2024 yılı yeni bir Uzay Çağı’nın şafağı olma ihtimaline haiz bir yıl. Ay’a iniş denemeleri ve yeni roket fırlatmalarıyla bu yıl, uzay emek harcamaları anlamında oldukça yoğun olacağa benziyor.
Doğal geçtiğimiz yılı aşmasını da beklemiyoruz: Süper kırılgan kızılötesi James Webb Uzay Teleskobu, astronomların erken evreni ve öteki dünyaları anlayışını zenginleştirmeye devam ediyor. NASA Dünya’ya ilk asteroit örneklerini getirmeyi başardı. SpaceX’in Starship’i de dünyanın en kuvvetli roketi olmaya hazırlanıyor. Ek olarak Hindistan’da Ay’a robotik bir uzay aracı indirmeyi başaran ülkeler arasına katıldı.
Fakat gene de 2024, uzay için yoğun olacak. Her ne kadar ülkemizden gözlemlenemeyecekse bile bizi bir tam güneş tutulması bekliyor. Bilhassa Amerikalılar bunu heyecanla bekliyor olacak bundan dolayı önümüzdeki 20 yıl süresince başka bir tam tutulma izleyemeyecekler. Doğal bunun haricinde Ay’a inmesi beklenen robotlar da var.
İşte bu senenin uzay görevleri ve kozmik vakaları.
Astrobotic’in Ay’a iniş denemesi: Ocak 2024
Artık zor görünse de Astrobotic Peregrine aracının NASA cihazlarını Ay’ın yüzeyine Şubat 2024’te indirmesi umut ediliyor.Credit: Astrobotic Technologies illustration
Geçtiğimiz günlerde fırlatılan, sadece fırlatma sonrasında yaşanmış olan yakıt problemi sebebiyle artık Ay’a inmesi mucizelere kalan Astrobotic Technologies firmasının aracının, Ay’a iniş icra eden ilk ticari şirket aracı olması bekleniyordu.
23 Şubat’ta inmesi planlanan robotun iniş yapma ihtimali oldukça düşük.
NASA, Astrobotic şeklinde anlaştığı birkaç uzay şirketiyle Ticari Ay Yükü Hizmeti (CLPS) görevini önümüzdeki birkaç yıl süresince sürdürmeyi hedefliyor. Bu araçlar Ay’a çeşitli araçlar gönderilmesini sağlarken çeşitli bilimsel deneyler de meydana getirecek. Ek olarak gelecek yıllarda Ay’a Artemis programıyla gönderilecek astronotlar için çeşitli destek araçları da yollamış olacaklar.
Japon uzay ajansı JAXA da kendi uzay aracını gelecek günlerde Ay’a indirmeyi planlıyor.
Ay’ı Araştırmak için Akıllı İniş Aracı (SLIM) adındaki görevde aracın Ay’daki Shioli kraterinin yakınına, 20 Ocak günü inmesi umut ediliyor. Görevin hedefiyse, 100 metreden daha azca bir hassasiyetle, aracı “tam noktaya indirmek” olacak. Bu duyarlılık seviyesi, daha ilkin Ay görevlerinde görülmemiş durumda.
JAXA geçtiğimiz senenin son günlerinde aracın Ay’ın kutup bölgelerinden geçen, oval şekilli bir yörüngeye oturduğunu duyurmuştu.
Intuitive Machines’in Ay’a iniş denemesi: Şubat 2024
SpaceX’in Starship roketi, son iki kontrol uçuşunda büyük ilerleme gösterdi.Credit: SpaceX
SpaceX, 2023 senesinde Starship isminde olan dev roket ve uzay aracıyla iki yörünge uçuşu denemesi yapmış oldu. Her iki denemede de uzay yolculuğunu tamamlayamadan patladı.
Sadece milyarder Elon Musk’ın şirketi yavaş yavaş amacına yaklaşıyor. Bilhassa uzay aracından fırlatıcının ayrılması aşamasında denemiş olduğu “hot-staging” isminde olan yeni bir yöntem mevzusunda oldukça mühim ilerleme kaydetti.
Bu testler NASA için yaşamı ehemmiyet taşıyor. Şu sebeple önümüzdeki birkaç yıl içinde astronotları Ay’a götürecek olan Starship ve insanlı iniş sistemi olacak. Eğer başarıya ulaşmış olursa, Musk’ın kişisel imgesel olan Mars’ta bir kent oluşturmak için ufak bir adım daha atılmış olacak.
SpaceX’in NASA ile olan sözleşmesinin bir parçası olarak şirket, Artemis III görevinden ilkin başarıya ulaşmış bir insansız kontrol uçuşu gerçekleştirmek zorunda. Eğer kontrol görevi de başarıya ulaşmış olursa, en erken 2026’da Artemis III göreviyle astronotlar Ay yüzeyine dönmüş olacaklar.
Şimal ABD için tam güneş tutulması: Nisan 2024
8 Nisan 2024 günü Şimal ABD’dan ABD Birleşik Devletleri, Kanada ve Meksika’dan görülecek, ender bir tam güneş tutulması gerçekleşecek.Credit: Carlos Avila Gonzalez / The San Francisco Chronicle via Getty Images
8 Nisan günü Meksika, ABD Birleşik Devletleri ve Kanada’da ender bir tam güneş tutulması gerçekleşecek. Ender olmasının sebebi de bu bölgede görülecek sonraki tam tutulmanın 23 Ağustos 2044’te yaşanacak olması.
Boeing Starliner”ın ilk insanlı uçuşu: Nisan 2024
Boeing, 2022 senesinde uzay istasyonuyla mürettebatsız şekilde kenetlenene kadar birçok teknik sorunla karşılaştı.Credit: NASA
Boeing’in Starliner uzay aracı, astronotları ilk kez Internasyonal Uzay İstasyonu’na götürecek ikinci ticari vasıta olacak.
Amerikan uzay ajansı, 2011 yılından sonrasında kendi uzay mekiği programı sona erdiği için astronotları uzaya göndermek için Rusya’nın roketlerini kullandı. Bu dönem 2020 senesinde SpaceX’in büyük oranda bu görevi üstlenmesiyle son buldu. Sadece NASA o dönemden beri herhangi bir yedek göndericiye haiz değildi.
Boeing, 2022’de istasyona mürettebatsız bir kapsülü gönderene kadar birçok teknik problem yaşadı. Sadece ilk mürettebatlı uçuştan ilkin de çeşitli problemler yaşandı. Nisan ayı ya da sonrasında NASA, istasyona Starliner’la beraber Butch Wilmore ve Yapay Williams’tan oluşan kontrol pilotlarını göndermeyi planlıyor.
Lyrid meteor yağmurunun zirve periyodu: 21-22 Nisan 2024
Meteor yağmurları her yıl ya da tertipli aralıklarla gerçekleşiyor. Ne vakit bir kuyrukluyıldız iç Güneş Sistemi’ne girse, Güneş yüzeyini eritiyor ve arkasında kalıntılar bırakmasına sebep oluyor. Eski bir kuyrukluyıldızın kalıntılarına denk gelen bir gezegen olduğunda da netice, görkemli bir gosteri haline dönüşüyor. Öyleki ki bazı durumlarda saat başına yüzlerce meteor görülebiliyor. Şimal Yarıküre’den görülebilen Lyrid’ler, 14 Nisan’dan 30 Nisan’a kadar izlenebilecek.
Çin’in bu yıl içinde robotik bir görevle Ay’a dönme planı bulunuyor.
Chang’e 6 adındaki vazife, Ay’ın cenup kutbundaki Aitken Basin isminde olan bölgeye bir vasıta gönderecek. Değişik bölgeler ve dönemlerden kaya örnekleri toplaması umut ediliyor. Bununla beraber Ay’ın karanlık tarafı ve Dünya arasındaki iletişimi iyileştirmek için Çin, Queqiao-2 isminde olan bir uydu da fırlatmaya hazırlanıyor.
Çin’in uzay programı, askerin kontrolünde olduğundan fırlatma ile ilgili net bir tarih yok. Sadece Chang’e 6’nın fırlatmanın yapılacağı yere birkaç gün ilkin ulaşmış olduğu bilgisi paylaşıldı.
Uzay aracı üstünde Fransa, İtalya, Pakistan ve Avrupa Uzay Ajansı’nın çeşitli cihazlarını taşıyor olacak. Ayrıca ABD Birleşik Devletleri, çıkarılan kanunla NASA’nın Çin’le ortak bir emek harcama yapması ya da bilimsel veri alışverişinde bulunmasını yasakladı.
Eta Aquarid meteor yağmurunun zirvesi: 4-5 Mayıs 2024
En iyi cenup tropik bölgelerden görülebilen Eta Aquarid meteor yağmuru, bayağı fazla “kayan yıldız” oluşturan bir vaka. Sema vakası 19 Nisan ve 28 Mayıs tarihleri içinde gerçekleşecek.
Perseid meteor yağmurunun zirvesi: 11-12 Ağustos 2024
Vatanımızda hava şartlarının meteor yağmuru seyretmek için kim bilir en uygun olduğu dönem olduğundan en popüler meteor yağmuru olan Perseid’ler, 109P/Swift-Tuttle kuyrukluyıldızının kalıntıları. 14 Temmuz’dan 1 Eylül’e kadar izlenebiliyorlar.
NASA’nın Europa Orbiter fırlatması: Ekim 2024
2022’de NASA, bilgili bir halde zararsız bir asteroide uzay aracını çarptırdı. Bu sayede asteroidin yörüngesindeki değişimler ölçülmeye çalışıldı.
Avrupa Uzay Ajansı ise DART olarak malum bu görevin devamı olan Hera görevi için uzay aracını ekim ayında fırlatmayı ve 2026 senesinde daha önceki görevde yörüngesi değiştirilen Dimorphos’a ulaşmayı hedefliyor.
Bir nevi “otopsi” meydana getirecek olan uzay aracı, asteroidin kütlesini ölçecek ve oluşan kratere yakından bakacak. Doğal bunun haricinde Dünya için tehlikeli olabilecek asteroidleri benzer şekilde uzaklaştırmak mümkün olabilir mi diye de araştıracak.
Astrobotic’in Griffin uzay aracında yer alacak NASA’nın ay aracı, Ay’ın cenup kutbunda delik açıp buz arayacak.
Bilim adamları, Ay’ın cenup bölgelerindeki gölgede kalan kraterlerde buzun gömülü bulunduğunu düşünüyor. VIPER isminde olan aracın, 2024’ün sonlarında Mons Mouton bölgesine inmesi umut ediliyor. 100 gün süresince 19 km yol alacak ve bu kraterlerde buz arayacak.
NASA’nın aya indireceği hareketli vasıta ve yörünge aracı: 2024
Intuitive Machines, bu senenin sonlarına doğru yeni bir NASA hareketli aracını Ay’a indirecek. IM-2 yada PRIME-1 adındaki görevin amacı, Ay’a inmek, bir matkabı ve kütle spektrometresini kontrol etmek olarak belirlendi. Kütle spektrometresi, bir maddenin içindeki materyalleri belirleyen bilimsel bir vasıta.
Bununla beraber NASA’nın Lunar Trailblazer uzay aracı da bu uçuşta yer alacak. Minik uydu, Ay’ın yörüngesinde yüzeyde su olduğu kabul edilen yerlerin haritasını çıkaracak. Görevin Cape Canaveral’dan SpaceX Falcon 9 roketiyle fırlatılması umut ediliyor.
Firefly’ın Ay’a iniş denemesi: 2024
5 Eylül 2024: Avrupa Uzay Ajansı’nın BepiColombo görevinin dördüncü kez Merkür’ün tanıdığından geçmesi umut ediliyor.
2 Aralık 2024: ESA’nın BepiColombo görevinin beşinci kez Merkür’ün tanıdığından geçmesi umut ediliyor.
13 Aralık 2024: NASA’nın Lucy görevi ikinci kez Dünya’nın tanıdığından geçecek.
Elisha Sauers’in makalesini Özgür Yıldız Türkçeleştirdi.