başak Kamber, TCMB’nin enflasyonda oluşabilecek riskler karşısında şahin tutumunu yine gözden geçirebileceği mesajını verdiğini vurgulayarak şunları kaydetti:
“Kurulun, parasal sıkılaştırmanın gecikmeli etkilerini de göz önünde bulundurarak, dezenflasyonun tesisi için lüzumlu parasal sıkılık düzeyine ulaşıldığı ve bu düzeyin gerektiği müddetçe sürdürüleceği vurgusu yapması ehemmiyet arz ediyor. Böylelikle ilave faiz artırımına kapıyı kapatmamakla beraber parasal sıkılaşmanın nihai sonucuna ulaşıldığı mesajı verildi” dedi.
Aralık’ta manşet enflasyonun son enflasyon raporunda sunulan görünümle uyumlu bir artış kaydettiğine dikkat çeken TCMB, yurtiçi talebin mevcut seviyesi, hizmet fiyatlarındaki katılık ve jeopolitik risklerin enflasyon baskılarını canlı tuttuğunu altını çizdi. TCMB, aylık enflasyonun ana eğilimindeki düşüşün sürdüğünü kaydetti.
Faiz sonucu sonrasında 5 Şubat’ta açıklanacak Ocak ayı enflasyonu ve 8 Şubat’ta yayınlanacak enflasyon raporu takip edilecek.
İMALAT SANAYİ KKO GERİLEDİ
Şimdi de geçen hafta açıklanan yurtiçi verilere özetlemek gerekirse bir göz atalım. İmalat endüstri genelinde mevsimsel etkilerden arındırılmış kapasite kullanım oranı (KKO) 2024 yılı Ocak’ta bundan önceki aya nazaran 0.9 puan azalarak yüzde 76.4 oldu. TCMB’nin imalat sanayinde etkinlik gösteren bin 740 işyeri tarafınca tutumsal yönelim anketine verilen yanıtları toplulaştırarak yapmış olduğu değerlendirmelere nazaran; mevsimsel etkilerinden arındırılmamış imalat endüstri KKO, 0.9 puan azalışla yüzde76.2 oldu.
İmalat endüstri KKO verilerini değerlendiren Galatasaray Üniversitesi İktisat kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ata Özkaya, imalat sanayinde biriken “yapısal sorunların”, imalat endüstri üretim hızını baskılayacak seviyeye eriştiğini altını çizdi. Özkaya, “Buna bir de küresel pazarlarda rakibimiz olan gelişmekte-olan öteki ülkelerin imalat sanayinde yüksek teknolojili dönüşümler gerçekleştirdiğini dikkate alırsak, ihracata katkı verecek imalat endüstri üretim verim artışı ve buna bağlı kapasite artışı oluşamamaktadır. Para politikasının gevşekliğine hassasiyeti gittikçe artan bir üretim yapısı meydana gelmektedir. Bunun da ülkemizin ekonomik büyümesini ve nitelikli işgücü gereksinimini sınırlayıcı ek olarak sermayede yüksek teknoloji kullanım hacmini azaltıcı bir aşamada dengelendiğini -‘kötü-denge olarak’- söyleyebiliriz” dedi.
Uludağ Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Filiz Eryılmaz ise imalat endüstri kapasite kullanım oranının Ocak’ta, 2023 Aralık’ta olduğu benzer biçimde gerilemeye devam ettiğini anımsatarak, bu küçülmede içeride uygulanan sıkılaştırıcı politikalar, Türkiye’nin ana ihracat pazarlarındaki durgunluk, yeni siparişlerdeki azalma ve bazı hammaddelerin temininde yaşanmış olan güçlüklerin etkili bulunduğunu açıkladı. Eryılmaz, “Bu faktörlerin etkisiyle 2024 yılının ilk, hatta ikinci çeyreğinde imalat sanayinde ve ekonomik büyümede yavaşlamanın devam etmesi beklenebilir” dedi.
REEL KESİMİN GÜVENİ AZALDI
İktisadi yönelim anketi sonuçlarının değerlendirildiği mevsimsellikten arındırılmış gerçek kesim itimat endeksi (RKGE) Ocak’ta aylık 0.5 puan azalarak 102.9 oldu. Endeksi oluşturan anket sorularına ilişik yayılma endeksleri incelendiğinde, mamul mal stoku, mevcut toplam sipariş miktarı, son üç aydaki toplam sipariş miktarı ve durağan(durgun) ana para yatırım harcamasına ilişkin değerlendirmeler endeksi artış yönünde etkilerken, gelecek üç aydaki toplam istihdam, genel gidişat, gelecek üç aydaki üretim hacmi ve gelecek üç aydaki ihracat sipariş miktarına ilişkin değerlendirmeler endekse azalış yönünde yansıdı. TCMB verilerine nazaran mevsimsellikten arındırılmamış RKGE aylık 1.8 puan artarak 100.9 oldu.
2024 Ocak’ta finansal hizmetler itimat endeksi (FHGE) bundan önceki aya nazaran 20.6 puan azalarak 140.8 düzeyinde gerçekleşti. FHGE neticeleri, TCMB’nin 2024 Ocak’ta yapmış olduğu finansal hizmetler anketine finansal sektörde etkinlik gösteren 142 kuruluşun yanıtlarının ağırlıklandırılıp toplulaştırılmasıyla ulaşıldı.
TÜKETİCİ GÜVENİ ARTTI
Tüketici güveninde artış eğilimi devam etti. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve TCMB iş birliği ile yürütülen tüketici eğilim anketi neticelerinden hesaplanan tüketici itimat endeksi, Aralık’ta 77.4 iken, Ocak’ta yüzde 3.9 artarak 80.4 oldu. 2023 Ağustos’ta 68 değerine gerileyen tüketici itimat endeksi son beş aydır artış eğiliminde. Ocak’ta bundan önceki aya nazaran mevcut dönemde hanenin maddi durumu yüzde 6 artışla yüzde 67.2, gelecek 12 aylık dönemde hanenin maddi durum beklentisi yüzde 4.5 artışla 79.5, gelecek 12 aylık dönemde genel ekonomik durum beklentisi yüzde 1.8 artışla 77.2 oldu. Tüketici itimat endeksinin 100’den ufak olması tüketici güveninde kötümserliğe işaret ediyor.
Geçen hafta açıklanan verilerden bir diğeri de hizmet, perakende tecim ve inşaat itimat endeksleri oldu. TÜİK verilerine nazaran mevsim etkilerinden arındırılmış itimat endeksi Ocak’ta bundan önceki aya nazaran hizmet sektöründe yüzde 4 artışla 116.8, perakende tecim sektöründe yüzde 1 azalışla 115.6, inşaat sektöründe yüzde 3.3 artışla 90.9 kıymetini aldı. Itimat endekslerinin 100’den büyük olması sektörün mevcut ve gelecek döneme ilişkin iyimserliğini, 100’den ufak olması ise kötümserliğini gösteriyor.
TOBB ETÜ Öğretim Üyesi Dr. Cahit Sönmez, itimat endekslerinin büyümenin öncü göstergelerinden bulunduğunu vurgulayarak, bu itibarla gelişme tarafı ile ilgili bu endekslerden sinyal aldıklarını kaydetti. Sönmez, “Itimat endeksi alt kırılımlarına nazaran perakende sektöründe hafifçe daralma buna rağmen öteki sektörlerde yatay bir seyir gözlemleyeceğiz. Tüketici tarafında ise ilginçtir daha iyimser beklentiler ön plana çıkıyor. 12 ay sonrasına yönelik beklentiler ölçümlendiği için tüketicilerin pozitif bakış açıları birazcık TCMB’nin mücadelesini kolaylaştırabilir” diye konuştu.
Tüm sektörlerde itimat endekslerinin son iki senelik averaj düzeyin altında seyrettiğine dikkat çeken Doç. Dr. Ata Özkaya, “31 Mart-belediye seçimlerini takiben inşaat sektöründe oldukça geniş bir düzlemde ekonomik aktivite artışı ve kamu desteği beklenmelidir” dedi.
Doç. Dr. Filiz ERYILMAZ / Uludağ Üniversitesi Öğretim Üyesi
“Faiz kararlarında eleştiri unsur enflasyonun seyri olacak”
TCMB’den piyasa beklentilerine paralel bir faiz artışı geldi. Kuvvetli bir iletişimle karşımıza çıkan TCMB, karar metninde siyaset faiz oranında zirveye ulaşıldığı mesajını açık bir halde verdi. TCMB’nin metni şahinleştiren mesajı ise enflasyonda belirgin ve kalıcı riskler görülmesi durumunda parasal sıkılaşma düzeyinin gözden geçirileceği ifadeleri oldu. TCMB, bu ifadelerle tekrardan faiz artırımı yapabileceğine vurgu yapmış oldu. Karar metninde faiz indirimlerinin ne vakit başlayacağının iletişimini de meydana getiren TCMB; aylık enflasyon eğiliminde belirgin bir düşüş sağlanması, bununla birlikte enflasyon ana eğiliminde belirgin düşüş görülmesi halinde siyaset faiz oranlarını düşüreceğine işaret etti. Bundan sonraki süreçte siyaset faiz oranının belirlenmesinde ana eleştiri unsur enflasyonun seyri olacak. TCMB’nin aylık enflasyonun seyrine yapmış olduğu vurgu sebebiyle aylık enflasyon verileri piyasa için oldukça mühim hale geldi. TCMB, bundan sonrasında miktarsal sıkılaşma adımlarıyla para politikalarında sıkılaşmaya devam edeceği mesajını yineledi. Bilinmiş olduğu suretiyle likidite fazlalığını çekmek adına Türk lirası depo alım ihalelerine başlandı. TCMB, Aralık ayı PPK metninde likidite senedi ihracını da tanıtmıştı. Enflasyonla mücadeleyi yalnız faizle yapmak mümkün değil. Miktarsal sıkılaşma adımlarıyla da para politikasının desteklenmesi ehemmiyet taşıyor. Faiz sonucu sonrasında, piyasada gerek fiyatlamalara gerek bazı yorumlara baktığımızda, TCMB’nin bazı söylemlerini ‘muğlak’ kabul eden, ‘güvercin’ olarak yorumlayan kesimler de oldu. TCMB’nin piyasaları tamamen ikna edebilmesi için, bundan sonraki mesajlarında gerekirse ek faiz artırımı yapabileceğini, gerekmedikçe parasal gevşemeye gitmeyeceği mesajlarını daha kuvvetli vermesi gerekiyor.
Doç. Dr. Ata ÖZKAYA / Galatasaray Üniversitesi İktisat kısmı Öğretim Üyesi
“İndirim baskısı Mayıs’ta adım atar”
TCMB’nin, faiz sonucu iki argümana dayanıyor. İlki enflasyon beklentilerindeki sınırı olan iyileşmenin devam etmiş olduğu; ikincisi dezenflasyonun tesisi için lüzumlu parasal sıkılık düzeyine ulaşıldığı ve bu seviyenin ‘gerektiği müddetçe’ sürdürüleceği. ‘Dezenflasyon’ bir süreç olduğundan, fiyat artış hızının düşerek stabil bir patikada seyretmesi ve belirli bir hedef aralığına yakınsaması gerekir. Eylül’den itibaren aylık manşet enflasyon azalıyor. Bu Eylül-Aralık döneminde bir dezenflasyon sürecinde olduğumuzu gösteriyor. Sadece, sorumuz şu: Bu dezenflasyon süreci stabil şekilde sürdürülebilecek mi? Aralık ve Ocak aylarında gerçekleşen ücret artışları yüzde 49.5 averajda. Ek olarak Ocak’ta, yönetilen-yönlendirilen fiyatlarda artış yapılmış oldu, vergiler yükseltildi. Bu açıdan bakıldığında dezenflasyon sürecinin stabil bir patikada olmadığını söylememiz gerekir. Açıklanacak Ocak ve Şubat ayı enflasyon değerleri ile bu öngörümüzün ispatını yapma imkanı bulabiliriz. Dezenflasyon süreci stabil patikada ilerletilmediği için, biz manşet enflasyon sürecinde salınım göreceğiz. Bu da tüketim talebini birçok üründe canlı tutacak. Ek olarak, kamu giderlerinin artış hızı düşürülmediği, kamu tutum plan-programı açıklanmadığı ve hatta genişlemeci maliye politikası uygulanmış olduğu için, PPK metninden yukarıda temel aldığımız argümanların dezenflasyon sürecini stabil bir patikada sürdürmek için yerli olmadığı söylenebilir. Bu nedenlerle, Aralık sonu itibarıyla yüzde 42 seviyesinde olan enflasyon beklentilerinin yükseleceğini beklemek gerekir. Ek olarak, faiz seviyesinin yüzde 45 düzeyinde üçüncü çeyreğe kadar kalabileceğini değerlendirmiyorum. Gelişme hızındaki yavaşlama beklentisi, siyaset faizinin Mayıs’tan itibaren aşağı düşürülmesi mevzusunda baskı oluşmasına niçin olacaktır.
Dr. Cahit SÖNMEZ / TOBB ETÜ Öğretim Üyesi
“Miktarsal sıkılaştırma dirimsel ehemmiyet taşıyor”
PPK beklendiği benzer biçimde 250 baz puan artış ile faiz artış döngüsünü sonlandırdı. Sadece bu görüşmede kontakt tarafında vereceği mesajlar ön plana çıkıyordu. Doğrusu miktarsal sıkılaştırma ve sadeleştirme ile ilgili öngörülerini belirgin bir halde dile getirmesi gerekiyordu. Nitekim Haziran’dan bu yana uygulanan önlemlerin sonucunda elde edilmiş kazanımların korunmasına ehemmiyet verecek. TCMB bundan sonrasında hem kredi tarafını denetim etmeli hem de piyasadaki fazla likiditeyi sterilize etmeli. İmalat endüstri kapasite kullanım oranı, Ocak’ta 0.9 puan geriledi. Endüstri üretim endeksinden de üretimin kısmen gerilediğini izleyebiliyorduk. Aslına bakarsanız TCMB de gelecek aylarda çıktı açığının aşağı gelmesini ve enflasyon üstündeki negatif tesirinin kalkmasını bekliyor. Tam bu aşamada mühim bir unsurun altını çizmemiz lazım. İç talep seviyesi ile üretim arasındaki fark geniş. Dolayısıyla üretim tarafı bu seviyelere gelmişken tüketim tarafının yeterince baskılanamaması dezenflasyonist süreci zora sokabilir. İşte bu yüzden Merkez Bankası’nın miktarsal sıkılaştırmaya daha çok ehemmiyet vermesi dirimsel ehemmiyet taşıyor.
Ayşe ÖZDEN / A&T Bank Baş Ekonomisti
“Yabancı fon akımı artacak”
2023 yılının ilk dokuz ayında bilhassa tüketim öncülüğünde devam eden kuvvetli gelişme performansı ve yüksek enflasyon sebebiyle Türkiye ekonomisi, bu yıl faiz indirimlerine başlaması beklenilen gelişen ekonomiler ve görece düşük enflasyona haiz gelişmekte olan ekonomiler ile aynı şartlara haiz değil. Kısa vadede ekonomimizdeki makro riskleri bertaraf edebilmek adına enflasyonda kayda kıymet bir iyileşme olana kadar para politikasında halihazırda mevcud tutarlı ve sıkı duruşun devamı ve bilhassa bu süreçte para politikasına iyi mi bir maliye politikasının eşlik edeceği önemle ve yakından takip edilecek. Türkiye hikayesi açısından destekleyici hem para hem de maliye politikalarıyla beraber ülkemize yabancı fon akımının artacağını düşünüyorum. Mart 2024 seçimlerine kadar TCMB’nin faizleri durağan(durgun) tutmasını umuyorum. Öte taraftan, enflasyon ve Türk lirası tarafında uygun seyir ile senenin son çeyreğinde TCMB’nin faiz indirimlerine başlayacağını düşünüyorum.
Emekli zammı farkları yedi gün içinde ödenecek
Emek harcama hayatına yönelik düzenlemeler içeren kanun teklifi TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın onayının arkasından Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girecek düzenleme ile SSK ve Bağ-Kur emekli aylıklarına Ocak 2024 itibarıyla yapılacak altı aylık artış oranı yüzde 49.25’e çıktı. Kanun teklifine TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda eklenen önergeyle yüzde 37.57 olan SSK, Bağ-Kur emekli aylık artışlarına eklenen 5 puanlık refah oranı, Genel Kurul’da verilen önergeyle 11.68 puana çıkarıldı. Bu düzenlemeyle işyar ile SSK ve Bağ-Kur emeklilerinin zam oranı eşitlendi. Komisyon’da 7 bin 500 liradan 10 bin liraya çıkarılan en düşük emekli aylığında ise Genel Kurul görüşmelerinde bir değişim olmadı. Emek harcama ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, SSK ve Bağ-Kur emeklilerine yapılacak ek zamdan kaynaklı farkların, düzenleme Resmi Gazete’de yayımlandıktan sonrasında yedi gün içinde ödeneceğini açıklamıştı.
Yapısal reformlar gündeme alınacak
Senenin ilk Iktisat Koordinasyon Kurulu (EKK) toplantısı; geçen hafta kripto varlık düzenleme taslağı, KİT reformu, 102 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ve devlet yardımlarında mevcut durum gündemiyle toplandı. Meydana getirilen açıklamaya nazaran Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz Başkanlığı’nda meydana gelen EKK’da, kripto varlık ekosistemini düzenlemek amacıyla hazırlanan kripto varlıklara ilişkin taslak yasa teklifinde yer alacak hususlar değerlendirilerek, düzenlemenin gelecek günlerde yasalaşması ile Türkiye’nin gri listeden çıkması için lüzumlu koşullardan biri yerine getirilmiş olacak. EKK’da ek olarak kamu maliyesinin sürdürülebilirliğini desteklemek suretiyle Kamu İktisadi Teşebbüsleri’nin (KİT) faaliyetlerini makroekonomik, sektörel, toplumsal politikalarla uyumlu ve etkin bir halde sürdürmesini sağlayacak KİT yönetişim reformuna ilişkin meydana getirilen emek harcamalar ile önümüzdeki dönemde atılacak adımlar ele alındı. Gömü ve Maliye Bakanlığı koordinasyonunda meydana getirilen bu çalışmaların nihai hale getirilerek 2024 yılı içinde hayata geçirilmesi kararlaştırıldı. Ek olarak bu yıl yapılacak EKK toplantılarında Orta Vadeli Program’da takvimi verilen yapısal reformların gündeme alınacağı ve yakından takip edileceği vurgulandı.
