95 bin dolara neler alınabilir?

PARA DÜNYA/ ALEV RİGEL ABD Merkez Bankası Federal Reserve (FED) tarafından yayınlanan resmi rakamlara göre Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) iç borçlarının toplamı, 17 trilyon 50 milyar dolar ile rekor bir seviyeye ulaştı. Bu rakam, kişi başı 95 bin 884 dolar ediyor. Borç, 2019’dan bu yana 2.9 trilyon dolar artmış. Siz bu satırları okuduğunuzda rakam 96 bini aşacak. Borcu farklı hesaplayan kurumlar da var. Örneğin Peter George Peterson Vakfı, 32 trilyon dolar borç olduğunu ileri sürüyor. Eski başkanlardan George Herbert Walker Bush’un (baba Bush / 1924-2018) enstitüsüne göre ise borç, 23 trilyon dolar. Ülkenin iç borcu; Çin, Hindistan ve Japonya’nın gayrisafi iç hasılalarının toplamı kadar. Nüfusun borçlu olan yüzde 62.2’sini dikkate alan FED’in rakamlarına bakalım.

Bir zamanlar moda olan “mortgage” (rehinli satış) yöntemiyle alınan konutların geri ödemeleri, krediyle satın alınan motorlu araçların taksitleri, öğrenci kredileri, perakende satışlarda kullanılan kartların ödemeleri, tüketici kredilerinin tahsili, iç borcu oluşturan başlıca etmenler. Amerikalıların en çok canını yakan taksitler, ev kredileriyle ilgili olanı. Yeni evli çiftler, mortgage ile bankaların sahip olduğu evleri, uzun vadeli taksitlerle almak istiyor. Fakat şartlar ağır, süre uzun. Ödemelerdeki en küçük aksamada banka, borcun tamamını talep ediyor. Bu talebi yerine getiremeyen çiftler, hem evlerini hem de o ana kadar ödedikleri parayı kaybediyor. Büyük kentlerde evsiz kalarak kuytu köşelerde barınmaya çalışan çiftleri görmek, sıradan. Parklarda da yatamıyorlar. Çünkü ülkede saat 23.00’ten sonra parklara girmek yasak. Bu çiftlerin, anne babalarının evlerine döndüklerini düşünebilirsiniz. Ama Amerika’da 18’inden sonra yuvadan uçan evlatlar geri dönmeyebiliyor. Çocuklarını geri kabul eden aileler elbette ki var. Ama oranları çok düşük.

YASAL YOLLARLA İSPAT ŞART

Otomobili peşin para ile alanların sayısı da çok az. Aslında aracı nakit alanlar da sorgulanıyor. Size, bu kadar parayı nereden bulduğunuzu soruyorlar. Yasal yollarla paranız olduğunu ispat edemezseniz başınız dertte demektir. Araçlar genelde ayda 800-900 dolara “leasing” (finansal kiralama) yöntemiyle kiralanıyor. Kirasını ödeyemediği halde aracı alıkoyan müşteri olursa devreye dünyanın en tehlikeli işi giriyor. Bankalar adına yasal olarak çalışan gözüpek kişiler, bu araçları evlerin önünden, geçici sahiplerine haber bile vermeden, çekiciyle alıp götürüyor. Ama her borçlu, bu duruma seyirci kalmıyor. Her yıl ülkede beş-altı gözüpek görevli, borçlu araç sahibi tarafından öldürülüyor. En tehlikesiz olanı, borcu ödenmemiş elektronik cihazların geri alınması. Kapınıza gelip, televizyonunuzu götürüyorlar. Altı taksitten beşini ödemiş olsanız bile.

Öğrenci kredileri daha büyük bir dram. Eğer burslu okumuyorsanız, aileniz yeteri kadar zengin değilse, astronomik rakamlara ulaşan üniversite harcamaları için banka kredisi alıyorsunuz. Bu krediyi de mezuniyet sonrası yüksek maaşı olan bir işe giremediyseniz, neredeyse ömür boyu ödüyorsunuz. Tabii ki faiziyle.

HER DOLARIN 20 CENT’İ SAĞLIK HARCAMASI

Sağlık harcamaları ise çığırından çıkmış durumda. ABD, dünyanın en etkisiz sağlık sistemine sahip ülkesi. Üretilen her doların 20 cent’i, sağlık harcamalarına gidiyor. Diğer sanayileşmiş ülkelerin sağlık sistemi, ABD’den üç kat daha etkili. Sağlık hizmetlerinin pahalılığı yüzünden ülkede, ambulanstan kaçan hastalara, kemik kırıklarını ve ağır yaraları kendileri tedavi edenlere, yaralı ya da hasta arkadaşını hastane kapısı önüne bırakanlara rastlamak, olağan görüntülerden. Sağlık sigortası yaptırabilirsiniz. Oldukça tuzlu bir prim ödersiniz. Ama bu sigorta, onlarca hastalığı kapsamaz. ABD’nin kayaktaki gururu, 1984 doğumlu Lindsey Vonn, bir slalom sırasında düşüp el parmağını kırmış, bantla yapıştırıp kendisi tedavi etmişti.

17 trilyonluk bu dev borcun yaklaşık bir trilyon doları (tam rakam 986 milyar dolar), kredi kartı borcu. Yeni kartlar üzerindeki yeni faiz oranı, yüzde 24. Bu oran, Ronald Reagan’ın başkan olduğu dönemden (1981-1989) bu yana en yüksek oran. Bir tahmine göre ABD’de her evin kredi kartı borcu ortalama 10 bin dolar. Bu, yüksek bir rakam gibi görünmeyebilir. Ama kredi kartının borcunu, ayda 250 dolarlık taksitler halinde ödüyorsanız, yüzde 24 faizle birlikte 2030 yılına kadar 20 bin 318 dolar ödemiş oluyorsunuz. Yani borcunuzun iki katından daha fazla.

Ülkenin tanınmış sanayi analizcisi Ted Rossman, “Her ay yaptığınız kredi kartı ödemeleriyle kendinize bir zenginlik oluşturmanız pek mümkün değil” diyor. Bazı analizcilere göre Amerikan vatandaşlarının, 2022 yıl sonu itibarıyla kredi kartı borçları, bir trilyon 200 milyar doları buldu. Aslında üç yıl önce borçlarda bir azalma görülmüştü. 2021’de 750 milyar dolardan daha azdı. Tüketici hem kredi kartı borcunu ödüyor hem de para biriktiriyordu. Fakat Covid-19 pandemisi her şeyi altüst etti. Tasarruflar azalmaya, harcamalar artmaya başladı. Bu kötü gidişi, Ukrayna Savaşı da körükledi. Elektronik cihazlarda görülen kredi kartlı alımların payı keskin bir şekilde düştü. Kredi kartlarındaki faiz oranı yüzde 16.65’ten önce 20.92’ye sonra da bugünkü seviyesi yüzde 24’e çıktı. Ülkede bütün mağazalarda uygulanan “Şimdi al, Sonra öde” (Buy now, Pay later) uygulaması, kredi kartına taksitli alımları teşvik etmeye yetmedi.

Kredi kartlı tüketiciler iki gruba ayrılıyor. Harcamalarını taksitlendirmeyip banka hesaplarından borcu bir defada sıfırlayan tüketiciyi, faiz oranları ilgilendirmiyor. Ödemeleri geniş bir zamana yayan tüketiciler ise yüzde 24’lük kredi borcu faizini ödemek zorunda kalıyor.

Z KUŞAĞI KREDİ KARTI BORCUNDAN ÇEKİNİYOR

1965-1980 yılları arasında doğan X kuşağını temsil eden Amerikalıların, sanılanın aksine daha çok kredi kartı borcu var. 1981-1996 arasında doğan Z kuşağının temsilcileri gençler ise kredi kartı borcu yapmaktan çekiniyor. Bir başka araştırmaya göre de evli çiftlerin üçte ikisi, ne kadar kredi kartı borcu olduğunu eşine söylemiyor ya da yalan söylüyor. Bankalar, kredi kartı borçlarının kolay ödenmesi için kart sahiplerine bir dizi tavsiyede bulunuyor. Ama bunun pek yardımı olmuyor. En iyisi, kredi kartı borcunu, bir defada ödemek ya da nakit kullanmak. Yaşam sadece, ev sahibi olanlara ve kredi kartı borcu bulunmayanlara kolay. Avrupa ülkelerinde yaygın olarak “debit card” kullanılıyor. Alışveriş tutarınız, bankaya yatırılmış olan maaşınızdan düşülüyor. “Ödeyemiyorum” stresi yok, faiz yok, malınız mülkünüz ile ilgili endişeniz yok.

Peter George Peterson Vakfı’na göre ise iç borçlar 32 trilyon doları aştı. Vakıf, 2008 yılında Nixon Yönetimi’ndeki Ticaret Bakanı ve bir Amerikan finansal hizmetler şirketi olan Blackstone Group’un ortağı Peter George Peterson tarafından kurulmuştu. Vakıf, milyarderler tarafından finanse ediliyor. Siz yukarıdaki borcu okuyana kadar rakam birkaç on bin dolar arttı bile.

95 BİN DOLARA NELER ALINIR?

* 18 bin standart hamburger yersiniz.

* Sıfır kilometrede üç adet kaliteli otomobil alırsınız.

* 2 bin 800 depo yakıt alırsınız (1.4 milyon km yol gidersiniz.)

* Yorganı, yastığı, şiltesi ve çarşafıyla 190 adet yatak alırsınız.

* Dört kişi, şık bir restoranda 900 defa yemek yersiniz.

* 620 adet ikinci el, dört sandalyeli masa alırsınız.

* Bin 750 bilgisayar oyun konsolu alırsınız.

* Dokuz bin 150 kez sinemaya gidersiniz.

* 800 adet blucin takım sahibi olursunuz.

* 200 bin paket makarna alırsınız.

* Beş bin kez saç tıraşı olursunuz (Lüks berberlerde değil).

* Dört bin 700 adet kullan-at fotoğraf makinesi satın alırsınız.

* 900 kez SPA’ya (hamam ya da kaplıca) gidersiniz.

* Pahalı güneş gözlüklerinden 925 tane alırsınız.

* 830 adet ucuz tabanca alırsınız (Sanıldığı kadar kolay değildir. Sizin öz geçmişiniz ve sabıka kaydınız incelenir. Bu süre bir haftayı bulabilir. Geçmişinizde bir pürüz çıkarsa size silah satışı yapılmaz).

BAZI ÜRÜNLERİN FİYATI (ABD DOLARI)

Not: ABD’de ağırlık birimi “pound”dur. 450 gramdır. Tablo, kilo hesabına göre düzenlenmiştir.